Przepuklina – objawy i leczenie różnych rodzajów przepukliny

Przepuklina powstaje, gdy narządy lub ich części przemieszczają się poza swoje właściwe miejsce. Pojawia się jako skutek osłabienia powłok ciała i nacisku na nie od wewnątrz. Wyróżnia się kilka rodzajów przepukliny, które dzieli się ze względu na umiejscowienie, przyczynę powstania i objawy. Metodą z wyboru w leczeniu przepuklin jest postępowanie operacyjne.

Czym jest przepuklina?

Przepuklina jest nieprawidłowością polegającą na tym, że narządy lub ich części przemieszczają się poza ich prawidłowe miejsce położenia. Przepuklina wygląda jak umiejscowiony pod skórą guzek, który osiąga różne rozmiary. Może być on tkliwy podczas dotyku lub nie dawać żadnych objawów. Najczęściej cofa się samoistnie lub pod wpływem ucisku.

Każda przepuklina składa się z miejsca, przez które przechodzą narządy przemieszczające się poza swoją lokalizację nazywane wrotami przepukliny. Wrotami przepukliny jest otwór w mięśniach/powięzi, który powstaje w miejscach zmniejszonego oporu. Przepuklina u dorosłych i dzieci posiada także kanał, worek przepuklinowy i znajdującą się w nim zawartość w postaci narządów o zmienionym umiejscowieniu.

U małych dzieci występują przepukliny wrodzone, które powstają jako skutek zaburzeń rozwojowych. Przepukliny nabyte są konsekwencją zwiększonego ciśnienia śródbrzusznego. Mogą one powstawać z powodu nagłego wysiłku fizycznego bądź urazu w obrębie jamy brzusznej.

Rodzaje przepuklin

Rodzaj przepukliny zależy zwykle od miejsca jej położenia oraz przyczyny powstania. Ze względu na lokalizację dzieli się je na przepukliny brzuszne (pachwinowe, pępkowe, mosznowe, kresy białej) i inne (cewy nerwowej, rozworu przełykowego przepony).

Z punktu widzenia klinicznego ważny jest również podział, który określa zachowanie się i objawy przepukliny:

• przepuklina odprowadzalna – jej zawartość cofa się do jamy ciała pod wpływem nacisku palca lub samoistnie,
• przepuklina nieodprowadzalna – z powodu zrostów nie jest możliwe wprowadzenie jej zawartości do jamy ciała,
• przepuklina uwięźnięta – ulega zakleszczeniu i nie cofa się do jamy ciała, pojawiają się objawy świadczące o niedrożności lub zaburzeniu ukrwienia znajdujących się w niej tkanek.

Częstą lokalizacją przepuklin jest rejon pachwinowy, udowy, pępkowy i kresy białej. Mianem przepukliny określa się także wysunięcie krążków międzykręgowych w kręgosłupie. Najczęściej występuje przepuklina kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego.

Przyczyny powstawania przepuklin

Do powstania przepuklin brzusznych dochodzi z powodu znacznego naporu na powięź. Zmiany mogą być także spowodowane obecnością wad i ubytków anatomicznych. Kolejnym czynnik stanowią defekty metabolizmu kolagenu, który jest substancją tworzącą tkanki łączne.

Do rozwoju przepuklin brzusznych predysponuje sytuacja przewlekłego zwiększenia ciśnienia w obrębie jamy brzusznej. Przyczyny tego stanu to m.in. zaparcia, przerost prostaty oraz przewlekła obturacyjna choroba płuc. Nagłe zwiększenie ciśnienia w jamie brzusznej spowodowane wysiłkiem fizycznym również może skutkować powstaniem przepukliny. Ponadto cukrzyca, przyjmowanie sterydów oraz niedożywienie mogą powodować osłabienie tkanki łącznej i zwiększyć ryzyko wystąpienia schorzenia.

Istnieje niewielka szansa, że schorzenie wystąpi jako powikłanie po interwencji chirurgicznej. Przepuklina brzuszna pooperacyjna może powstać, gdy wystąpią krwiaki w ranie lub dojdzie do jej zakażenia. Nadmierny wysiłek, wymioty czy kaszel to czynności zwiększające działanie tłoczni brzusznej i predysponujące do wystąpienia powikłania.

