Przepuklina – co to jest, rodzaje, objawy i leczenie

Przepuklina powstaje, gdy narządy lub ich części przemieszczają się poza swoje właściwe miejsce. Pojawia się jako skutek osłabienia powłok ciała i nacisku na nie od wewnątrz. Wyróżnia się kilka rodzajów przepukliny, które dzieli się ze względu na umiejscowienie, przyczynę powstania i objawy. Metodą z wyboru w leczeniu przepuklin jest postępowanie operacyjne.

Czym jest przepuklina?

Przepuklina jest nieprawidłowością polegającą na tym, że narządy lub ich części przemieszczają się poza ich prawidłowe miejsce położenia. Przepuklina wygląda jak umiejscowiony pod skórą guzek, który osiąga różne rozmiary. Może być on tkliwy podczas dotyku lub nie dawać żadnych objawów. Najczęściej cofa się samoistnie lub pod wpływem ucisku.

Każda przepuklina składa się z miejsca, przez które przechodzą narządy przemieszczające się poza swoją lokalizację nazywane wrotami przepukliny. Wrotami przepukliny jest otwór w mięśniach/powięzi, który powstaje w miejscach zmniejszonego oporu. Przepuklina u dorosłych i dzieci posiada także kanał, worek przepuklinowy i znajdującą się w nim zawartość w postaci narządów o zmienionym umiejscowieniu.

U małych dzieci występują przepukliny wrodzone, które powstają jako skutek zaburzeń rozwojowych. Przepukliny nabyte są konsekwencją zwiększonego ciśnienia śródbrzusznego. Mogą one powstawać z powodu nagłego wysiłku fizycznego bądź urazu w obrębie jamy brzusznej.

Rodzaje przepuklin

Rodzaj przepukliny zależy zwykle od miejsca jej położenia oraz przyczyny powstania. Ze względu na lokalizację dzieli się je na przepukliny brzuszne (pachwinowe, pępkowe, mosznowe, kresy białej) i inne (cewy nerwowej, rozworu przełykowego przepony).

Z punktu widzenia klinicznego ważny jest również podział, który określa zachowanie się i objawy przepukliny:

• przepuklina odprowadzalna – jej zawartość cofa się do jamy ciała pod wpływem nacisku palca lub samoistnie,
• przepuklina nieodprowadzalna – z powodu zrostów nie jest możliwe wprowadzenie jej zawartości do jamy ciała,
• przepuklina uwięźnięta – ulega zakleszczeniu i nie cofa się do jamy ciała, pojawiają się objawy świadczące o niedrożności lub zaburzeniu ukrwienia znajdujących się w niej tkanek.

Częstą lokalizacją przepuklin jest rejon pachwinowy, udowy, pępkowy i kresy białej. Mianem przepukliny określa się także wysunięcie krążków międzykręgowych w kręgosłupie. Najczęściej występuje przepuklina kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego.

Przyczyny powstawania przepuklin

Do powstania przepuklin brzusznych dochodzi najczęściej z powodu znacznego naporu na powięź, co związane może być przewlekłym bądź nagłym zwiększeniem ciśnienia w obrębie jamy brzusznej.

Do przyczyn przewlekłego zwiększenia ciśnienia w jamie brzusznej zalicza się m.in. zaparcia, kaszel, wymioty, przerost prostaty oraz przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. Nagłe zwiększenie ciśnienia w jamie brzusznej spowodowane wysiłkiem fizycznym (np. podniesienie ciężkiego przedmiotu) również może skutkować powstaniem przepukliny.

Zmiany mogą być także spowodowane obecnością wad i ubytków anatomicznych. Kolejnym czynnik stanowią defekty metabolizmu kolagenu, który jest substancją tworzącą tkanki łączne.

Istnieje niewielka szansa, że schorzenie wystąpi jako powikłanie po interwencji chirurgicznej. Przepuklina brzuszna pooperacyjna może powstać, gdy wystąpią krwiaki w ranie lub dojdzie do jej zakażenia.

