Badanie płynu osierdziowego – wskazania, przebieg, wyniki

Badanie płynu osierdziowego polega na pobraniu próbki, która jest następnie badana pod kątem ilości białka i glukozy, obecności komórek krwi czy bakterii, a także autoprzeciwciał. Badanie płynu osierdziowego wykonywane jest przy podejrzeniu ropnego zapalenia osierdzia lub nowotworowego zapalenia osierdzia. Ponadto nakłucie worka osierdziowego i odessanie płynu zlecane jest zawsze wtedy, gdy pojawia się tamponada serca, czyli takie nagromadzenie płynu osierdziowego, które uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie serca.

Czym jest płyn osierdziowy?

Płyn osierdziowy gromadzi się fizjologicznie między blaszkami osierdzia. Osierdzie to worek zbudowany z dwóch błon, a jego rolą jest ochranianie serca. Prawidłowo płyn osierdziowy ma charakter przesiękowy i jego objętość jest niewielka – sięga około 50 ml. Do wzrostu objętości płynu osierdziowego może dojść przede wszystkim w przebiegu infekcji osierdzia o podłożu wirusowym, bakteryjnym czy grzybiczym. Inne możliwe przyczyny nagromadzenia zbyt dużych ilości płynu osierdziowego to:

• urazy serca,
• stan pozawałowy,
• nowotwory hematologiczne, guz płuca, guz piersi,
• sarkoidoza,
• toczeń układowy rumieniowaty,
• niedoczynność tarczycy.

Jakie są wskazania do badania płynu osierdziowego?

Wskazaniem do badania płynu osierdziowego może być pojawienie się objawów, które sugerują zwiększenie objętości płynu osierdziowego. Najważniejsze z nich to zaburzenia tętna, częstoskurcz, spadek ciśnienia krwi, duszności, łatwa męczliwość oraz poszerzenie żył szyjnych. Innym wskazaniem do wykonania badania płynu osierdziowego jest podejrzenie zapalenia osierdzia. Wówczas chory może odczuwać ból w okolicy serca, nasilający się podczas kaszlu czy połykania; ponadto pojawić się może duszność czy suchy kaszel.

Badanie płynu osierdziowego wykonane może być w każdej sytuacji, gdy z worka osierdziowego odsysany jest płyn osierdziowy w celu odbarczenia serca.

Jak się przygotować do badania płynu osierdziowego?

Badanie płynu osierdziowego jest inwazyjną procedurą, podczas której nakłuwany jest worek osierdziowy i odsysany jest płyn osierdziowy. Pacjent przed zabiegiem powinien wykonać oznaczenie parametrów krzepnięcia, a także elektrokardiograf. W dniu badania pacjent powinien pozostawać na czczo.

Jak wygląda nakłucie worka osierdziowego?

Pobranie płynu osierdziowego wymaga wykonania nakłucia worka osierdziowego i może być wykonane wyłącznie w warunkach szpitalnych. Zabieg wykonywany jest z zachowaniem zasad aseptyki. Pacjentowi wykonywane jest znieczulenie miejscowe, potem pacjent jest podłączany do monitora EKG. Nakłucie worka osierdziowego wykonywane jest przy pomocy sterylnej igły, wkłucie wykonywane jest między lewym łukiem żebrowym a wyrostkiem mieczykowatym mostka. Igła wprowadzana jest pod kontrolą USG. Po dotarciu do worka osierdziowego wprowadzany jest cewnik, który umożliwia odpływanie płynu osierdziowego. Cała procedura trwa od 20 do 60 minut.

Badanie płynu osierdziowego i interpretacja

Pobrany płyn osierdziowy przekazywany jest do laboratorium, gdzie oceniane są takie parametry jak:

• obecność glukozy,
• obecność białka,
• obecność autoprzeciwciał, syntetyzowanych w przebiegu schorzeń autoimmunologicznych,
• rodzaj i liczba komórek morfotycznych krwi,
• obecność bakterii.

Niekiedy diagnostyka rozszerzana jest o oznaczenie markerów nowotworowych, a także cytologię.

Analizując wygląd płynu osierdziowego oraz liczbę leukocytów, można różnicować wirusowe, bakteryjne oraz gruźlicze zapalenie osierdzia:

• w przebiegu wirusowego zapalenia osierdzia płyn osierdziowy jest surowiczy lub surowiczo – krwisty, a liczba leukocytów przekracza 5000/ mikrolitr (z przewagą limfocytów)
• bakteryjne zapalenie osierdzia cechuje się zmętnieniem płynu osierdziowego, ponadto liczba granulocytów i makrofagów przekracza 10 000/mikrolitr
• autoimmunologiczne zapalenie osierdzia przebiega z liczbą leukocytów nie przekraczającą 5000/mikrolitr.

Powikłania po nakłuciu worka osierdziowego

Nakłucie worka osierdziowego w celu pobrania płynu osierdziowego może prowadzić do wystąpienia kilku powikłań. Jednym z najpoważniejszych jest uszkodzenie ściany mięśnia sercowego, a także przekłucie naczynia wieńcowego. Inne możliwe powikłania to odma opłucnowa, zaburzenia rytmu serca, zator powietrzy czy powikłania infekcyjne.

Bibliografia:

1. Wytyczne ESC dotyczące rozpoznawania i leczenia chorób osierdzia w 2015 roku; Kardiologia Polska, 2015.