Hemoroidy – czym są, jakie wywołują objawy i jak je leczyć?

Hemoroidy to dla wielu osób bardzo wstydliwy temat, a jednocześnie jedna z częściej występujących chorób cywilizacyjnych – cierpi na nie średnio co druga osoba w społeczeństwie. Jeśli odczuwasz pieczenie, swędzenie i ból w okolicy odbytu to sygnał, że mogło dojść do zapalenia hemoroidów. Krępujące i krwawiące guzki utrudniają życie, można je jednak leczyć. 

Co to są hemoroidy? 

Hemoroidy to popularna nazwa guzków krwawniczych – struktur naczyniowych położonych w błonie śluzowej odbytu, które występują u każdego człowieka. Są to jamiste sploty naczyń krwionośnych, które napełniają się krwią i w ten sposób uszczelniają kanał odbytu. Dzięki nim nie dochodzi do niekontrolowanego oddawania gazów. Gdy czujemy parcie, hemoroidy opróżniają się z krwi i umożliwiają wypróżnienie. 

Do choroby hemoroidalnej, czyli zapalenia hemoroidów dochodzi w wyniku nadmiernego przekrwienia guzków, ich rozciągnięcia i niewystarczającego opróżnienia. Utrudniony odpływ krwi z naczyń żylnych może powodować zapalenie innych tkanek odbytu i doprowadzić do powstania żylaków odbytu. Hemoroidy najczęściej pojawiają się u osób po 30 roku życia, jednak największe ryzyko zachorowania dotyczy osób starszych (ze względu na zmniejszone napięcie mięśni w tych okolicach), kobiet w ciąży, pacjentów otyłych oraz osób, które przeszły operację w okolicach krocza. 

Hemoroidy – przyczyny występowania 

Do tej pory naukowcom nie udało się ustalić konkretnej przyczyny występowania hemoroidów. Choroba hemoroidalna prawdopodobnie może wynikać z przerostu lub zwiększonego napięcia zwieracza wewnętrznego odbytu, nadmiernego poszerzenia połączeń tętniczo-żylnych w tkance hemoroidalnej, postępującego z wiekiem pogorszenia jakości tkanki łącznej mocującej hemoroidy do podłoża oraz obniżonego stosunek kolagenów typu I/ III, co powoduje zmniejszenie sprężystości tkanki splotów hemoroidalnych.

Wystąpieniu hemoroidów sprzyjają: 

• Siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej – taki styl życia prowadzi do zalegania krwi w splotach żylnych.  Szczególnie narażeni na występowanie hemoroidów są m.in zawodowi kierowcy i pracownicy biurowi. 
• Dieta uboga w błonnik i przyjmowanie zbyt małej ilości płynów – prowadzi do wystąpienia problemów z wypróżnianiem (zaparć), przeciążenia odbytnicy i osłabienia śluzówki kanału odbytu. 
• Ciąża i zmiany hormonalne – płód stopniowo uciska układ żylny i okolicę miednicy. Powstawaniu hemoroidów w ciąży sprzyja również fizjologiczny wzrost objętości krążącej krwi z jednoczesnym osłabieniem ściany naczyń. Po porodzie powiększone guzki krwawnicze najczęściej ustępują samoistnie. Długo utrzymujące się hemoroidy po porodzie wymagają konsultacji specjalistycznej. Ryzyko wystąpienia uporczywych żylaków odbytu wzrasta wraz z każdym urodzonym dzieckiem. 
• Otyłość – wiąże się z większym naciskiem na układ żylny i częstszymi problemami z krążeniem w tej grupie osób.
• Czynniki genetyczne – obciążenie dziedziczne obserwuje się w postaci osłabienia tkanki łącznej i zmniejszenia w niej elementów sprężystych.

