Czym są markery nowotworowe? Kiedy warto wykonać badania?

Diagnostyka nowotworowa to złożony proces. Jego pierwszym krokiem często jest określenie poziomu markerów nowotworowych, czyli odpowiedzi metabolicznej organizmu chorego na rozwijającego się guza. Czym są markery nowotworowe i kiedy należy wykonać takie badanie? 

Co to są markery nowotworowe? 

Rozwijający się w organizmie chorej osoby nowotwór powoduje zachwianie dotychczasowej równowagi organizmu. Problem ten przejawia się m.in. w materii metabolicznej i polega na wytwarzaniu określonych nowych substancji lub też zwiększeniu poziomu tych już występujących w organizmie. Markery mogą być produkowane zarówno przez komórki guza, jak i zdrowe komórki i występują we krwi, w moczu lub tkankach pacjenta. Badanie poziomu markerów nowotworowych jest istotne na każdym etapie diagnostyki, w tym: 

• jako badanie przesiewowe – ma na celu zwiększenie szansy wyleczenia pacjenta na etapie przedklinicznym (tzw. screening); 
• potwierdzenie występowania nowotworów w kontekście występujących objawów; 
• jako sposób na ocenę stopnia rozwoju choroby oraz skuteczności jej leczenia; 
• wyznaczenie konkretnego celu terapeutycznego, np. redukcji poziomu markera. 

Badania markerów nowotworowych cieszą się dużą popularnością, ponieważ stanowią nieinwazyjną metodę diagnostyki, która jest relatywnie tania i nie obciąża niepotrzebnie organizmu pacjenta. To złoty standard i pierwszy etap diagnostyki w przypadku podejrzenia guza. 

Czy markery nowotworowe są wiarygodne? 

Rozpoznanie nowotworu opiera się przede wszystkim o badanie histopatologiczne oraz cytologiczne. Badanie poziomu markerów nowotworowych z reguły nie stanowi jedynej przesłanki do postawienia diagnozy przez lekarza, dlatego nie należy wyciągać pochopnych wniosków wyłącznie na tej podstawie. Ich nieprawidłowe stężenie uzasadnia jednak pogłębioną diagnostykę. Połączenie wywiadu z pacjentem, oceny zmian na poziomie komórkowym oraz zawartości markerów pozwala na potwierdzenie lub wykluczenie występowania zmian złośliwych.

Ile czeka się na wynik markerów nowotworowych? 

W większości przypadków wyniki markerów nowotworowych dostępne są już następnego dnia. Na niektóre trzeba jednak zaczekać, nawet do 10. dni. Dotyczy to takich markerów, jak np. CA50 (ang. Carbohydrate Antigen 50), którego obecność może sugerować obecność raka trzustki, przełyku lub jelita grubego. Konieczność wydłużonego oczekiwania wynika z trudności natury biochemicznej, takiej jak potrzeba przeprowadzenia czasochłonnego testu na oznakowanie substancji. 

Ile kosztują markery nowotworowe? NFZ i diagnostyka prywatna 

Ceny pojedynczych markerów nowotworowych są zróżnicowane i wynoszą od 30-40 zł do nawet 120 zł. Na wysokość opłat ma wpływ nie tylko rodzaj testu, ale również to, w jakim mieście i w której sieci placówek chcesz wykonać diagnostykę. A czy markery nowotworowe są refundowane? Badanie poziomu markerów nowotworowych może być przeprowadzone w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) pod warunkiem, że pacjent otrzymał skierowanie od lekarza. 

Jakie markery nowotworowe warto zrobić? 

Istnieje bardzo wiele markerów nowotworowych, których występowanie może być skojarzone z guzem występującym w danym rejonie. Wypisując skierowanie na badania, lekarz w pierwszej kolejności przeprowadza wywiad z pacjentem i w oparciu o zgłaszane objawy dobiera odpowiedni wachlarz markerów. Wśród przykładowych znaczników można wskazać: 

• marker nowotworów jelita grubego – CEA; 
• markery nowotworowe jajnika – CA 125, CA 15-3; 
• marker nowotworowe trzustki – CA 19-9; 
• marker nowotworowe płuc – Cyfra 21-1; 
• markery nowotworowe tarczycy – kalcytonina, tyreoglobulina; 
• markery nowotworowe wątroby – AFP, CEA; 
• markery nowotworowe piersiowe – CA 15-3. 

Wynik badania należy skonsultować z lekarzem onkologiem. Norma dla danej substancji może być różna w zależności od wykorzystanego sprzętu diagnostycznego, a wartości referencyjne są zawsze podane na dokumencie wydanym w laboratorium. Warto też pamiętać, że często podwyższony poziom jednego markera może sugerować zmiany w obrębie kilku narządów. Z drugiej strony, podwyższony poziom markera wcale nie musi oznaczać zmian nowotworowych. Dobrym przykładem jest PSA, którego zwiększone stężenie pojawia się u niektórych kolarzy. 

Bibliografia: 

1. Badowska-Kozakiewicz A. M., Wybrane markery nowotworowe w rutynowej diagnostyce raka endometrium i szyjki macicy; Przegląd Menopauzalny 2012, 3. 
2. Samson B. i in., Biochemiczne markery nowotworowe w diagnostyce onkologicznej; ALAB Laboratoria Sp. z o.o., Warszawa 2015. 
3. Soborczyk A. i in., Markery nowotworowe w praktyce klinicznej; Choroby Serca i Naczyń 2007, tom 4, nr 4, 184-189.