Ciężar właściwy moczu – badanie, normy. Co oznacza, gdy jest zbyt niski?

Ciężar właściwy moczu to przydatny parametr zawarty w badaniu ogólnym moczu, na którego podstawie można ocenić funkcjonowanie nerek. Do badania pacjent musi się odpowiednio przygotować. Co oznacza niski ciężar właściwy moczu? I jakie są przyczyny takiego wyniku?

Niski ciężar właściwy moczu może być efektem niedojrzałości układu moczowego w wieku dziecięcym, przyjmowania dużej ilości płynów lub poważniejszych schorzeń – niewydolności nerek. Przyczyną za wysokiego ciężaru właściwego moczu jest najczęściej odwodnienie. Oceny tego parametru nie należy podejmować się samodzielnie – za każdym razem powinien zrobić to lekarz.

Ciężar właściwy moczu – co to jest?

Ciężar właściwy moczu, czyli inaczej gęstość względna, to wartość wagi moczu podanej w gramach na jeden mililitr. Mierzy się go w trakcie wykonywania badania ogólnego moczu. Jest odzwierciedleniem zawartości substancji osmotycznie czynnych i produktów przemiany materii w moczu.

Parametr ten zależy od tego, czy nerki w czasie wykonywania badania oszczędzają wodę w organizmie (podwyższony ciężar właściwy moczu) lub wydalają jej nadmiar (zmniejszony ciężar właściwy moczu). Może być wskaźnikiem prawidłowego nawodnienia osoby badanej, ale tylko wtedy, gdy zostaną spełnione ku temu odpowiednie warunki.

Norma ciężaru właściwego moczu wynosi od 1,023-1,035 g/ml.

Za mały lub za duży ciężar właściwy moczu może świadczyć o patologii i występowaniu chorób układu moczowego lub ogólnoustrojowych. W większości przypadków jest jednak tylko stanem przejściowym, zależącym od warunków przygotowania pacjenta do badania. Na wynik może mieć wpływ pora dnia, w której wykonuje się badanie – najbardziej wiarygodny jest rano po odpoczynku nocnym.

W przypadku młodszych pacjentów odchylenia od normy nie muszą być zawsze niepokojące dla rodzica. Ciężar właściwy moczu u dziecka może nie odzwierciedlać stanu nerek, ponieważ narząd ten uzyskuje pełną zdolność do zagęszczania dopiero około 12. roku życia.

U maluchów do 18 miesięcy fizjologiczna jest mała gęstość wydalanych płynów. Ciężar właściwy moczu u niemowlaka jest zwykle niższy z powodu występowania dwóch mechanizmów: zmniejszenia wydalania mocznika i zmniejszenia jego stężeń w porównaniu ze stężeniem sodu.

Badanie moczu – ciężar właściwy

Badanie moczu, oprócz badania morfologii krwi, jest jednym z najczęściej wykonywanych badań kontrolnych.

W jego trakcie sprawdzane są wartości wskaźników takich jak:

• pH,
• poziom białek i cukrów,
• poziom ciał ketonowych,
• kolor, przejrzystość, zapach,
• ciężar właściwy
• ilość czerwonych krwinek.

Przygotowanie do badania moczu

Jak należy się przygotować do badania moczu? Przed oddawaniem moczu do badania należy wziąć prysznic z wykorzystaniem delikatnego płynu do higieny intymnej, który nie zaburzy flory bakteryjnej zlokalizowanej w okolicach cewki moczowej.

Warto też pamiętać, że próbka moczu powinna pochodzić z porannej toalety, ze środkowego strumienia. Próbka powinna być przechowywana w odpowiednim, wysterylizowanym opakowaniu kupionym wcześniej, np. w aptece.

O czym jeszcze warto wiedzieć? Moczu do badania nie należy oddawać podczas miesiączki.

Niski ciężar właściwy moczu

Nie zawsze zmniejszenie parametru oznacza rozwijającą się patologię nerek. Zdarza się, że mimo prawidłowego stanu pacjenta dochodzi do obniżenia ciężaru właściwego moczu. Dzieje się tak na przykład wtedy, gdy osoba badana źle przygotowała się do badania – przyjmowała płyny kilka godzin przed badaniem.

Niski ciężar właściwy moczu, uzyskiwany za każdym razem, gdy wykonuje się badanie ogólne, może świadczyć o chorobach nerek upośledzających prawidłowe zagęszczenie moczu lub o niektórych chorobach endokrynologicznych.

Najważniejsze przyczyny za niskiego ciężaru właściwego moczu to:

• niewydolność nerek,
• śródmiąższowe zapalenie nerek,
• moczówka nerkowa,
• moczówka prosta: niedobór hormonu przysadkowego – wazopresyny,
• zaburzenia elektrolitowe – podwyższenie wapnia lub obniżenie potasu we krwi,
• niedoczynność lub nadczynność tarczycy,
• długotrwałe stosowanie diety ubogobiałkowej,
• niektóre leki moczopędne.

Niski ciężar właściwy moczu w ciąży jest zwykle zjawiskiem fizjologicznym, ze względu na upośledzoną zdolność zagęszczania, związaną prawdopodobnie ze zwiększoną ilością wody w organizmie.

Podwyższony ciężar właściwy moczu

Mocz zagęszczony może pojawić się również u osób zdrowych. Podwyższony ciężar właściwy moczu (ok. 1,03 g/ml lub więcej) pojawia się u pacjentów bez patologii w zakresie funkcjonowania nerek w przypadku przejściowego odwodnienia – biegunki, ciężkiego wysiłku, gorączki, przyjmowania małej ilości płynów przez dłuższy czas. Fizjologicznie wysoka gęstość (ok. 1,020 g/ml) występuje z próbki pobranej po 8-godzinnej przerwie nocnej.

Inne przyczyny przewlekłego za wysokiego ciężaru właściwego moczu to:

• cukrzyca – zagęszczenie moczu wywołane nadmiarem glukozy,
• niektóre leki osmotycznie czynne – mannitol, dekstran,
• radiologiczne środki kontrastowe podane krótko przed badaniem – stosowane przed wykonaniem badań obrazowych z użyciem kontrastu.

Za niski lub za wysoki ciężar właściwy moczu – badania

W przypadku przewlekle występującego niskiego lub wysokiego ciężaru moczu należy wdrożyć odpowiednią diagnostykę, poszukującą przyczyn tego stanu, w celu umożliwienia ich skutecznego leczenia. Lekarz prowadzący zleca zwykle oznaczenia kreatyniny z surowicy krwi, całodobową zbiórkę moczu, badanie USG układu moczowego, a także zbiera dokładny wywiad od pacjenta wraz z pełnym badaniem.

Należy pamiętać, że interpretacja wyników ciężaru moczu powinna być wykonana przez specjalistę, który spojrzy całościowo na stan osoby badanej – oceny nie powinno się podejmować samodzielnie.