Choroba legionistów – czym jest i czy należy się jej obawiać?

Choroba legionistów (legionelloza) to infekcja wywoływana przez atypowe bakterie o nazwie Legionella pneumophila. Może przebiegać łagodnie w postaci tzw. gorączki Pontiac, ale także jako ciężkie zapalenie płuc wymagające pobytu w szpitalu. Gdzie można zarazić się Legionellą i jakie jest leczenie?

Gdzie można zarazić się bakterią Legionella pneumophila?

Legionella pneumophila, drobnoustrój odpowiedzialny za tzw. chorobę legionistów, zaliczana jest do bakterii atypowych. Występuje w stawach, instalacjach wodno-kanalizacyjnych, starych rurach wodociągowych, stojących zbiornikach wodnych, ale również w basenach z hydromasażem, klimatyzatorach czy systemach nawilżania powietrza. Bakteria wywołująca chorobę legionistów najlepiej funkcjonuje w ok. 40 stopniach Celsjusza,  ginie zaś w 60 stopniach.

– Zakażenia Legionellą pneumophila są częstsze w sezonie letnim, mogą powodować zarówno zakażenia pojedyncze, jak i ogniska zakażeń. Do zakażenia dochodzi drogą inhalacji zakażonego aerozolu wodnego lub mikroaspiracji, natomiast nie można się zarazić pijąc wodę, w której znajduje się ta bakteria. Legionella pneumophila rozwija się wewnątrz komórek: makrofagów pęcherzykowych i monocytów krwi – mówi dr hab. n. med. Marta Dąbrowska, specjalista chorób wewnętrznych, pulmonologii i alergologii.

Objawy w gorączce legionistów

Gorączka legionistów to jedna z dwóch postaci Legionellozy. Jest to bardzo poważne zapalenie płuc, niekiedy powikłane nawet niewydolnością wielonarządową. Okres inkubacji tej formy wynosi od 2 do 10 dni, jednak istnieją doniesienia, że w skrajnych przypadkach może wynosić nawet 3 tygodnie. Śmiertelność w gorączce legionistów zawiera się w bardzo szerokich ramach i wynosi od 5 do nawet 80 proc. Rozbieżności te wynikają z chorób towarzyszących osoby zakażonej, wieku oraz trybu życia jaki prowadzi np. czy pali papierosy.

W początkowej fazie choroby legionistów chory uskarża się na problemy z oddychaniem, kaszel, bóle mięśniowo-stawowe oraz bóle głowy. Po pewnym czasie dołączają się wysoka gorączka, objawy ze strony układu nerwowego oraz pokarmowego takie jak nudności, wymioty, czy wodnista biegunka. Objawy neurologiczne mogą w skrajnych przypadkach objawiać się nadmierną sennością przechodząca w śpiączkę oraz zaburzeniami świadomości. Początkowo suchy kaszel przekształca się w mokry i bardzo uciążliwy dla pacjenta. Dodatkowo, może wystąpić krwioplucie. Choroba legionistów ma zwykle przebieg wielotygodniowy.

Diagnostyka legionellozy

Gorączka legionistów może być zdiagnozowana tylko za pomocą metod laboratoryjnych. Niemożliwe jest postawienie diagnozy w oparciu jedynie o objawy kliniczne. Materiałem, który możemy pobrać do badań jest plwocina, krew, mocz oraz popłuczyny oskrzelowe (pobierane w czasie bronchoskopii).

– Podejrzenie legionellowego zapalenia płuc powinno pojawić się w przypadku wystąpienia zbiorowych zachorowań, narażenia na aerozole wodne oraz w przypadkach ciężkich zapaleń płuc, które nie reagują na leczenie antybiotykami β-laktamowymi. Podejrzenie zakażenia Legionella pneumophila powinno być potwierdzone, choć jest to trudne, gdyż wyhodowanie Legionella z materiałów biologicznych (plwociny, popłuczyn oskrzelowych) jest bardzo wymagające. Stąd najbardziej dostępnym badaniem potwierdzającym jest oznaczenie antygenu Legionella pneumophila w moczu, ewentualnie innych materiałach biologicznych (plwocinie, popłuczynach oskrzelowych). Możliwe jest także wykazanie obecności materiału genetycznego Legionella metodą PCR w popłuczynach oskrzelowych lub fragmentach tkankowych – mówi dr Dąbrowska.

