Grypa hiszpanka. Historia największej pandemii na świecie

Pandemia grypy w latach 1918-1919 wywołana została wyjątkowo niebezpieczną odmianą podtypu H1N1 wirusa A grypy. Choroba, znana pod nazwą „hiszpanka”, wyewoluowała prawdopodobnie z wirusa ptasiej grypy i budową przypominała wirusa świńskiej grypy, który pojawił się na świecie w 2009 roku.

Na podstawie prowadzonych analiz naukowcy podejrzewają, że współczesne wirusy powodujące pandemie mają działanie podobne, do tego wywołującego objawy grypy hiszpanki. Prowadzone od lat badania dotyczące wirusa grypy hiszpanki i objawów, służą opracowaniu nowoczesnych i przede wszystkim skuteczniejszych leków i szczepionek przeciwko grypie.

Pandemia grypy hiszpanki

Grypa hiszpanka swoim zasięgiem objęła cały świat. Błędne jest jednak przekonanie, że swój początek miała w Hiszpanii. Kraje uczestniczące w I wojnie światowej, gdzie rozwijała się pandemia grypy, cenzurowały dane na temat liczby zakażonych i zmarłych z powodu wirusa.

Hiszpania, jako kraj zajmujący wówczas neutralne stanowisko w sprawie wojny, opublikował pełne dane o zachorowalności i w związku z tym fałszywe przeświadczenie, że był to ośrodek o największym występowaniu grypy.

Pandemia grypy hiszpanki przetoczyła się przez świat w trzech falach, w latach 1918-1919. Pierwsza fala, mimo wysokiej zakaźności, przebiegła łagodnie i nie wzbudziła paniki. Kolejna, za sprawą amerykańskich żołnierzy, trafiła do Europy, gdzie z frontu i obozów wojskowych natychmiast przeniosła się na ludność cywilną.

Druga fala grypy przyniosła za sobą również niespotykaną do tej pory śmiertelność. Fala trzecia, z podobnym nasileniem, rozwijała się równomiernie w części Europy oraz w Stanach Zjednoczonych. Liczba ofiar pandemii grypy znacznie przewyższyła liczbę ofiar I wojny światowej. Według szacunkowych danych dotyczących grypy hiszpanki spowodowała ona zgon około 50 do 100 mln ludzi na świecie i zarażenie około 500 mln, co stanowiło wówczas 1/3 populacji całego świata.

Grypa hiszpanka – przyczyny

Współczesne badania wykazały, że pandemia hiszpańskiej grypy wywołana została szczepem H1N1 podtypu wirusa grypy A. Podejrzewa się, że był to zmutowany wirus zwierzęcy pochodzący od dzikiego ptactwa. Jako pierwotne ognisko choroby wskazano natomiast hrabstwo w Kansas w Stanach Zjednoczonych. Ponadto, dzięki pracy naukowców, zidentyfikowano trzy główne geny grypy hiszpanki: PA, PB1, PB2.

To właśnie za ich przyczyną wirus nie zaatakował górnych dróg oddechowych, tylko od razu przerzucał się na płuca, gdzie bytował i ulegał namnażaniu. Podobnie jak w przypadku zwykłej grypy, przenoszenie odbywało się przede wszystkim drogą kropelkową – poprzez kontakt z wydzielinami chorego, jak również przez kontakt bezpośredni z zakażonymi, przedmiotami skażonymi czy chorymi lub martwymi dzikimi zwierzętami.

Grypa hiszpanka – objawy

Początkowo przez ciężki przebieg i objawy grypy hiszpanki niecharakterystyczne dla zwykłej grypy, choroba utożsamiana była z gorączką krwotoczną, durem brzusznym lub cholerą. W wyniku ataku wirusa dochodziło do krwotoków z błoń śluzowych nosa, żołądka i jelit. W konsekwencji następował obrzęk płuc, prowadzący do bakteryjnego, krwotocznego zapalenia płuc, które powodowało największą śmiertelność już w ciągu pierwszych dni choroby. Jeżeli pacjentowi udało się przeżyć pierwszą fazę choroby, często umierał w wyniku rozwijającego się później bakteryjnego zapalenia płuc.

Nietypową cechą grypy hiszpanki był również wiek umierających z jej powodu ludzi. Największą śmiertelność – nie jak w przypadku zwykłej grypy, gdzie częściej umierają osoby o obniżonej odporności, dzieci i ludzie starsi, odnotowywano wśród ludzi młodych i w średnim wieku (20-40 lat). Późniejsze badania udowodniły, że to nie sam wirus przyczyniał się do wysokiej śmiertelności, a układ odpornościowy zakażonych, który walcząc z mikrobami, atakował i niszczył płuca.

Grypa hiszpanka w Polsce

Grypa hiszpanka dotarła do Polski stosunkowo późno, pierwsze przypadki odnotowano we Lwowie latem 1918 roku. W tamtym czasie grypa była śmiercionośna nie tylko dla ludności cywilnej i wojska, ale również jeńców wojny polsko-bolszewickiej. Dokładne oszacowanie liczby ofiar grypy hiszpanki w Polsce nie jest możliwe, ze względu na brak rejestrów epidemiologicznych w tamtym czasie. Na podstawie nekrologów z tamtego okresu można natomiast potwierdzić, że śmierć z powodu grypy ponosili w większości ludzie młodzi (20- i 30-latkowie).