Żelazo w ciąży – zapotrzebowanie, objawy i skutki niedoboru

Czy wiesz, że niedobór żelaza obserwuje się u 25% całego społeczeństwa, a ryzyko anemii wzrasta u kobiet w ciąży prawie 5-krotnie? Jak dbać o poziom żelaza w ciąży, jakie sygnały są objawami niedoboru tego składnika mineralnego, jak dieta pomaga zwalczyć niedokrwistość i co z suplementacją? Przeczytaj artykuł i rozwiej wszystkie swoje wątpliwości.

Żelazo w ciąży – dlaczego trzeba zwrócić na nie szczególną uwagę?

Żelazo w ciąży odgrywa bardzo istotną rolę – zarówno dla zdrowia matki, jak i prawidłowego rozwoju płodu.

Jako istotny składnik hemoglobiny, żelazo umożliwia transport tlenu do wszystkich komórek ciała oraz uczestniczy w syntezie czerwonych krwinek, niektórych hormonów, neuroprzekaźników i DNA. Jest także niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego.

Jakie mogą być skutki niedoboru żelaza w ciąży dla mamy i dla dziecka?

U wielu kobiet w ciąży często diagnozuje się niedokrwistość (anemię), która wynika właśnie z niedoboru żelaza. Wprowadzenie odpowiedniego postępowania w takich przypadkach jest szczególnie ważne, ponieważ niedotlenienie tkankowe we wczesnym etapie ciąży, będące skutkiem niedokrwistości, może prowadzić do wad rozwojowych u dziecka lub poronień.

Co więcej, niekontrolowana i nieleczona anemia w ciąży zwiększa również ryzyko przedwczesnego porodu i nieprawidłowego wzrostu płodu (wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu – IUGR).

Ponadto warto również podkreślić, że konsekwencje niedoboru żelaza przekładają się na trudności w okresie połogu, w tym na gorsze gojenie się ran i dłuższy czas powrotu macicy do pierwotnych wymiarów.

Nie ulega wątpliwości, że żelazo jest jednym z tych składników diety, na który w okresie ciąży należy zwrócić szczególną uwagę. Oprócz tego warto również monitorować inne parametry świadczące o zaburzeniach gospodarki żelazowej w organizmie, do których zalicza się przede wszystkim hemoglobina, ferrytyna i MCV. Kontrolowanie i odpowiednie zarządzanie poziomem żelaza w ciąży jest niezbędne dla prawidłowego przebiegu ciąży.

Czy zapotrzebowanie na żelazo w ciąży jest większe? – Jakie są normy żelaza w ciąży?

W czasie ciąży zapotrzebowanie na żelazo wzrasta znacząco z powodu potrzeb rosnącego dziecka, łożyska, błon płodowych oraz zwiększenia się objętości krwi matki.

Według norm żywienia ustalonych dla populacji Polski, zalecane dzienne spożycie żelaza wynosi 18 mg u kobiet w wieku 19-50 lat, u kobiet w ciąży wzrasta aż do 27 mg (!), natomiast u kobiet karmiących piersią spada do 8 mg i utrzymuje się na tym poziomie aż do pojawienia się regularnych miesiączek.

W pierwszym trymestrze ciąży zapotrzebowanie na żelazo mieści się w zakresie od 1 do 2 mg na dobę, w drugim trymestrze wzrasta do 4 mg, a w trzecim trymestrze osiąga poziom 6 mg.

Ale jak to? Przecież jeszcze chwilę temu była mowa o 27 mg… No właśnie, w tej kwestii należy rozróżnić pojęcie spożycia i zapotrzebowania. Niestety żelazo, które spożywamy wraz z dietą czy suplementami, w przewodzie pokarmowym wchłania się w znacznie ograniczonym stopniu.

Możemy wpływać na biodostępność żelaza poprzez przyjmowanie odpowiedniej formy żelaza i kompozycję diety, jednak zwykle jej wartość wynosi od 15% do 30% w przypadku żelaza hemowego, od zaledwie 1% do 23% w przypadku żelaza niehemowego (poniżej wyjaśniamy, co to dokładnie znaczy) i nawet do 35% z suplementów diety.

Aby spełnić zapotrzebowanie na żelazo w ciąży, warto wspomagać się wysokiej jakości suplementami diety i wybierać preparaty, które są dodatkowo wzbogacane o inne składniki, poprawiające biodostępność żelaza, np. suplement diety formeds z dodatkiem witaminy C.

Jakie są objawy niedoboru żelaza w ciąży?

Aby uniknąć ryzyka nieprawidłowego rozwoju dziecka należy przeprowadzać regularne badania kontrolne, jednak także uważnie obserwować swój organizm. Poniższe objawy powinny być alarmujące:

• Uczucie zmęczenia i osłabienia
• Bladość skóry
• Zaburzenia koncentracji i pamięci
• Przyspieszone bicie serca
• Krótki i płytki oddech
• Zwiększona podatność na infekcje
• Wypadające włosy i osłabione paznokcie

Należy pamiętać, że w przypadku wystąpienia jakichkolwiek objawów zalecana jest konsultacja z lekarzem, aby znaleźć przyczynę objawów i zastosować bezpieczne leczenie.

Jak zadbać o prawidłowy poziom żelaza w ciąży?