Czynniki ryzyka rozwoju przepuklin

Ryzyko powstawania przepuklin jest zwiększone u osób:

• w starszym wieku (nie dotyczy to niektórych rodzajów przepuklin, np. przepukliny pępkowej, którą rozpoznaje się najczęściej u niemowląt),
• z cukrzycą,
• przyjmujących leki sterydowe,
• niedożywionych,
• z nadmierną masą ciała,
• z przewlekłym kaszlem,
• z zaparciami,
• dźwigających ciężkie przedmioty,
• w czasie ciąży,
•  po operacjach w obrębie jamy brzusznej, szczególnie jeśli dojdzie do infekcji w miejscu zabiegowym.

Objawy przepukliny

Jak wygląda przepuklina? Najczęściej ma ona postać niewielkiego uwypuklenia (guza) znajdującego się pod powierzchnią skóry. Obecność tego rodzaju zmian jest podstawowym (często jedynym) objawem przepukliny. U niektórych pacjentów guz nie jest widoczny gołym okiem, można go natomiast wyczuć poprzez dotyk.

Dodatkowo, przepuklina może wywoływać dolegliwości bólowe, zależne od miejsca lokalizacji guza. Bolesność występuje najrzadziej w przypadku przepukliny udowej. Zmiany obecne w pachwinie często wywołują dyskomfort (pieczenie, uczucie ciągnięcia) w trakcie ucisku zewnętrznego. Ból często promieniuje i wzrasta w trakcie wysiłku fizycznego, kaszlu i używania mięśni tłoczni brzusznej (np. podczas defekacji lub oddawania moczu).

Leczenie przepuklin

Operacja przepukliny jest podstawową metodą leczenia. Istnieją różne metody operacyjne. Ich wybór zależy od lokalizacji guza. W operacji przepukliny znajdują zastosowanie specjalne siatki, które wzmacniają osłabione miejsce.

Czy operacja przepukliny zawsze stanowi konieczność? Na początku można przez pewien czas tylko obserwować zmianę, jednak w przypadku pojawienia się objawów często konieczny jest zabieg. Postępowanie nieoperacyjne można rozważyć w takiej sytuacji m.in. u schorowanych, starszych pacjentów.

Domowe sposoby łagodzenia objawów przepuklin

Pacjent, u którego rozwinęła się przepuklina powinien być pod kontrolą lekarza, który oceni jego stan i – jeśli zachodzi taka potrzeba – wdroży odpowiednie leczenie. Chory z objawami przepukliny brzusznej, odczuwający przewlekłe dolegliwości bólowe może dodatkowo zadbać o to, żeby w codziennym życiu ograniczyć nacisk na ścianę jamy brzusznej.

Jednym z podstawowych działań jest tutaj unikanie dźwigania ciężkich przedmiotów oraz zapobieganie zaparciom dzięki zastosowaniu diety o wystarczającej podaży błonnika. W jadłospisie chorych warto uwzględnić min. cztery porcje warzyw i jedną porcję owoców dziennie oraz małą garstkę (dwie łyżki) niesolonych orzechów. Jasne pieczywo, biały ryż i makarony z oczyszczonej mąki najlepiej zastąpić ich ciemnymi, pełnoziarnistymi odpowiednikami. Zwiększenie ilości błonnika w diecie przy zapobieganiu zaparciom przyniesie korzystny efekt tylko wtedy, kiedy zadbamy też o dostarczenie odpowiedniej ilości płynów, min. dwóch litrów dziennie.

Przepuklina pachwinowa

Przepuklina pachwinowa jest jednym z rodzajów przepukliny brzusznej. Może być wrodzona lub powstawać z powodu dużego wysiłku lub po urazie w miejscu osłabienia mięśni i powłok brzucha. Częściej rozpoznaje się ją u mężczyzn.

Pierwsze objawy przepukliny pachwinowej to:

• uczucie ciężkości w brzuchu,
• zaparcia,
• pobolewanie w okolicy pachwin, które nasila się podczas kaszlu, śmiechu lub wysiłku,
• niewielki, miękki guzek, który może cofać się samoistnie lub przybrać większe rozmiary i być stale widoczny.