Objawy przepukliny

Głównym objawem przepukliny jest obecność widocznego guza. Dodatkowo, przepuklina może wywoływać dolegliwości bólowe, zależne od miejsca lokalizacji guza. Bolesność występuje najrzadziej w przypadku przepukliny udowej. Zmiany obecne w pachwinie często wywołują dyskomfort (pieczenie, uczucie ciągnięcia) w trakcie ucisku zewnętrznego. Ból często promieniuje i wzrasta w trakcie wysiłku fizycznego, kaszlu i używania mięśni tłoczni brzusznej (np. podczas defekacji lub oddawania moczu).

Leczenie przepuklin

Operacja przepukliny jest podstawową metodą leczenia. Istnieją różne metody operacyjne. Ich wybór zależy od lokalizacji guza. W operacji przepukliny znajdują zastosowanie specjalne siatki, które wzmacniają osłabione miejsce.

Czy operacja przepukliny zawsze stanowi konieczność? Na początku można przez pewien czas tylko obserwować zmianę, jednak w przypadku pojawienia się objawów konieczny jest zabieg. Postępowanie nieoperacyjne można rozważyć u schorowanych, starszych pacjentów, którzy posiadają niebolesną przepuklinę.

Przepuklina pachwinowa

Przepuklina pachwinowa jest jednym z rodzajów przepukliny brzusznej. Może być wrodzona lub powstawać z powodu dużego wysiłku lub po urazie w miejscu osłabienia mięśni i powłok brzucha. Częściej rozpoznaje się ją u mężczyzn.

Pierwsze objawy przepukliny pachwinowej to:

• uczucie ciężkości w brzuchu,
• zaparcia,
• pobolewanie w okolicy pachwin, które nasila się podczas kaszlu, śmiechu lub wysiłku,
• niewielki, miękki guzek, który może cofać się samoistnie lub przybrać większe rozmiary i być stale widoczny.

Jedynym i najskuteczniejszym sposobem leczenia jest operacja przepukliny. Każda przepuklina pachwinowa powinna być skonsultowana z lekarzem chirurgiem, ponieważ często może stanowić przeciwwskazanie do uprawiania sportu.

Powikłaniem przepukliny pachwinowej jest jej uwięźnięcie. Polega to na tym, że do worka przepuklinowego wpuklają się pętle jelita. W worku może zebrać się treść jelitowa, worek zaczyna się powiększać i brak jest możliwości odprowadzenia przepukliny. Uwięźnięcie grozi powstaniem niedrożności i martwicy jelita. U kobiet i dziewczynek zdarza się, że zawartością przepukliny jest jajnik. Może on ulec martwicy, jeśli nie uda się go odprowadzić do jamy otrzewnej.

Gdy dojdzie do powikłania w postaci uwięźniętej przepukliny, obserwuje się następujące objawy kliniczne:

• zaczerwienienie i ból guza,
• wzdęcie brzucha,
• wymioty,
• niepokój i rozdrażnienie u dziecka.

Przepuklina mosznowa

Przepuklina mosznowa jest rodzajem przepukliny pachwinowej. Schorzenie objawia się przede wszystkim obecnością guza w mosznie, która stanowi worek przepuklinowy. Jego zawartość w tym przypadku przepukliny mosznowej stanowią najczęściej jelita.

Przepuklina mosznowa u niemowlaka najczęściej pojawia się u wcześniaków. Jest wynikiem niezarośnięcia w życiu płodowym wyrostka pochwowego otrzewnej.

Przepuklina mosznowa u dzieci uwypukla się silniej pod wpływem płaczu czy krzyku. Wzrost ciśnienia w brzuchu prowadzi do pojawienia się bólu lub uczucia ciągnięcia, które może promieniować do jądra.

Przepuklina mosznowa u dorosłych może być spowodowana sytuacjami, podczas których dochodzi do zwiększenia ciśnienia w jamie brzusznej prowadzącego do powstania większego naporu jelit na ścianę brzucha.

Głównym objawem przepukliny mosznowej jest guz, który znajduje się w worku mosznowym. W dotyku jest to dosyć miękka struktura, która nierzadko daje się odprowadzić do jamy brzusznej. Guz może być bardziej widoczny podczas wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej.

Przepuklina mosznowa w niektórych przypadkach może doprowadzić do powstania stanu zagrożenia życia. Dzieje się tak, jeśli dojdzie do uwięźnięcia lub zadzierzgnięcia jelit. Powikłana przepuklina mosznowa daje objawy, takie jak silny ból brzucha oraz nudności i wymioty.