Żelazo odgrywa istotną rolę zarówno dla przyszłej mamy, jak i dla rozwijającego się płodu. Zwiększona norma na spożycie tego makroskładnika sprzyja jego niedoborom, a anemia w ciąży jest jednym z powszechniejszych problemów.

Dieta w ciąży bogata w żelazo – z jakich produktów dostarczać żelazo do organizmu?

Zanim przejdziemy do tego, które produkty cechują się najwyższą zawartością żelaza, musimy wyjaśnić, czym różnią się od siebie dwie formy tego składnika mineralnego: żelazo hemowe i niehemowe.

Żelazo hemowe, pochodzące z produktów zwierzęcych (poza jajkami), charakteryzuje się lepszą biodostępnością i mniejszą wrażliwością na inne składniki żywności. Natomiast żelazo niehemowe, pochodzące z produktów roślinnych (i jajek), ma niższą biodostępność, jednak możemy modulować jego wchłanianie odpowiednią kompozycją posiłków.

Dieta z dużą zawartością witaminy C, ograniczenie spożycia fitynianów i szczawianów (obecnych w nasionach roślin strączkowych, zbożach, i niektórych warzywach) czy unikanie picia kawy i herbaty do posiłków może znacząco poprawić biodostępność żelaza.

Przejdźmy teraz do praktycznej części. Czyli które produkty dostarczają największe ilości żelaza?

Żelazo hemowe (mg/100 g)

• Wątróbka wieprzowa – 18 mg
• Wątróbka drobiowa – 9,5 mg
• Polędwica wołowa – 3,1 mg
• Sardynki w pomidorach – 2,9 mg
• Schab – 1 mg
• Parmezan – 1 mg
• Śledź – 0,8 mg
• Udko indyka – 0,8 mg
• Ser gouda – 0,7 mg

Żelazo niehemowe (mg/100 g)

• Pestki dyni – 15 mg
• Otręby pszenne – 14,9 mg
• Kakao 16% – 10,7 mg
• Komosa ryżowa – 8,9 mg
• Soja – 8,9 mg
• Mak – 8,1 mg
• Fasola biała – 6,9 mg
• Pistacje – 6,7 mg
• Soczewica czerwona – 5,8 mg
• Tofu – 5,4 mg
• Natka pietruszki – 5,3 mg
• Kasza jaglana – 4,8 mg
• Nasiona słonecznika – 4,2 mg
• Morele suszone – 3,6 mg
• Szpinak – 2,8 mg
• Jaja kurze – 2,2 mg (żółtko – 7,7 mg, białko – 0,2 mg)

Suplementacja żelaza w ciąży – kiedy jest potrzebna i jak prawidłowo stosować suplementy?

Suplementacja żelaza w ciąży jest zalecana, kiedy codzienna dieta nie zapewnia wystarczającej ilości tego składnika mineralnego lub gdy u kobiety w ciąży zostanie zdiagnozowana niedokrwistość z niedoboru żelaza.

Zalecane dawki suplementacji mogą się różnić w zależności od stopnia niedoboru i indywidualnych potrzeb, ale często wynoszą od 30 do 60 mg na dobę u kobiet bez niedokrwistości i od 100 do 300 mg na dzień u kobiet z anemią. Ważne jest, aby stosować suplementy zgodnie z zaleceniami lekarza, a także regularnie monitorować parametry krwi związane z anemią (hemoglobina, MCH, MCHC, MCV, ferrytna, TfS, żelazo).

W jaki sposób przyjmować suplementy żelaza? Przede wszystkim zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego ciążę. Kluczem do poprawy zdrowia i prawidłowego rozwoju dziecka jest regularna opieka medyczna i wybór suplementów diety najwyższej jakości, z bezpiecznym i pewnym składem.

Czy nadmiar żelaza w ciąży może być niebezpieczny?

Nadmiar żelaza w ciąży może być niebezpieczny, podobnie jak jego niedobór. Chociaż zjawisko nadmiaru żelaza w ciąży występuje stosunkowo rzadko, może prowadzić do niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych. W przypadku nadmiaru tego składnika mineralnego mogą pojawić się mdłości, biegunka, a nawet zatrucie, które jest szczególnie niebezpieczne zwłaszcza dla kobiet w ciąży.

 

Bibliografia:

1. Szostak-Węgierek, D. (2021). Żywienie w czasie ciąży i karmienia piersią [Nutrition during pregnancy and breastfeeding]. PZWL, Warszawa.
2. Drosdzol-Cop, A., Fuchs, A., Bednarz, K., Błażkiewicz, P., & Basiaga, B. Suplementacja kobiet w ciąży 2020.
3. Raczyński, P., Kubik, P., & Niemiec, T. (2006). Zalecenia dotyczące suplementacji diety u kobiet podczas planowania ciąży, w ciąży iw czasie karmienia piersią. Ginekol. Prakt, 4, 2-7.
4. Pietrzak, B., Seremak-Mrozikiewicz, A., Marciniak, B., Witek, A., & Leszczyńska-Gorzelak, B. (2016). Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 1(3), 115-121.
5. Wendolowicz, A., Stefanska, E., & Ostrowska, L. (2014). Żywienie kobiet w okresie ciąży. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20(3).
6. Iwanow, K., Kunachowicz, H., Nadolna, I., & Przygoda, B. (2017). Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wydawnictwo lekarskie PZWL.
7. Jarosz, M., Rychlik, E., Stoś, K., & Charzewska, J. (2020). Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie (Vol. 83). Warsaw, Poland: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny.