Mięsień czworogłowy uda – budowa, funkcje, ćwiczenia

Mięsień czworogłowy uda tworzy grupa czterech mięśni położonych w przedniej części uda. Stanowi jedną z najważniejszych struktur umożliwiających naszą codzienną aktywność. Naciągnięcie lub naderwanie mięśnia czworogłowego uda jest częstym urazem, szczególnie u osób intensywnie uprawiających sporty. Wykonywanie odpowiednio dobranych ćwiczeń na mięsień czworogłowy zmniejsza ryzyko uszkodzenia oraz wspomaga powrót do pełnej sprawności po kontuzji.

Co to jest mięsień czworogłowy uda?

Mięsień czworogłowy uda jest obszerną strukturą położoną w przedniej części uda. Stanowi jeden z najsilniejszych mięśni całego organizmu człowieka. Jak wskazuje nazwa mięśnia, składa się on z czterech osobnych części (głów).

Budowa mięśnia czworogłowego uda

Odrębne mięśnie, które razem tworzą mięsień czworogłowy uda to:

• mięsień prosty uda,
• mięsień obszerny pośredni,
• mięsień obszerny przyśrodkowy,
• mięsień obszerny boczny.

Każda z głów mięśnia czworogłowego uda rozpoczyna swój przebieg w innym miejscu, ale wszystkie zakończone są wspólnym ścięgnem – więzadłem rzepki.

Do przyczepów mięśnia czworogłowego uda należą:

• kolec biodrowy przedni dolny, górna powierzchnia panewki miednicznej (mięsień prosty uda),
• powierzchnia przednia i boczna trzonu kości udowej (mięsień obszerny pośredni),
• warga przyśrodkowa kresy chropawej, ścięgna końcowe mięśnia przywodziciela długiego i wielkiego (mięsień obszerny przyśrodkowy),
• powierzchnia boczna krętarza większego, kresa międzykrętarzowa, warga boczna kresy chropawej kości udowej, przegroda międzymięśniowa boczna uda (mięsień obszerny boczny).

Mięsień czworogłowy uda unaczyniony jest przez tętnicę udową i jej odgałęzienia. Unerwienie struktury pochodzi od nerwu udowego (L2, L3, L4).

Funkcje mięśnia czworogłowego uda

Mięsień czworogłowy uda pełni funkcję prostownika stawu kolanowego oraz pomaga w zgięciu biodra. Bierze również udział w stabilizowaniu rzepki oraz odpowiada za ochronę wielu struktur kończyny dolnej.

Mięsień czworogłowy uda, ze względu na swoje położenie i rozmiar, pełni niebagatelną rolę w poruszaniu się. Problemy z tą strukturą w wielu przypadkach znacząco utrudniają codziennie funkcjonowanie, ponieważ mogą zaburzać ruchy związane ze zginaniem nogi w kolanie, w tym chodzenie (szczególnie po schodach), siadanie i wstawanie, skakanie, bieganie.

Problemy z mięśniem czworogłowym uda

Urazy mięśnia są szczególnie częste u sportowców. Do uszkodzeń, takich jak naderwanie, zerwanie, stłuczenie lub naciągnięcie mięśnia czworogłowego uda zazwyczaj dochodzi na skutek:

• niekontrolowanego ruchu o dużej sile,
• nieprawidłowego rozgrzania mięśnia czworogłowego uda przed wysiłkiem,
• niewłaściwego rozciągania mięśnia czworogłowego uda,
• przeciążenia,
• wypadku.

Naderwanie mięśnia czworogłowego uda

Naderwanie mięśnia czworogłowego uda jest jednym z najczęstszych urazów tej struktury. Może wystąpić w przypadku gwałtownego, silnego ruchu podczas regulacji zgięcia kolana i wyprostu biodra. Innymi przyczynami naderwania mięśnia czworogłowego uda są nadmierne bierne rozciąganie lub aktywacja maksymalnie rozciągniętego mięśnia. Na zerwanie włókien bardziej narażone są osoby przeciążające mięsień czworogłowy uda. Wysokie ryzyko tego urazu występuje np. u piłkarzy nożnych.

Wśród objawów naderwania mięśnia czworogłowego uda można wymienić:

• ostry ból,
• obrzęk w miejscu uszkodzenia,
• ograniczenie zakresu ruchu,
• krwiak,
• deformację mięśnia.

Jak leczyć naderwanie mięśnia czworogłowego uda? W pierwszej fazie po uszkodzeniu głównym celem jest ograniczenie stanu zapalnego i krwawienia do mięśnia. W tym okresie należy przykładać kompresy chłodzące w miejscu urazu oraz zadbać o odpoczynek w pozycji z uniesioną kończyną dolną. Unikanie obciążania mięśnia bezpośrednio po naderwaniu może mieć duże znaczenie w rekonwalescencji po urazie i skrócić czas potrzebny na leczenie. Do redukcji stanu zapalnego i bólu stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Po trzech lub pięciu dniach od urazu zwykle można zacząć wykonywać ćwiczenia rozciągające i wzmacniające mięsień czworogłowy uda w zakresach ruchów, które nie wywołują bólu. Odpowiednia rehabilitacja jest ważnym elementem powrotu do pełnej sprawności.

Mięsień czworogłowy – ćwiczenia

Wśród głównych grup ćwiczeń na mięsień czworogłowy uda można wyróżnić:

• ćwiczenia wzmacniające mięsień czworogłowy uda – ćwiczenia angażujące biodra i kolana z reguły zmuszają do pracy również mięsień czworogłowy; są to np. przysiady lub wykroki,
• ćwiczenia rozciągające mięsień czworogłowy uda – należy je zawsze wykonywać ostrożnie, może im towarzyszyć lekki dyskomfort, ale nie ból; pomagają zmniejszyć napięcie mięśnia czworogłowego uda i go rozluźnić; popularnym ćwiczeniem rozciągającym ten mięsień jest np. przyciąganie stopy do pośladka w pozycji stojącej,
• ćwiczenia na równowagę i propriocepcję (czucie głębokie, związane z orientacją ułożenia części własnego ciała) – większość ćwiczeń ukierunkowanych na poprawę równowagi i propriocepcji angażuje mięsień czworogłowy uda; w tej grupie wyróżnić można np. ćwiczenia wykonywane z zamkniętymi oczami.

Wiele ćwiczeń mięśnia czworogłowego uda można z powodzeniem wykonać w domu. Konsultacja z fizjoterapeutą przed ich wdrożeniem pozwoli na dobranie odpowiedniego zestawu ćwiczeń i naukę prawidłowej techniki ich wykonywania, co ma szczególnie istotne znaczenie w przypadku osób po urazach.

Bibliografia:

1. Bochenek A., Reicher M. (red.) (2010) Anatomia człowieka. Tom 1, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
2. Kary J. M. (2010) Diagnosis and management of quadriceps strains and contusions, Current Reviews in Musculoskeletal Medicine, 3(1-4): 26-31.