Czym jest endometrioza? Objawy i leczenie endometriozy

Endometrioza to przewlekła choroba żeńskich narządów płciowych, w której tkanki endometrium pojawiają się poza jamą macicy. Obfite i bolesne miesiączkowanie, bóle w miednicy mniejszej i zaburzenia jelitowe to tylko kilka z wielu objawów endometriozy. Jak wykryć endometriozę? Na czym polega jej leczenie? Czy endometrioza jest wyleczalna? Sprawdź! 

Co to jest endometrioza?

Endometrioza to choroba ginekologiczna, w której dochodzi do łagodnego procesu rozrostowego tkanek błony śluzowej macicy. Komórki błony śluzowej trzonu macicy, nazywane endometrium, pojawiają się poza błoną śluzową macicy, m.in. w jamie otrzewnej, jajowodach, moczowodach czy jelitach. Ogniska endometriozy mogą być zlokalizowane nawet w bardzo odległych miejscach jak wątroba, żołądek lub płuca. 

W prawidłowych warunkach podczas cyklu miesiączkowego tkanka wyścielająca jamę macicy ulega pogrubieniu i namnażaniu się, a następnie złuszczeniu i wydaleniu. U osób z endometriozą tkanki endometrium znajdujące się poza macicą nie są usuwane z organizmu, przez co mogę prowadzić do krwawień wewnętrznych oraz rozwoju stanu zapalnego. Wraz z kolejnymi cyklami miesiączkowymi tkanki endometrium powiększają się i tworzą tzw. narośla, guzy oraz wszczepy. 

Szacuje się, że z endometriozą zmaga się ok. 15% kobiet w wieku rozrodczym, choć rzeczywista liczba osób chorych może być większa, biorąc pod uwagę późne wykrywanie endometriozy oraz możliwy bezobjawowy przebieg. Ze względu na przewlekły charakter, dotkliwe dolegliwości bólowe oraz ograniczoną skuteczność leczenia, endometrioza stanowi poważny problem medyczny. 

Przyczyny endometriozy

Choć po raz pierwszy endometriozę opisano ponad 100 lat temu, do dziś przyczyny rozwoju tego chorzenia nie zostały do końca poznane. Istnieje kilka teorii powstawania endometriozy. Pierwszą z nich jest teoria transplantacji i implementacji, zgodnie z którą u kobiet dochodzi do wstecznej menstruacji, podczas której z nieznanych przyczyn endometrium zagnieżdża się poza macicą i tam się rozrasta. Wszczepianie się endometrium w otrzewną może wynikać ze zwiększonej produkcji cytokin – czynnika TNF-α (ang. tumor necrosis factor) oraz interleukin. Teoria ta wyjaśnia, dlaczego endometrioza tworzy się m.in. podczas operacji w bliźnie po cesarskim cięciu. 

Druga z teorii, teoria metaplazji sugeruje, że przyczyną endometriozy jest przekształcanie się komórek otrzewnej w komórki endometrium. Teoria ta wyjaśnia, dlaczego ogniska endometriozy zlokalizowane są w miejscach, w których nie mogłyby pojawić się jedynie z powodu miesiączkowania wstecznego. 

Trzecia teoria, nazywana teorią indukcji, wskazuje, że niezidentyfikowane dotąd komórki znajdujące się we krwi lub limfie mogą przekształcać się w komórki endometrium i wraz z krwią wędrować do innych narządów. Teoria ta nie wyjaśnia jednak, dlaczego endometrioza najczęściej występuje w miednicy mniejszej. 

Wśród czynników mających wpływ na rozwój endometriozy wymienia się czynniki genetyczne, immunologiczne oraz dysbiozę jelitową. Jeśli w twojej najbliższej rodzinie (u mamy, siostry lub babci) występowała endometrioza, ryzyko zachorowania wzrasta nawet 10-krotnie. Ponadto zwiększone ryzyko zachorowania występuje u osób z: 

• wczesną pierwszą miesiączką, 
• krótkimi cyklami miesiączkowymi, 
• długimi krwawieniami miesięcznymi, 
• chorobą Hashimoto,  
• niedoczynnością i nadczynnością tarczycy,  
• zespołem policystycznych jajników,  
• reumatoidalnym zapaleniem stawów,  
• cukrzycą. 

