Czym jest jąkanie? Rodzaje i przyczyny zaburzenia płynności mowy

Jąkanie jest powszechnie występującym zaburzeniem płynności mowy. Choć najczęściej przytrafia się dzieciom, może również dotyczyć osób dorosłych. Na czym polega jąkanie się i jak można je wyleczyć?

Jąkanie u dzieci i dorosłych to niezwykle złożona dolegliwość, w związku z czym trudno o jej jednoznaczną definicję. Najogólniej mówiąc, jest to zaburzenie mowy, którego cechami może być powtarzanie lub przedłużanie elementów wypowiedzi, takich jak dźwięki, sylaby czy słowa, a także występowanie tzw. bloków, czyli zacinania się i przerw w mówieniu, które zakłócają jego płynność.

Jąkanie u dzieci i dorosłych

Jąkanie w znaczący sposób może utrudnić komunikację z otoczeniem, co z kolei skutkuje zaburzeniami natury emocjonalnej i społecznej. Osoba, której dotyczy ten problem, często spotyka się z negatywną reakcją innych ludzi. Prowadzi to zwykle do obniżenia samooceny i lęku przed mówieniem.

Jąkanie się występuje zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Pod względem nasilenia symptomów może przybrać formę łagodną, umiarkowaną, znaczną lub głęboką. Ponadto wyróżnia się dwa główne podtypy tej przykrej dolegliwości: jąkanie rozwojowe i nabyte.

Jąkanie rozwojowe pojawia się w bardzo młodym wieku – najczęściej u już u dwulatków, w związku z czym nazywane jest również jąkaniem wczesnodziecięcym. Charakteryzuje się głównie powtarzaniem niektórych słów lub sylab. Tego typu przypadłość wynika najczęściej z dysproporcji między tym, co maluch chce przekazać, a tym, co jest w stanie powiedzieć, biorąc pod uwagę fakt, że jego aparat mowy nie jest jeszcze odpowiednio przystosowany do wypowiadania wszystkich słów czy dźwięków. Jąkanie się u dzieci związane jest więc często z nauką mowy. Zamiast je ignorować, lepiej zachęcić malucha, by starał się mówić spokojnie i powoli. Warto przy tym pamiętać, że jąkanie u trzylatka nie zawsze musi być powodem do obaw – tego typu dolegliwości najczęściej mijają z wiekiem. Jeżeli jednak są wyjątkowo nasilone lub przedłużają się, należy skonsultować się z lekarzem. W niektórych przypadkach jąkanie rozwojowe może bowiem utrzymać się.

Jąkanie nabyte występuje rzadziej i obserwuje się je u osób dorosłych. Charakteryzuje się ono powtarzaniem sylab lub dźwięków. Nie towarzyszy mu lęk przed mówieniem. Przyczyną problemu może być zażywanie narkotyków lub zdarzenia o charakterze neurologicznym, takie jak uraz głowy, nowotwory czy udar mózgu. Jeżeli wystąpi nagłe jąkanie u dorosłego, konieczna jest konsultacja ze specjalistą.

Fizjologiczne rodzaje jąkania

Jąkanie charakteryzuje się brakiem koordynacji między funkcjami aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, co związane jest ze spastycznymi ruchami mięśni. Wyróżnia się:

• jąkanie kloniczne – polega na powtarzaniu sylaby lub głoski, np. „pa… pa… parasol”;
• jąkanie toniczne – wyróżnia się zacinaniem o charakterze krótkim i spazmatycznym, np. „p…p…parasol”;
• jąkanie kloniczno-toniczne – jest wynikiem połączenia poprzednich typów.

Przyczyny jąkania

Przyczyny jąkania nie są do końca znane. Istnieje jednak wiele teorii związanych z genezą tego typu zaburzenia mowy, co przynajmniej częściowo przybliża do poznania podłoża problemu. Według specjalistów jąkanie powoduje:

• stres, zaburzenia emocjonalne i traumatyczne wydarzenia (np. strata bliskiej osoby czy uraz fizyczny),
• zaburzenia oddychania,
• zaburzenia pracy mózgu,
• opóźnienia w rozwoju mowy,
• przyczyny behawioralne (jąkanie u dzieci może być elementem wyuczonym pod wpływem nieprawidłowych wzorców przekazywanych przez rodziców),
• uwarunkowania genetyczne – niektórzy naukowcy uważają, że na pytanie, czy jąkanie jest dziedziczne, należy udzielić odpowiedzi twierdzącej. Najczęściej jednak dziedziczy się nie samo jąkanie, a pewne predyspozycje do osłabionego układu nerwowego czy sprawności językowej.

Na czym polega terapia jąkania?

Jak wyleczyć jąkanie w domu? U małych dzieci sposoby na jąkanie to przede wszystkim umiejętna rozmowa. Rodzic powinien mówić powoli, spokojnie i wyraźnie, używać prostych słów, nie przerywać wypowiedzi dziecka, słuchać go, być cierpliwym i stworzyć miłą atmosferę, bez nadmiernych reakcji emocjonalnych. Jeżeli jednak problem jest zaawansowany, warto skorzystać z porady lekarza i wprowadzić specjalne ćwiczenia na jąkanie.

Leczenie jąkania bardzo często wymaga konsultacji z logopedą. Rolą specjalisty jest ocena zaawansowania problemu i zalecenie odpowiedniego postępowania. Terapia jąkania u dzieci dotyczy treningu płynności mowy i często zawiera również elementy psychoterapii. Ćwiczenia logopedyczne na jąkanie obejmują m.in. metody oddechowe, fonacyjne i słuchowe.

Podobnie wygląda leczenie jąkania u dorosłych. W niektórych przypadkach do terapii jąkania włącza się leczenie farmakologiczne.