Hemoroidy – objawy 

Objawy choroby hemoroidalnej wywołują uczucie dyskomfortu i są bardzo uciążliwe. Często pierwszym zwiastunem pojawienia się hemoroidów jest narastający świąd i pieczenie odbytu. W wyniku drapania zwykle dochodzi do uszkodzenia śluzówki i skóry. Świąd, który przybiera na sile, prowadzi do pęknięcia struktur skóry i stanów zapalnych z wydzieliną ropną. Często obserwuje się również wysięk z odbytnicy. Następnie dochodzi do uczucia niepełnego wypróżnienia. Zwiększając parcie na stolec, chorzy doprowadzają do jeszcze większego zalegania krwi w żyłach, co prowadzi do powiększenia guzków. 

Najczęstszym objawem choroby jest krwawienie z okolicy odbytu i występowanie świeżej krwi w stolcu. Krwawienie może być niewielkie – obserwuje się wtedy krew na bieliźnie, ale bywa też obfite, co w konsekwencji może wywołać niedokrwistość. U osób po 50 roku życia, u których występuje krwawienie z odbytu konieczne jest wykonanie kolonoskopii ze względu na podejrzenie choroby nowotworowej.  

Symptomem świadczącym o zaawansowanym stopniu choroby jest ból podczas wypróżniania. Jego przyczyną są zakrzepy, które rozciągają błonę śluzową odbytnicy i wywołują stan zapalny. Bólowi zwykle towarzyszy obrzęk chorego miejsca. Chory może mieć problem ze swobodnym siedzeniem.

W początkowym stadium hemoroidy są bagatelizowane przez to, że są ukryte wewnątrz i rzadko dają o sobie znać. Jeśli obserwujemy u siebie któryś z charakterystycznych objawów, powinniśmy skonsultować swoje przypuszczenia z lekarzem – proktologiem, by mieć pewność diagnozy, bowiem podobne objawy występują też w  chorobach takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy rak odbytu. 

Stopnie rozwoju choroby hemoroidalnej 

Istnieją dwa rodzaje hemoroidów – wewnętrzne i zewnętrzne, a podział ten odnosi się do umiejscowienia powiększonych guzków krwawniczych w kanale odbytu. Hemoroidy wewnętrzne zlokalizowane są powyżej zwieracza odbytu, natomiast zewnętrzne poniżej. Często ze względu na połączenie obu splotów żylnych tworzą postać mieszaną żylaków wewnętrznych i zewnętrznych. To, jak wyglądają hemoroidy, zależy od stopnia zaawansowania choroby. Hemoroidy zewnętrzne mają postać zaczerwienionych, twardych w dotyku guzków. 

W chorobie hemoroidalnej wyróżnia się cztery stopnie kliniczne: 

• I – guzki są powiększone, ale nie wypadają na zewnątrz, 
• II – guzki przemieszczają się na zewnątrz podczas wypróżniania i cofają się po zaprzestaniu parcia, 
• III – guzki przemieszczają się na zewnątrz podczas wypróżniania i wymagają odprowadzenia ręcznego, 
• IV – guzki pozostają na zewnątrz i nie dają się odprowadzić ręcznie. 

Choroba hemoroidalna ma różne obrazy kliniczne, rozwija się etapami, występują w niej okresy remisji i nawrotów. W stopniu pierwszym objawy są niezauważalne dla chorego. Delikatny świąd nie jest jeszcze uciążliwy. Dyskomfort zaczyna się, gdy pojawiają się hemoroidy zewnętrzne – można wtedy zaobserwować delikatne krwawienie zaraz po wypróżnieniu. Ostatni stopień choroby hemoroidalnej wymaga pilnej interwencji lekarza, ponieważ może dojść do zakrzepicy żył. 

Hemoroidy – diagnostyka 

Diagnostyka hemoroidów opiera się na przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem oraz badaniu fizykalnym – prokotologicznym, w którym ocenia się jamę brzuszną, ogląda okolicę odbytu oraz wykonuje badanie palpacyjne odbytu i anoskopię (oglądanie końcowego odcinka odbytnicy przy użyciu wziernika).