Każda przepuklina pachwinowa powinna być skonsultowana z lekarzem chirurgiem w celu określenia, czy konieczne jest podjęcie terapii. Jedynym i najskuteczniejszym sposobem leczenia jest operacja przepukliny pachwinowej, która trwa ona zwykle 1,5-2 godziny.

Powikłaniem przepukliny pachwinowej jest jej uwięźnięcie. Polega to na tym, że do worka przepuklinowego wpuklają się pętle jelita. W worku może zebrać się treść jelitowa, worek zaczyna się powiększać i brak jest możliwości odprowadzenia przepukliny. Uwięźnięcie grozi powstaniem niedrożności i martwicy jelita. W przypadku przepukliny u dziewczynki zdarza się, że zawartością worka przepuklinowego jest jajnik. Może on ulec martwicy, jeśli nie uda się go odprowadzić do jamy otrzewnej.

Gdy dojdzie do powikłania w postaci uwięźniętej przepukliny, obserwuje się następujące objawy kliniczne:

• zaczerwienienie i ból guza,
• wzdęcie brzucha,
• wymioty,
• niepokój i rozdrażnienie u dziecka.

Przepuklina mosznowa

Przepuklina mosznowa jest rodzajem przepukliny pachwinowej. Schorzenie objawia się przede wszystkim obecnością guza w mosznie, która stanowi worek przepuklinowy. Jego zawartość w tym przypadku przepukliny mosznowej stanowią najczęściej jelita.

Przepuklina mosznowa u niemowlaka najczęściej pojawia się u wcześniaków. Jest wynikiem niezarośnięcia w życiu płodowym wyrostka pochwowego otrzewnej.

Przepuklina mosznowa u dzieci uwypukla się silniej pod wpływem płaczu czy krzyku. Wzrost ciśnienia w brzuchu prowadzi do pojawienia się bólu lub uczucia ciągnięcia, które może promieniować do jądra.

Przepuklina mosznowa u dorosłych może być spowodowana sytuacjami, podczas których dochodzi do zwiększenia ciśnienia w jamie brzusznej prowadzącego do powstania większego naporu jelit na ścianę brzucha.

Głównym objawem przepukliny mosznowej jest guz, który znajduje się w worku mosznowym. W dotyku jest to dosyć miękka struktura, która nierzadko daje się odprowadzić do jamy brzusznej. Guz może być bardziej widoczny podczas wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej.

Przepuklina mosznowa w niektórych przypadkach może doprowadzić do powstania stanu zagrożenia życia. Dzieje się tak, jeśli dojdzie do uwięźnięcia lub zadzierzgnięcia jelit. Powikłana przepuklina mosznowa daje objawy, takie jak silny ból brzucha oraz nudności i wymioty.

Leczenia przepukliny mosznowej polega na wykonaniu zabiegu operacyjnego.

Przepuklina rozworu przełykowego (przepuklina przełyku)

Przepuklina rozworu przełykowego przepony (nazywana czasami potocznie przepukliną przełyku) polega na przemieszczeniu narządów jamy brzusznej do klatki piersiowej przez otwory w przeponie. Schorzenie może być wrodzone lub nabyte.

Przepona jest wielkim mięśniem zlokalizowanym pomiędzy jamą brzuszną a klatką piersiową, który umożliwia wentylację płuc. Jest to główny mięsień oddechowy, przez którego otwory przechodzą struktury, takie jak aorta, żyła główna dolna czy przełyk. Naturalne lub nabyte otwory są miejscem, przez które może dojść do przemieszczenia się narządów i powstania przepukliny przełyku.

Przepukliny przeponowe nabyte najczęściej lokalizują się w miejscu rozworu przełykowego. Statystycznie, schorzenie jest częściej wykrywane u kobiet niż u mężczyzn. Najczęściej pojawia się pomiędzy 40. a 70. rokiem życia. Przepuklinę rozworu przełykowego przepony dzieli się na następujące typy – wślizgową, okołoprzełykową oraz mieszaną.

