się ten artykuł?
Markery nowotworowe są substancjami chemicznymi mającymi zróżnicowaną postać – antygenów, hormonów, enzymów lub białek. Część z nich występuje w dużym stężeniu już w życiu płodowym, a potem zanika.
Nasze teksty zawsze konsultujemy z najlepszymi specjalistami
”Agnieszka Widera”
Markery nowotworowe zwiększają swoje stężenie w organizmie, kiedy dochodzi do onkogenezy, czyli nieprawidłowych podziałów komórkowych, skutkujących nowotworem. Zdarza się jednak, że ich poziom ulega podwyższeniu w innych stanach chorobowych, dlatego nie są wyłączną metodą diagnostyczną, a jedynie badaniem przesiewowym. Marker nowotworowy może przybierać wiele postaci, zróżnicowanych pod względem budowy. W zdrowych tkankach znajduje się ich niewiele lub nie ma ich wcale.
Rodzaje markerów nowotworowych
Badania naukowe dowiodły, że jeden rodzaj nowotworu może być odpowiedzialny za wydzielanie nawet kilku markerów. Ponadto, jeden rodzaj nowotworu jest w stanie produkować markery, typowe dla kilku kolejnych nowotworów. Tym samym może okazać się, że obecność w organizmie markerów nowotworowych jajnika (np. CA 125) wiązać się może ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka żołądka. Czy badania na obecność markerów nowotworowych są wiarygodne? Nawet jeśli wyniki wskażą na wysoki poziom jednego z nich, nie oznacza to jeszcze choroby. Dany związek może bowiem być obecny w innych chorobach, a nawet być całkowicie fizjologicznym pomiarem uwarunkowanym osobniczo. Warto przy tym zaznaczyć, że fałszywie negatywne wyniki są stosunkowo rzadkie. Obecnie markery nowotworowe dzieli się na:
- antygeny łożyskowe – występujące zazwyczaj u kobiet w ciąży i obecne są tylko w tym okresie, po czym zanikają; przykłady to markery HCG (ludzka gonadotropina kosmówkowa) oraz HPL (laktogen łożyskowy);
- antygeny płodowo-zarodkowe – obecne mogą być zarówno we krwi jak i w tkankach płodu np. marker nowotworowy CEA (antygen karcynoembrionalny, rakowo-płodowy) i AFP (alfa-fetoproteina);
- enzymy – u osób zdrowych ich ilość jest w normie, jednakże u osoby chorej ich poziom jest zaburzony; przykładem jest PAP (kwaśna fosfataza sterczowa) oraz PSA (swoisty antygen sterczowy);
- antygeny nowotworowe – mogą być wytwarzane przez chore i zdrowe komórki i należą do nich m.in. CA19–9 (marker nowotworów układu pokarmowego) oraz CA 125 (marker związany z rakiem jajnika);
- antygeny specyficzne dla danego nowotworu – związki obecne wyłącznie w zmienionych nowotworowo komórkach;
- hormony ektopowe, czyli takie wytwarzane w prawidłowych ilościach przez komórki zdrowe i w podwyższonych stężeniach przez komórki patologiczne.
Wybrane rodzaje markerów
Marker nowotworowy jelita grubego to marker rakowo-płodowy CEA, którego stężenie monitoruje się u chorych na ten rodzaj nowotworu. Warto zaznaczyć jednak, że jego obecności stwierdzono również przy innych nowotworach m.in. piersi, pęcherza moczowego, wątroby czy trzustki. Najczęściej oznaczanym markerem nowotworowym piersiowym jest CA 15–3, jednakże nie jest on charakterystyczny tylko dla raka piersi. Obecny jest także w raku płuc, jajnika oraz macicy. Kalcytonina jest z kolei typowym markerem nowotworowym tarczycy, a mówiąc bardziej precyzyjnie raka rdzeniastego.
Zobacz także
Badanie na obecność markerów nowotworowych
Oznaczenie poziomu markerów nowotworowych dokonuje się z krwi pobranej z żyły łokciowej. Markery nowotworowe mają również zastosowanie pomocnicze w badaniach przesiewowych. Jest to standardowo badanie, dostępne w większych placówkach laboratoryjnych za dodatkową opłatą. Poziom określonego markera nowotworowego ponad normę jeszcze nie oznacza choroby nowotworowej. Czasami bywa tak, że zawyżony poziom któregoś z markerów wskazuje na poważny stan zapalny jednego z organów, np. nerek, wątroby lub trzustki. Aby potwierdzić wyniki, lekarze zalecają również wykonanie cytologii, mammografii, tomografii komputerowej, USG lub rezonansu magnetycznego. Ma to kluczowe znaczenie w farmakoterapii nowotworowej oraz po operacjach usunięcia raka. Takie obniżenie widoczne jest po około 2 miesiącach po zabiegu usunięcia guza.
Zdarza się również, że medycy zalecają zbadanie poziomu markerów nowotworowych u pacjentów, w których rodzinie obecne były choroby nowotworowe. Bliscy osób chorujących na nowotwór mogą wykazywać predyspozycję genetyczną do wystąpienia nowotworu. Badania takie pozwalają na wykrycie choroby na wczesnym etapie i w razie konieczności na szybkie podjęcie leczenia.
