Zatoka jamista – budowa, funkcje. Zakrzepica zatoki jamistej

Zatoka jamista jest strukturą wewnątrzczaszkową, która umożliwia odpływ krwi z mózgu i części twarzy. Leży po obu stronach siodła tureckiego. Przez zatokę jamistą przebiega wiele istotnych nerwów i naczyń krwionośnych, przez co patologie w jej obrębie mogą stanowić przyczynę groźnych chorób. Jednym z takich schorzeń jest zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej.

Co to jest zatoka jamista?

Zatoka jamista jest jedną z zatok żylnych, które stanowią drogi odpływu krwi z mózgu. Znajduje się w środkowym dole czaszki. Jest strukturą parzystą – wyróżnia się zatokę jamistą prawą i lewą. Łączą się one ze sobą za pośrednictwem zatok międzyjamistych.

Położenie zatoki jamistej

Zatoka jamista usytuowana jest wewnątrzczaszkowo, po obu stronach siodła tureckiego kości klinowej. Struktura ograniczona jest:

• z przodu – przez górną szczelinę oczodołową,
• z tyłu – przez część skalistą kości skroniowej,
• przyśrodkowo – przez trzon kości klinowej,
• bocznie i od góry – przez warstwę oponową (wewnętrzną) opony twardej,
• od dołu – przez warstwę okostną opony twardej pokrywająca podstawę skrzydła większego kości klinowej.

Budowa zatoki jamistej

Zatoka jamista jest parzystą strukturą o długości około dwóch cm i szerokości jednego cm, kształtem zbliżoną do trójkąta. Powstała ze zlania się żył – ściany naczyń zanikły, pozostawiając po sobie beleczki z tkanki łącznej wyścielone śródbłonkiem. Za ich sprawą zatoka jamista w przekroju ma charakterystyczny wygląd przypominający gąbkę.

Przez zatokę jamistą i jej ścianę boczną przebiegają liczne naczynia krwionośne i nerwy.

Wewnątrz tej struktury znajdują się:

• tętnica szyjna wewnętrzna – wchodzi do zatoki jamistej od tyłu, przebiega esowato do przodu i ku górze i opuszcza ją przez ścianę górną,
• nerw odwodzący – przebiega bocznie od tętnicy szyjnej wewnętrznej.

W ścianie bocznej zatoki jamistej przebiegają:

• nerw okoruchowy,
• nerw bloczkowy,
• nerw oczny,
• pierwsza gałąź nerwu trójdzielnego.

Krew do zatoki jamistej dopływa z:

• żył ocznych (górnej i dolnej),
• żyły środkowej siatkówki,
• zatoki klinowo-ciemieniowej,
• żyły środkowej powierzchownej mózgu,
• splotu skrzydłowego.

Drogami odpływu krwi z zatoki jamistej są natomiast przede wszystkim zatoki skaliste – górna i dolna.

Funkcje zatoki jamistej

Podstawową funkcją zatoki jamistej jest umożliwienie odpływu krwi z mózgu i części twarzy do krążenia ogólnoustrojowego.

Ze względu na koncentrację wielu istotnych struktur anatomicznych w obszarze zatoki jamistej, procesy chorobowe w jej obrębie mogą być przyczyną poważnych zaburzeń naczyniowych i neurologicznych.

Zakrzepica zatoki jamistej

Jednym z groźnych schorzeń zatoki jamistej jest zakrzepica. Choroba może powodować zmiany w mózgu, nerwach i oczach.

Przyczyny zakrzepicy zatoki jamistej

Zakrzepica tej struktury powstaje najczęściej na skutek infekcji bakteryjnej. Do zakażenia może dojść za pośrednictwem krwi, która dostaje się do zatoki jamistej:

• z zębów (poprzez splot skrzydłowy),
• z jamy nosowej i zatok przynosowych,
• z naczyń skóry twarzy, w której często rozwija się ropne zapalenie gruczołów.

Na skutek zakażenia dochodzi do powstania skrzepliny, mającej za zadanie zapobiegać szerzeniu się infekcji. Jej obecność może jednak spowodować ograniczenie przepływu krwi i rozwój zakrzepowego zapalenia zatoki jamistej.

Zdarza się, że do zakrzepicy dochodzi bez udziału czynnika infekcyjnego, choć takie przypadki są dużo rzadsze.

Objawy zakrzepicy zatoki jamistej

Do objawów zakrzepowego zapalenia zatoki jamistej zaliczyć można:

• silny, ostry ból głowy, odczuwany szczególnie w okolicy oczu,
• obrzęk i uwypuklenie się (wytrzeszcz) oczu,
• ból oczu,
• podwójne widzenie,
• gorączkę, wymioty, drgawki, splątanie.

Powikłania zakrzepicy zatoki jamistej

Zakrzepica zatoki jamistej jest chorobą, która nieleczona prowadzi prawie zawsze do śmierci pacjenta. Jest groźna także dla osób poddanych terapii, jednak mają oni duże szanse na przeżycie.

Do powikłań zakrzepicy zatoki jamistej zalicza się:

• problemy z widzeniem,
• zakrzepicę żył głębokich,
• zakrzepicę płucną,
• udar mózgu,
• rozszerzenie się infekcji na obszar poza zatoką jamistą i związane z tym zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub sepsa.

Oponiak zatoki jamistej

Oponiakiem nazywamy guz mózgu (zwykle łagodny), który powstaje w oponach mózgu, czyli tkankach otaczających ten narząd. Oponiak zatoki jamistej zazwyczaj nie stanowi zagrożenia dla życia, ale może wywoływać objawy, takie jak problemy z widzeniem (a nawet całkowita utrata wzroku) i zaburzenia czucia w obrębie twarzy. Ze względu na położenie guza, jego leczenie może być trudne. Dostępne metody terapii obejmują zabieg chirurgiczny usunięcia oponiaka oraz radioterapię.

Bibliografia:

1. Bochenek A., Reicher M. (red.) (2012) Anatomia człowieka. Tom 3, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
2. Aleksandrowicz R., Ciszek B. (red.) (2008) Anatomia kliniczna głowy i szyi, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
3. Teach Me Anatomy (2020) The Cavernous Sinus.
4. National Health Service (2018) Cavernous sinus thrombosis.
5. Hekmatpanah J. (2019) Evidence-based treatment of cavernous sinus meningioma, Surgical Neurology International, 10: 228.