Przepuklina wślizgowa jest najczęściej występującą przepukliną rozworu przełykowego (80–90 proc. przypadków). Polega na przemieszczeniu się do klatki piersiowej części żołądka. Kąt znajdujący się pomiędzy przełykiem a żołądkiem ulega rozwarciu. Spadek zacisku dolnego zwieracza przełyku prowadzi to do cofania się treści pokarmowej ku górze. Przepuklina żołądka objawia się w tym przypadku:

• zgagą (uczucie pieczenia lokalizujące się za mostkiem),
• wymiotami,
• trudnościami w połykaniu,
• bólem w rejonie klatki piersiowej.

Objawy przepukliny rozworu przełykowego typu wślizgowego są niespecyficzne i często mogą występować w przebiegu chorób przewodu pokarmowego (np. raka przełyku, choroby wrzodowej) oraz układu krążenia (np. niewydolności wieńcowej). Zdarza się, że dolegliwości spowodowane przez te schorzenia nakładają się na siebie i przypominają chorobę refluksową przełyku.

Przepuklina przeponowa okołoprzełykowa polega na przemieszczeniu się dna żołądka wraz z jego krzywizną większą do klatki piersiowej. W przeciwieństwie do poprzedniej przepukliny, miejsce połączenia przełyku z żołądkiem pozostaje we właściwej pozycji. Dolegliwości, które mogą się pojawić to zaburzenia rytmu serca oraz uczucie duszności. Objawy te związane są z uciskiem, jaki wywiera przemieszczony do klatki piersiowej żołądek na sąsiadujące organy.

Schorzenie może objawiać się wystąpieniem typowych dla choroby powikłań, takich jak uwięźnięcie i stan zapalny worka przepuklinowego. Bardzo groźnym powikłaniem jest skręt lub zadzierzgnięcie żołądka (uciśnięcie jego naczyń krwionośnych). Stan ten charakteryzuje się wystąpieniem szybko narastających dolegliwości, takich jak nudności i wymioty oraz silny ból brzucha. Nieleczona, powikłana przepuklina może prowadzić do rozwoju wstrząsu, który jest zagrożeniem życia.

Przepuklina przeponowa mieszana jest wypadkową wyżej wymienionych i polega na przemieszczeniu się do klatki piersiowej miejsca połączenia przełyku z żołądkiem wraz z jego dnem i krzywizną większą. Przepukliny przeponowe u noworodków są najczęściej wynikiem wad wrodzonych przepony, które powstały w okresie prenatalnym. Objawy przepukliny wrodzonej są zależne od jej wielkości. W przebiegu mniejszej mogą występować zaparcia, uczucie ucisku w klatce piersiowej oraz ból. Duża przepuklina może objawiać się wystąpieniem niewydolności oddechowej i sinicy.

Jak wyleczyć przepuklinę rozworu przełykowego? Terapia polega na wykonaniu zabiegu operacyjnego. Planowa operacja przepukliny przeponowej cechuje się korzystnym rokowaniem.

Przepuklina kresy białej

Przepuklina kresy białej jest rodzajem przepukliny brzusznej. Powstaje na skutek rozejścia mięśnia prostego brzucha. Jakie objawy daje ten rodzaj przepukliny?

• obecność niewielkiej wypukłości w obszarze między zakończeniem mostka a spojeniem łonowym, zwykle guzek jest silniej widoczny przy napinaniu mięśni brzucha,
• ból brzucha,
• uczucie „ciągnięcia” w jamie brzusznej, przede wszystkim odczuwane przy pochylaniu się,
• nudności.

Leczenie przepukliny kresy białej obejmuje wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie brzucha (dobieranych indywidualnie do pacjenta) oraz zabieg chirurgiczny.

Przepuklina pępkowa

Przepuklina pępkowa u niemowląt jest wrodzoną wadą anatomiczną, powstającą w wyniku nieprawidłowego zrośnięcia się pierścienia pępkowego po rozdzieleniu od pępowiny. Objawem przepukliny pępkowej jest miękki guz występujący w obrębie pępka, który uwypukla się w trakcie płaczu. W większości przypadków wada zanika samoistnie do 5. roku życia, niekiedy jednak rozrasta się i przekształca w silnie bolący guzek. W przypadku przepukliny pępkowej u dziecka pojawiają się wówczas wymioty i trudności z wypróżnianiem.