Metody leczenia hemoroidów zależą od stopnia zaawansowania choroby, występujących objawów, wieku pacjenta, stylu życia i wpływu choroby na komfort życia pacjenta. Im wcześniej zostaną podjęte działania, im wcześniej nastąpi rozpoznanie hemoroidów, tym szybciej i skuteczniej można pozbyć się uprzykrzających życie objawów choroby. Leczenie zachowawcze w większości przypadków stanowi pierwszy krok w terapii choroby hemoroidalnej. Jeśli przyniesie poprawę, chory może uniknąć leczenia operacyjnego, które obciążone jest ryzykiem powikłań.

Hemoroidy – dieta

Odpowiednia dieta i regularna aktywność fizyczna są kluczowe w walce z hemoroidami.  Dieta powinna być bogata w produkty o wysokiej zawartości błonnika, które zapobiegają wystąpieniu zaparć – pieczywo pełnoziarniste, grube kasze i makarony, warzywa oraz owoce.  Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami, spożycie błonnika w ilości 20-30 g/dobę wpływa na zmniejszenie intensywności krwawień i świądu. Jak zapobiegać hemoroidom? W aptekach dostępne są preparaty błonnikowe oraz parafina o działaniu przeciwzaparciowym, którą można przyjmować w ilości 1-2 łyżki dziennie. Nie należy zapominać o odpowiednim nawodnieniu organizmu – zaleca się wypijanie 1,5- 2 litrów niegazowanej wody dziennie. Przeciwwskazane jest spożywanie obfitych, tłustych potraw, pikantnych przypraw i alkoholu.  

Leki na hemoroidy

Leki na hemoroidy znajdziemy pod postacią tabletek, maści, kremów, żeli i czopków, które działają przeciwzapalnie, wysuszająco, ściągająco,przeciwbólowo i uszczelniająco na naczynia krwionośne. Preparaty te łagodzą świąd, ból i pieczenie. Wiele z nich jest dostępnych bez recepty. 

• Czopki na hemoroidy to jeden z popularniejszych sposobów leczenia: łagodzą świąd odbytu, działają przeciwbakteryjnie, poprawiają przepływ krwi. Zawarta w nich benzokaina ma właściwości znieczulające. Badania potwierdzają skuteczność czopków ze streptokiną, których stosowanie przez 5 dni zmniejszało ból i krwawienie towarzyszące wypadnięciu hemoroidów. 
• Maści i żele zawierają składniki miejscowo znieczulające (anastezyna, lidokaina), sterydy, antybiotyki, leki ściągające (tanina, tlenek bizmutu), wyciągi roślinne (saponina, olejek rumiankowy, eskulina). Ponadto wykorzystuje się tribenozyd, który działa przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo oraz poprawia napięcie naczyń krwionośnych.  Zastosowanie znajduje także 0,3 proc. maść z nifedypiny,  diltiazem, maści z kortykosteroidami o działaniu przeciwzapalnym i przeciwświądowym oraz maści z tlenkiem cynku o działaniu wysuszającym. 
• Leki przyjmowane doustnie zawierają flawonoidy, saponiny, rutynę i wyciągi z kasztanowca. Wykazują skuteczność w zmniejszaniu krwawień i wypadania hemoroidów. Jednym ze składników leków jest diosmina zmikronizowana, której skuteczność potwierdzono w ostrej i przewlekłej fazie choroby hemoroidalnej. 

Nie zaleca się stosowania leków przeczyszczających, ponieważ działają jedynie doraźnie, a przy regularnym przyjmowaniu konieczne jest stałe zwiększanie dawki. Ponadto leki te mogą doprowadzić do przekrwienia zapalnego kanału odbytu. 

Metody leczenia hemoroidów 

Leczenie hemoroidów metodami innymi niż zachowawcze (zmiana stylu życia i wprowadzenie farmakoterapii) dotyczy mniej niż 10 procent wszystkich chorych, a konieczność przeprowadzenia operacji odnosi się do jeszcze mniejszego odsetka osób. Bardzo popularną i stosowaną od lat metodą jest założenie gumowych podwiązek, potocznie nazywane gumkowaniem. Zabieg jest stosunkowo prosty i skuteczny, ale obarczony komplikacjami i powikłaniami takimi jak: ból, krwawienie po zabiegu czy powikłania infekcyjne (ropień odbytu, posocznica). 