Leczenia przepukliny mosznowej polega na wykonaniu zabiegu operacyjnego.

Przepuklina rozworu przełykowego (przepuklina przełyku)

Przepuklina rozworu przełykowego przepony (nazywana czasami potocznie przepukliną przełyku) polega na przemieszczeniu narządów jamy brzusznej do klatki piersiowej przez otwory w przeponie. Schorzenie może być wrodzone lub nabyte.

Przepona jest wielkim mięśniem zlokalizowanym pomiędzy jamą brzuszną a klatką piersiową, który umożliwia wentylację płuc. Jest to główny mięsień oddechowy, przez którego otwory przechodzą struktury, takie jak aorta, żyła główna dolna czy przełyk. Naturalne lub nabyte otwory są miejscem, przez które może dojść do przemieszczenia się narządów i powstania przepukliny przełyku.

Przepukliny przeponowe nabyte najczęściej lokalizują się w miejscu rozworu przełykowego. Statystycznie, schorzenie jest częściej wykrywane u kobiet niż u mężczyzn. Najczęściej pojawia się pomiędzy 40. a 70. rokiem życia. Przepuklinę rozworu przełykowego przepony dzieli się na następujące typy – wślizgową, okołoprzełykową oraz mieszaną.

Przepuklina wślizgowa jest najczęściej występującą przepukliną rozworu przełykowego (80–90 proc. przypadków). Polega na przemieszczeniu się do klatki piersiowej części żołądka. Kąt znajdujący się pomiędzy przełykiem a żołądkiem ulega rozwarciu. Spadek zacisku dolnego zwieracza przełyku prowadzi to do zarzucania treści pokarmowej ku górze. Przepuklina żołądka objawia się w tym przypadku:

• zgagą (uczucie pieczenia lokalizujące się za mostkiem),
• wymiotami,
• trudnościami w połykaniu,
• bólem w rejonie klatki piersiowej.

Dolegliwości, które powoduje przepuklina przeponowa wślizgowa, są niespecyficzne i często mogą występować w przebiegu chorób przewodu pokarmowego (np. raka przełyku, choroby wrzodowej) oraz układu krążenia (np. niewydolności wieńcowej). Zdarza się, że dolegliwości spowodowane przez te schorzenia nakładają się na siebie i przypominają chorobę refluksową przełyku.

Przepuklina przeponowa okołoprzełykowa polega na przemieszczeniu się dna żołądka wraz z jego krzywizną większą do klatki piersiowej. W przeciwieństwie do poprzedniej przepukliny, miejsce połączenia przełyku z żołądkiem pozostaje we właściwej pozycji. Dolegliwości, które mogą się pojawić to zaburzenia rytmu serca oraz uczucie duszności. Objawy te związane są z uciskiem, jaki wywiera przemieszczony do klatki piersiowej żołądek na sąsiadujące organy.

Schorzenie może objawiać się wystąpieniem typowych dla choroby powikłań, takich jak uwięźnięcie i stan zapalny worka przepuklinowego. Bardzo groźnym powikłaniem jest skręt lub zadzierzgnięcie żołądka (uciśnięcie jego naczyń krwionośnych). Stan ten charakteryzuje się wystąpieniem szybko narastających dolegliwości, takich jak nudności i wymioty oraz silny ból brzucha. Nieleczona, powikłana przepuklina może prowadzić do rozwoju wstrząsu, który jest zagrożeniem życia.

Przepuklina przeponowa mieszana jest wypadkową wyżej wymienionych i polega na przemieszczeniu się do klatki piersiowej miejsca połączenia przełyku z żołądkiem wraz z jego dnem i krzywizną większą. Przepukliny przeponowe u noworodków są najczęściej wynikiem wad wrodzonych przepony, które powstały w okresie prenatalnym. Objawy przepukliny wrodzonej są zależne od jej wielkości. W przebiegu mniejszej mogą występować zaparcia, uczucie ucisku w klatce piersiowej oraz ból. Duża przepuklina może objawiać się wystąpieniem niewydolności oddechowej i sinicy.

Leczenie przepukliny rozworu przełykowego polega na wykonaniu zabiegu operacyjnego. Planowa operacja przepukliny przeponowej cechuje się korzystnym rokowaniem.