Przepuklina pępkowa może rozwinąć się także u osób dorosłych. Jej przyczyną jest osłabienie powłoki brzusznej, następujące zwykle w konsekwencji nadwagi lub nawracających zaparć. Na przepuklinę pępkową znacznie bardziej narażeni są mężczyźni z powiększoną prostatą. W miejscu przepukliny pępkowej mogą wystąpić zaczerwienie skóry, przebarwienia oraz obrzęk. Objawów przepukliny nie można ignorować, gdyż zmiana może doprowadzić do niedrożności i martwicy jelit. Stany te wymagają interwencji lekarskiej, w przeciwnym razie mogą skutkować śmiercią.

Przepuklina kręgosłupa

Przepuklina kręgosłupa lub wypadnięcie dysku – takiej nazwy używamy często mówiąc o dyskopatii kręgosłupa. Na czym polega schorzenie? Jądro miażdżyste kręgosłupa lub jego fragment uwypukla się w kierunku rdzenia kręgowego oraz innych elementów kanału kręgowego, co skutkuje uciskiem i drażnieniem korzeni nerwowych.

Jakie są objawy przepukliny kręgosłupa? Najbardziej powszechnym jest dokuczliwy ból, którego charakter zależy od rodzaju i stopnia zaawansowania przepukliny. Również objawy neurologiczne przepukliny kręgosłupa mogą być źródłem dyskomfortu odczuwanego na codzień przez pacjenta. Wśród nich najczęściej wymienia się mrowienie i drętwienia w obrębie okolicy ciała unerwionej przez uciśnięty nerw.

Przyjrzyjmy się bliżej objawom przepuklin poszczególnych odcinków kręgosłupa.

Objawy przepukliny kręgosłupa szyjnego to:

• dolegliwości bólowe, często promieniujące do kończyny górnej,
• sztywność szyi i karku,
• ograniczenie ruchomości głowy,
• drętwienie i sztywność rąk,
• bóle i zawroty głowy
• szumy uszne.

Z kolei do najczęściej doświadczanych objawów w przebiegu przepukliny kręgosłupa lędźwiowego należą przede wszystkim ból, zaburzenia czucia i drętwienia miejscowe oraz promieniujące do nóg, najczęściej jednostronnie.

Jak wygląda leczenie przepukliny kręgosłupa? Opiera się przede wszystkim o rehabilitację wzmacniającą mięśnie i struktury kręgosłupa, grzbietu i brzucha oraz edukację dotyczącą utrzymywania odpowiedniej pozycji ciała przy wykonywaniu codziennych czynności. Dolegliwości bólowe uśmierzane są przy wykorzystaniu leków przeciwbólowych oraz przeciwzapalnych.

Lekarze w większości przypadków zalecają pacjentom z przepukliną kręgosłupa podejmowanie łagodnej aktywności fizycznej w codziennym życiu – najlepiej takiej, która opiera się o wykonywanie powolnych, kontrolowanych ruchów.

W przypadkach poważniejszych zwyrodnień kręgosłupa konieczne może być przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego polegającego na rekonstrukcji zdeformowanego dysku lub odciążeniu uciśniętych tkanek kręgosłupa.

Jeśli lekarz zaleci przeprowadzenie operacji, nie powinniśmy zwlekać licząc na to, że przepuklina kręgosłupa sama zniknie. Nieleczona przepuklina kręgosłupa w niektórych przypadkach jest groźna w kontekście funkcjonowania i jakości życia pacjenta, ponieważ może prowadzić do odczuwania przewlekłego bólu, problemów z kontrolą oddawania moczu i stolca, a także zaburzeń czucia.

Bibliografia

1. Noszczyk W. (red.) (2009) Chirurgia. Tom 2, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.