W I i II stadium choroby hemoroidalnej można zastosować skleroterapię. W żylaki odbytu wstrzykiwany jest odpowiednio spieniony lek, który w połączeniu z dwutlenkiem węgla lub innym gazem obojętnym likwiduje je. Wśród innych metod leczenia hemoroidów wymienia się koagulację podczerwienią, laseroterapię i krioterapię (wymrażanie). 

U chorych z zaawansowanym stadium choroby konieczne może okazać się leczenie operacyjne, polegające na usunięciu żylaków odbytu i przywróceniu naczyniom prawidłowej, pierwotnej struktury.  Zabiegi chirurgiczne dzielą się na: hemoroidektomię, hemoroidopeksję staplerową oraz podwiązanie tętnic hemoroidalnych pod kontrolą sondy doplerowskiej.

Domowe sposoby na hemoroidy 

Krwawiące hemoroidy i ich dokuczliwe objawy można minimalizować, stosując domowe sposoby. Dobre efekty dają: 

• Okłady: kostkę lodu zawiniętą w chusteczkę należy przyłożyć do chorego miejsca i przytrzymać przez kilka minut. Dodatkowo można ją wcześniej nasączyć niewielką ilością oliwy – dzięki temu zatamujemy krwawienie. 
• Przemywanie ziołowymi preparatami zawierającymi wyciąg z kory dębu, nagietka, aloesu czy rumianku – substancje te przyspieszają gojenie, mają właściwości łagodzące, ściągające i przeciwzapalne. Wacik, chusteczkę lub tampon nasączony preparatem należy przyłożyć w odpowiednie miejsce – wpłynie to korzystnie na stan błony śluzowej i zlikwiduje pieczenie. 
• Tzw. ciepłe nasiadówki. Polegają na moczeniu odbytu w ciepłej wodzie z wyciągiem z kory dębu przez 5-15 minut minut. Ciepło zmniejsza napięcie zwieracza wewnętrznego, powodując zmniejszenie dolegliwości bólowych. Nasiadówki można powtarzać 2 razy dziennie.
• Noszenie bawełnianej bielizny, która ułatwia skórze oddychanie i nie parzy wrażliwych miejsc. 
• Dbanie o higienę: podmywanie się z użyciem delikatnego płynu do higieny intymnej – nie może on zawierać substancji drażniących takich jak SLS (Sodium Lauryl Sulfate). Łagodząco działają preparaty z aloesem i pantenolem. Po umyciu okolice odbytu powinny zostać dokładnie osuszone – nie trzemy ich mocno ręcznikiem, ale delikatnie go przykładamy. Specjalne żele do pielęgnacji krocza przy hemoroidach można zakupić w aptece. 
• Picie naparów z babki lancetowatej, czarnego bzu lub pokrzywy.

Bibliografia: 

1. A. Obcowska and M. Kołodziejczak, “Choroba hemoroidalna – współczesne poglądy na temat etiopatogenezy oraz metod leczenia. Przegląd piśmiennictwa”, Nowa Med, vol. 2, no. 2, pp. 61–76, 2016, doi: 10.5604/17312485.1209445.  
2. Kołodziejczak M, “Zachowawcze leczenie choroby hemoroidalnej”, Med. Rodz., vol. 1, pp. 7–11, 2011.  
3. Z. Sun and J. Migaly, “Review of Hemorrhoid Disease: Presentation and Management”, Clin. Colon Rectal Surg., vol. 29, no. 1, pp. 22–29, Mar. 2016, doi: 10.1055/s-0035-1568144. 
4.  T. Mott, K. Latimer, and C. Edwards, “Hemorrhoids: Diagnosis and Treatment Options”, Am. Fam. Physician, vol. 97, no. 3, pp. 172–179, Feb. 2018.