Niedomykalność zastawki aortalnej – przyczyny i leczenie

Niedomykalność zastawki aortalnej to zaburzenie polegające na tym, że płatki zastawki aorty nie przylegają ściśle do siebie. Skutkuje to cofaniem się krwi z aorty do lewej komory serca i przeciążeniem mięśnia sercowego. Przyczyny niedomykalności zastawki aorty to przede wszystkim wrodzone nieprawidłowości w budowie płatków zastawki, a także stany zapalne lub urazy. Gdy rozwinie się niedomykalność zastawki aortalnej, skutki mogą być poważne – powikłaniem jest m.in. przerost lewej komory, zaburzenia rytmu serca oraz niewydolność serca.

Czym jest zastawka aortalna serca?

Zastawki serca to łącznotkankowe struktury zlokalizowane między komorami serca a głównymi naczyniami krwionośnymi. Zastawka trójdzielna znajduje się między prawym przedsionkiem i komorą, a zastawka dwójdzielna – między lewymi jamami serca. Zastawka pnia płucnego zlokalizowana jest w prawej komorze, w miejscu ujścia pnia płucnego. Zastawka aortalna to zastawka tętnica, która zapobiega cofaniu się krwi z aorty do lewej komory serca. Zastawka ta zbudowana jest z trzech półksiężycowatych płatków –  lewego, prawego i tylnego. Podobnie jak inne zastawki, zbudowana jest z tkanki łącznej. Tkanka ta tworzy trzy warstwy:

• zewnętrzną, która pokryta jest śródbłonkiem i skierowana jest ku komorom serca; pod śródbłonkiem znajduje się część łącznotkankowa
• obwodową, która skierowana jest ku aorcie i zbudowana jest z włókien kolagenowych i sprężystych
• środkową, składającą się z tkanki łącznej włóknistej.

Funkcją zastawki aortalnej jest uniemożliwienie cofania krwi z aorty do jam serca podczas rytmicznej pracy serca. W czasie skurczu serca dochodzi do zamknięcia zastawki dwudzielnej, zlokalizowanej między lewym przedsionkiem a komorą serca. Wówczas krew może wypłynąć z lewej komory do aorty, gdyż płatki zastawki aortalnej otwierają się w kierunku aorty. Z kolei w czasie trwania rozkurczu serca dochodzi do cofania się krwi i wypełnienia płatków półksiężycowatych, w efekcie czego dochodzi zamknięcia zastawki aortalnej. dzięki temu krew z aorty nie przedostaje się z powrotem do komory serca.

Skąd się bierze niedomykalność zastawki aorty?

W przebiegu niedomykalności zastawki aortalnej dochodzi do niepełnego domykania płatków zastawki. Wówczas krew, która została wypchnięta z komory serca dzięki jej skurczowi, cofa się z aorty do lewej komory. Prowadzi to do kumulowania się nadmiernych objętości krwi w lewej komorze serca. Aby możliwe było tłoczenie tej zwiększonej objętości krwi, serce kurczy się coraz szybciej, a ściana komory ulega pogrubieniu. Może wówczas dojść do rozwoju tzw. serca bawolego, czyli znacznie powiększającego swoje rozmiary.

Niedomykalność zastawki tętnicy głównej może się rozwijać w efekcie czynników wrodzonych oraz nabytych. Wrodzona niedomykalność aortalna może wynikać z nieprawidłowej budowy zastawki, np. występowania dwóch lub czterech płatków zastawki. Niedomykalność może także towarzyszyć niektórym wadom wrodzonym serca, np. ubytkowi w przegrodzie międzykomorowej. Niedomykalność zastawki aortalnej u dzieci zazwyczaj ma właśnie wrodzony charakter.

Nabyte postacie niedomykalności zastawki aortalnej mogą wynikać z oddziaływania następujących czynników:

• stany zapalne w przebiegu schorzeń tkanki łącznej – reumatoidalnego zapalenia stawów, gorączki reumatycznej, zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa,
• infekcyjne zapalenie wsierdzia wywoływane przez gronkowce, paciorkowce lub enterokoki,
• zmiany zwyrodnieniowe (zwłóknienie lub zwapnienie płatków zastawki),
• uszkodzenie polekowe,
• poszerzenie aorty spowodowane miażdżycą, nadciśnieniem czy wrodzonymi schorzeniami (takimi jak zespół Marfana),
• uszkodzenie pourazowe.

Niedomykalność zastawki aortalnej częściej występuje u osób w starszym wieku i mężczyzn, a pozostałymi czynnikami ryzyka jest nadciśnienie, miażdżyca, a także brak odpowiedniego leczenia schorzeń infekcyjnych.

Niedomykalność zastawki aortalnej – objawy

Niedomykalność zastawki może mieć różny przebieg, a co za tym idzie – mogą jej towarzyszyć różne objawy, W przebiegu ostrej niedomykalności zastawki aortalnej dochodzi do nagłego wzrostu objętości krwi w nieposzerzonej komorze serca. Może to prowadzić do niewydolności krążenia, przyspieszenia akcji serca, a nawet zastoju krwi w krążeniu płucnym. Wówczas pojawiają się takie objawy niedomykalności zastawki aortalnej jak duszność, kołatanie serca, a także zmniejszona tolerancja wysiłku. Natomiast przewlekła niewydolność zastawki aortalnej cechuje się tym, że bardzo długo może przebiegać bezobjawowo. Dochodzi wówczas do stopniowego powiększania się objętości lewej komory serca, dzięki czemu możliwe jest kompensowanie nagromadzenia większych objętości krwi. Dopiero z czasem może pojawić się przewlekłe zmęczenie. U chorych bezobjawowych umiarkowana aktywność fizyczna nie jest przeciwwskazana. Natomiast u chorych, u których występuje zaawansowana niedomykalność zastawki aortalnej, sport nie jest wskazany – zwłaszcza, gdy występuje poszerzenie aorty.

W jaki sposób klasyfikowana jest niedomykalność zastawki aortalnej? Stopnie zaawansowania to:

• stopień I to lekka niedomykalność zastawki aortalnej,
• stopień II to umiarkowana niedomykalność zastawki aortalnej,
• stopień III to ciężka niedomykalność zastawki aortalnej.

Jak diagnozowana jest niedomykalność aortalna?

W celu rozpoznania niedomykalności zastawki aorty wskazane jest wykonanie następujących badań diagnostycznych:

• pomiaru ciśnienia krwi, podczas którego wykazać można dużą różnicę między skurczową a rozkurczową wartością ciśnienia,
• elektrokardiogramu EKG, w którym ujawnić można zaburzenia akcji serca wynikające z przeciążenia lewej komory,
• rentgena klatki piersiowej, w którym wykazać można powiększenie lewej komory serca oraz poszerzenie łuku aorty oraz aorty wstępującej,
• echokardiografii, która pozwala ocenić stopień zaawansowania przeciążenia lewej komory oraz wymiary jam serca i aorty,
• tomografii komputerowej.

Niedomykalność zastawki aortalnej – leczenie

zabieg operacyjny jest podstawową metodą terapii u pacjentów, u których zdiagnozowana została niedomykalność zastawki aortalnej. Operacja polega na wymianie zastawki aorty, a niekiedy także wszczepieniu protezy aorty wstępującej. Takie leczenie zarezerwowane jest dla ciężkich przypadków niedomykalności. Mniej inwazyjną metodą leczenia jest przeskórne wszczepienie zastawki przez tętnicę udową.

Bibliografia:

1. Wytyczne ESC/ EACTS dotyczące leczenia zastawkowych wad serca w 2017 roku, Kardiologia Polska, 2018.