Przepuklina kresy białej

Przepuklina kresy białej jest rodzajem przepukliny brzusznej. Powstaje na skutek rozejścia się tkanki łączącej lewy i prawy mięsień prosty brzucha. Jakie objawy daje ten rodzaj przepukliny?

• obecność niewielkiej wypukłości w obszarze między zakończeniem mostka a spojeniem łonowym, zwykle guzek jest silniej widoczny przy napinaniu mięśni brzucha,
• ból brzucha,
• uczucie „ciągnięcia” w jamie brzusznej, przede wszystkim odczuwane przy pochylaniu się,
• nudności.

Leczenie przepukliny kresy białej obejmuje wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie brzucha (dobieranych indywidualnie do pacjenta) oraz zabieg chirurgiczny.

Przepuklina pępkowa

Przepuklina pępkowa u niemowląt jest wrodzoną wadą anatomiczną, powstającą w wyniku nieprawidłowego zrośnięcia się pierścienia pępkowego po rozdzieleniu od pępowiny. Objawem przepukliny pępkowej jest miękki guz występujący w obrębie pępka, który uwypukla się w trakcie płaczu. W większości przypadków wada zanika samoistnie do 5. roku życia, niekiedy jednak rozrasta się i przekształca w silnie bolący guzek. W przypadku przepukliny pępkowej u dziecka pojawiają się wówczas wymioty i trudności z wypróżnianiem.

Przepuklina pępkowa może rozwinąć się także u osób dorosłych. Jej przyczyną jest osłabienie powłoki brzusznej, następujące zwykle w konsekwencji nadwagi lub nawracających zaparć. Na przepuklinę pępkową znacznie bardziej narażeni są mężczyźni z powiększoną prostatą. W miejscu przepukliny pępkowej mogą wystąpić zaczerwienie skóry, przebarwienia oraz obrzęk. Objawów przepukliny nie można ignorować, gdyż zmiana może doprowadzić do niedrożności i martwicy jelit. Stany te wymagają interwencji lekarskiej, w przeciwnym razie mogą skutkować śmiercią.

Przepuklina kręgosłupa

Przepuklina kręgosłupa lub wypadnięcie dysku – takiej nazwy używamy często mówiąc o dyskopatii kręgosłupa. Na czym polega schorzenie? Jądro miażdżyste kręgosłupa lub jego fragment uwypukla się w kierunku rdzenia kręgowego oraz innych elementów kanału kręgowego, co skutkuje uciskiem i drażnieniem korzeni nerwowych.

Jakie są objawy przepukliny kręgosłupa? Najbardziej powszechnym jest dokuczliwy ból, którego charakter zależy od rodzaju i stopnia zaawansowania przepukliny. Również objawy neurologiczne przepukliny kręgosłupa mogą być źródłem dyskomfortu odczuwanego na codzień przez pacjenta. Wśród nich najczęściej wymienia się mrowienie i drętwienia w obrębie okolicy ciała unerwionej przez uciśnięty nerw. Przyjrzyjmy się bliżej objawom przepuklin poszczególnych odcinków kręgosłupa.

Objawy przepukliny kręgosłupa szyjnego to:

• dolegliwości bólowe, często promieniujące do kończyny górnej,
• sztywność szyi i karku,
• ograniczenie ruchomości głowy,
• drętwienie i sztywność rąk,
• bóle i zawroty głowy
• szumy uszne.

Z kolei do najczęściej doświadczanych objawów w przebiegu przepukliny kręgosłupa lędźwiowego należą przede wszystkim ból, zaburzenia czucia i drętwienia miejscowe oraz promieniujące do nóg, najczęściej jednostronnie.

Leczenie przepukliny kręgosłupa opiera się o rehabilitację wzmacniającą mięśnie i struktury kręgosłupa, grzbietu i brzucha oraz edukację dotyczącą utrzymywania odpowiedniej pozycji ciała przy wykonywaniu codziennych czynności. Dolegliwości bólowe uśmierzane są przy wykorzystaniu leków przeciwbólowych oraz przeciwzapalnych.

W przypadkach poważniejszych zwyrodnień kręgosłupa konieczne może być przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego polegającego na rekonstrukcji zdeformowanego dysku lub odciążeniu uciśniętych tkanek kręgosłupa.

Powyższy artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji ze specjalistą.

Bibliografia

1. Noszczyk W. (red.) (2009) Chirurgia. Tom 2, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.