Objawy endometriozy

Podstawowym objawem endometriozy jest ból w miednicy mniejszej. Pojawia się on w dolnej części brzucha lub pleców i ma charakter kłujący. Niekiedy ból promieniuje do okolicy lędźwiowej. Natężenie bólu jest zróżnicowane – od łagodnego aż po bardzo silny. Dolegliwości bólowe występują przed i w trakcie menstruacji oraz podczas owulacji. Wraz z rozwojem choroby ból może towarzyszyć przez cały czas, nie tylko w określonych fazach cyklu. 

Charakterystycznym objawem endometriozy są nieregularne, bolesne i obfite krwawienia miesiączkowe, podczas których mogą pojawić się skrzepy krwi. Wiele kobiet z endometriozą odczuwa ból podczas oddawania moczu oraz uczucie parcia na pęcherz. Ból pojawia się także podczas stosunków seksualnych. 

Endometrioza daje też objawy jelitowe. Gdy ogniska endometriozy pojawią się na jelitach, może prowadzić to do zaparć i biegunek, wymiotów, nudności, bólu i wzdęć brzucha, bólu przy oddawaniu stolca. Zaniepokoić powinno też krwawienie z przewodu pokarmowego. 

Endometrioza może powodować nietypowe, mało charakterystyczne objawy, takie jak chroniczne zmęczenie, bóle głowy o typie migrenowym czy rozdrażnienie. Przewlekły stres i pogorszenie nastroju spowodowane chorobą sprawiają, że u niektórych osób występują objawy psychiczne endometriozy, czyli depresja i stany lękowe. 

Warto pamiętać też o tym, że endometrioza może przebiegać bezobjawowo. W takich przypadkach choroba zwykle rozpoznawana jest przypadkowo podczas przeprowadzanych zabiegów operacyjnych. Niektóre pacjentki dowiadują się o endometriozie, gdy bezskutecznie starają się o ciążę – może być ona przyczyną bezpłodności. 

Jak rozpoznać endometriozę?

Pierwszym krokiem w diagnostyce endometriozy jest zebranie wywiadu medycznego. Podejrzenie powinny nasuwać dolegliwości związane z cyklem miesiączkowym, zgłaszany ból w okolicy miednicy mniejszej oraz objawy ze strony układu moczowego i pokarmowego. Następnie przeprowadza się badanie ginekologiczne, w którego czasie określa się położenie, wielkość i ruchomość macicy oraz ocenia więzadła krzyżowo-maciczne.  

U niektórych kobiet z endometriozą lekarz może wyczuć zmiany guzkowate bądź stwardnienia w tylnym sklepieniu pochwy, niemniej jednak w wielu przypadkach badanie to nie pozwala na postawienie diagnozy. Więcej można zobaczyć na badaniach obrazowych przeprowadzanych w ramach diagnostyki endometriozy. Należą tu:  

• ultrasonografia przezpochwowa i doodbytnicza,  
• rezonans magnetyczny, 
• tomografia komputerowa.  

W uzasadnionych przypadkach przeprowadza się laparoskopię. W endometriozie może występować podwyższony poziom markera CA-125, jednakże badanie to nie służy do diagnostyki choroby. Ze względu na niespecyficzne objawy oraz brak skutecznych metod diagnostycznych, rozpoznanie endometriozy jest zwykle opóźnione o ok. 8-10 lat. 

Leczenie endometriozy

Wybór metody leczenia endometriozy uzależniony jest od wielu czynników, w tym występujących objawów, stopnia zaawansowania choroby czy planów prokreacyjnych pacjentki. Lekami pierwszego rzutu, łagodzącymi dolegliwości bólowe, są preparaty antykoncepcyjne estrogenowo-progesteronowe oraz progestageny. Tego typu terapia nie prowadzi jednak do wyleczenia choroby, a jedynie łagodzi objawy oraz hamuje rozrost ognisk endometrium. 

Leczenie operacyjne ma na celu usunięcie ognisk endometriozy oraz zrostów. Nacieki endometrialne usuwane są metodą laparoskopii oraz laparotomii. W zaawansowanych postaciach choroby konieczne bywa usunięcie macicy. Niestety endometrioza nie jest uleczalna i nawet po zabiegach operacyjnych może dojść do nawrotu choroby. 

Bibliografia: 

1. Drews K., Barlik M., Łukaszewski T., Leczenie zachowawcze endometriozy – praca poglądowa, Ginekologia Polska 2012, 83, 209-213. 
2. Giudice L., Endometrioza, The New England Journal of Medicine 2010, 362: 2389-98. 
3. Szyłło K., Górski J., Endometrioza – rozpoznanie, leczenie według współczesnych rekomendacji, Przegląd menopauzalny 2011, 6: 464-468.