Biegunka szpitalna a Clostridium difficile. Objawy zakażenia

Biegunka szpitalna dotyka mniej więcej co piątego pacjenta szpitala. Może rozwijać się na skutek zakażenia przewodu pokarmowego lub czynników nieinfekcyjnych. Jedną z jej głównych przyczyn  jest rozprzestrzenianie się bakterii Clostridium difficile bytującej w jelitach. W grupie ryzyka są przede wszystkim chorzy przyjmujący antybiotyki i długo przebywający w szpitalu. Jakie objawy wywołuje infekcja Clostridium difficile i jak można zakazić się tym drobnoustrojem?

Co to jest biegunka szpitalna?

Biegunka szpitalna to zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego polegające na oddawaniu przynajmniej trzech luźnych, wodnistych stolców dziennie, rozwijające się w czasie hospitalizacji. Według niektórych definicji, aby zaklasyfikować biegunkę jako szpitalną musi ona pojawić się po minimum trzech dniach od przyjęcia do placówki.

Epidemiologia biegunki szpitalnej

Szacuje się, że biegunka szpitalna pojawia się u 12-32 proc. osób hospitalizowanych. Ryzyko jej wystąpienia znacznie zwiększa się u pacjentów przebywających długo w szpitalu, przyjmujących antybiotyki oraz mających schorzenia wywołujące znaczne osłabienie układu odpornościowego.

Przyczyny biegunki szpitalnej

Do wystąpienia biegunki szpitalnej może dojść zarówno na skutek infekcji (najczęściej bakterią gatunku Clostridium difficile), jak i działania innych czynników, niezwiązanych z zakażeniem.

Zakażenie bakterią Clostridium difficile jako przyczyna biegunki szpitalnej

Jak można zakazić się bakterią Clostridium difficile? Do infekcji dochodzi przede wszystkim drogą fekalno-oralną, przez połknięcie form przetrwalnikowych bakterii wydalanych w kale.

Formy przetrwalnikowe rozprzestrzeniane są przez osoby będące nosicielem bakterii (w części przypadków ich obecność w organizmie nie daje objawów i nie zostaje wykryta). Jeśli po skorzystaniu z toalety nie dbają oni o dokładną higienę rąk, mogą rozsiewać bakterie na powierzchniach w swoim otoczeniu. Postacie przetrwalnikowe bakterii Clostridium difficile są zdolne do pozostawania na nich przez kilka tygodni lub nawet miesięcy. Do infekcji dochodzi, kiedy dostaną się do przewodu pokarmowego, np. jeśli po dotknięciu zanieczyszczonych powierzchni spożyjemy żywność nieumytymi rękami.

Biegunka szpitalna czasami pojawia się także u osób dotychczas będących bezobjawowymi nosicielami Clostridium difficile. Na skutek wywołanych przez antybiotyki zmian w mikroflorze jelitowej i przerostu bakterii tego gatunku, pacjent może rozwinąć postać zakażenia związaną w występowaniem dolegliwości.

Przyczyny nieinfekcyjne biegunki szpitalnej

Wśród nieinfekcyjnych przyczyn biegunki szpitalnej wymienia się przede wszystkim:

• działania niepożądane przyjmowanych leków,
• żywienie dojelitowe (biegunka może być skutkiem m.in. zbyt szybkiej podaży preparatów do żywienia lub podawania zimnych mieszanin od razu po wyjęciu ich z lodówki),
• choroby podstawowe pacjenta,
• zmiany w obrębie mikroflory jelitowej.

Objawy Clostridium

Symptomy związane z występowaniem biegunki szpitalnej mogą różnić się w zależności od przyczyny wystąpienia zaburzeń.

Podstawowym objawem biegunki szpitalnej wywołanej przez Clostridium difficile jest oddawanie wodnistego stolca co najmniej trzy razy dziennie. W niektórych przypadkach dochodzi do rozwoju nasilonej postaci infekcji, w której pacjent oddaje stolec nawet 10-15 razy dziennie (może on mieć domieszkę krwi lub ropy). Oprócz tego zakażenie bakterią Clostridium difficile wywołuje czasami u chorych także inne objawy, w tym:

• skurcze brzucha,
• wzdęcie brzucha,
• utratę apetytu,
• chudnięcie,
• gorączkę,
• nudności.

Diagnostyka biegunki szpitalnej

Diagnostyka biegunki szpitalnej wymaga dokładnego przeanalizowania czynników mogących wywołać dolegliwości – przede wszystkim w kontekście choroby podstawowej, leków przyjmowanych przez pacjenta oraz procedur medycznych, którym był poddawany. W przypadku podejrzenia, że przyczyną biegunki jest zakażenie Clostridium difficile, przeprowadzane jest badanie próbki kału.

Leczenie biegunki szpitalnej

Leczenie biegunki szpitalnej (jeśli to możliwe) powinno mieć charakter przyczynowy i w związku z tym będzie różnić się w zależności od powodu jej wystąpienia. W razie potwierdzonego zakażenia bakterią Clostridium difficile terapia najczęściej polega na:

• odstawieniu antybiotyków (o ile są aktualnie przyjmowane),
• włączeniu antybiotykoterapii ukierunkowanej na zwalczanie Clostridium difficile.

Powikłania biegunki szpitalnej

Biegunka szpitalna, szczególnie o dużym nasileniu, może wywołać u pacjenta poważne odwodnienie. Należy je leczyć podając płyny doustnie lub (w cięższych przypadkach) dożylnie.

Zakażenie bakterią Clostridium difficile u niewielkiego odsetka pacjentów wywołuje groźne powikłania, do których należą toksyczne rozszerzenie okrężnicy (megacolon toxicum) oraz sepsa.

Profilaktyka biegunki szpitalnej

W zapobieganiu biegunkom szpitalnym dużą rolę odgrywają strategie wprowadzane przez placówki medyczne, związane m.in. z procedurami dezynfekcji, a także wczesnym wykrywaniem i izolacją osób z potwierdzonym zakażeniem Clostridium difficile. Z punktu widzenia pacjentów najważniejszym działaniem profilaktycznym jest dbanie o częstą i dokładną higienę rąk.

Bibliografia:

1. Sikora A., Zahra F., Nosocomial Infections, StatPearls, 2021.
2. Polage C. R., Solnick J. V., Cohen S. H.,  Nosocomial Diarrhea: Evaluation and Treatment of Causes Other Than Clostridium difficile, Clinical Infectious Diseases, 55(7): 982-989, 2012.