Czy zawsze wymagana jest hospitalizacja w chorobie legionistów?

– Przebieg legionellowego zapalenia płuc może być zróżnicowany – od łagodnego do bardzo ciężkiego. W postaciach łagodnych choroby oraz u części chorych z zapaleniem płuc bez niewydolności oddechowej i bez niewydolności wielonarządowej leczenie w szpitalu nie jest konieczne. Natomiast w każdym przypadku podejrzenia lub rozpoznania choroby konieczne jest leczenie antybiotykiem podawanym dłużej niż w innych zapaleniach płuc tzn. 2-3 tygodnie – wyjaśnia dr Dąbrowska.

– W przypadkach ciężkiego zapalenia płuc hospitalizacja jest konieczna. Typowe objawy ciężkiego zapalenia płuc wywołanego przez Legionella pneumophila to wysoka gorączka, bóle głowy, zaburzenia świadomości, duszność, niespecyficzne bóle w klatce piersiowej, niewielkie krwioplucie, bóle brzucha, nudności, biegunka. Dodatkowo przebieg choroby może być powikłany niewydolnością oddechową, uszkodzeniem nerek, wątroby, zaburzeniami elektrolitowymi

Leczenie choroby legionistów

Z powodu braku możliwości jednoznacznego ustalenia etiologii zapalenia płuc w początkowej fazie choroby , jako pierwsze stosuje się empirycznie antybiotyki z grupy penicylin. Natomiast jeśli pojawia się podejrzenie legionellowego zapalenia płuc (np. zachorowania ogniskowe lub narażenie na aerozol wodny lub chory nie reaguje na leczenie w trzeciej dobie leczenia), należy zmodyfikować antybiotykoterapię.

– W przypadku umiarkowanego lub ciężkiego przebiegu lekiem z wyboru są antybiotyki z grupy fluorochinolonów podawane dożylnie, a leczenie takie powinno trwać 21 dni. Zapalenie płuc o etiologii Legionella pneumophila stanowi około 5-15% wszystkich pozaszpitalnych zapaleń płuc, może być też przyczyną szpitalnego zapalenia płuc – mówi dr hab. n. med. Marta Dąbrowska.

– Tak jak w innych zapaleniach płuc leczenie zapalenia płuc o etiologii Legionella pneumophila oprócz antybiotykoterapii powinno obejmować leczenie ogólne czyli odpowiednie nawodnienie, ograniczenie aktywności fizycznej i odpowiedni odpoczynek, zaprzestanie palenia papierosów, w miarę potrzeby zastosowanie leków przeciwbólowych (np. w przypadku bólu opłucnowego) i przeciwgorączkowych (stosować przy gorączce >38°C). W przypadkach ciężkich zapaleń płuc konieczne jest też zastosowanie tlenoterapii w przypadku niewydolności oddechowej oraz profilaktyki przeciwzakrzepowej w przypadku unieruchomienia pacjenta związanego z ciężkim przebiegiem choroby – dodaje lekarka.

 Łagodniejsza odmiana legionellozy – gorączka Pontiac nie wymaga hospitalizacji ani specjalistycznego leczenia, gdyż objawy ustępują samoistnie.

Konsultacja

Dr hab. n. med. Marta Dąbrowska: Specjalista chorób wewnętrznych, pulmonologii i alergologii. Doświadczenie zawodowe zdobyła w Klinice Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii i Alergologii w Warszawie, wcześniej  w Klinice Chorób Wewnętrznych i Hematologii Akademii Medycznej w Warszawie.