Sedacja – co to jest i w jakim celu się ją stosuje? Czy sedacja jest bezpieczna?

Sedacja to stan, w który dosyć często wprowadza się pacjenta. Jednak nierzadko pojawiają się po niej powikłania, więc trzeba być ostrożnym i wiedzieć, jak się do niej przygotować. Wyjaśniamy, co to jest sedacja oraz jakie są jej rodzaje. Odpowiadamy też na pytanie, czy sedacja jest bezpieczna. 

Co to jest sedacja?

Sedacja to stan głębokiego uspokojenia pacjenta, który osiąga się dzięki środkom farmakologicznym. Pozwala zmniejszyć poziom ból, a czasem także świadomość i pamięć. Celem tego rodzaju znieczulenia jest zapewnienie pacjentowi komfortu podczas wykonywanych czynności medycznych.

Sedacja stosowana jest zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Wykorzystuje się ją przy medycznych czynnościach diagnostycznych oraz zabiegach niekomfortowych dla pacjenta, przy których koniecznie jest unieruchomienie, ale nie ma potrzeby stosowania znieczulenia ogólnego.

Jedną z form sedacji anestezjologicznej jest analgosedacja, będąca połączeniem środków uspokajających i nasennych z lekami przeciwbólowymi (analgezja). W tym przypadku zakłócona zostaje świadomość pacjenta, dzięki czemu nie tylko nie odczuwa on bólu, ale także nie wie, co się dzieje wokół niego i tym samym nie pamięta nic z wykonywanego zabiegu. Tego typu sedacja wykorzystywana jest m.in. w intensywnej terapii.

Poziomy i etapy sedacji

Wybór odpowiedniego rodzaju zależny jest od procedury zabiegu i stanu pacjenta. Ze względu na głębokość wyróżnia się 3 poziomy sedacji:

• minimalna – zachowana jest pełna świadomość, pacjent wie, gdzie jest, co się z nim dzieje i może rozmawiać z personelem medycznym. Jego reakcja na bodźce jest spowolniona, ale nie występuje zakłócenie drożności dróg oddechowych oraz odruchów obronnych;
• umiarkowana – to stan płytkiego snu, z którego pacjenta łatwo można wybudzić, ponieważ zostaje zachowana odpowiedź na bodźce;
• głęboka – pacjent śpi i nie reaguje na bodźce głosowe, może nastąpić zniesienie własnego oddechu i odruchów z dróg oddechowych (kaszlu lub przełykania). Bardzo ważne jest wówczas monitorowanie funkcji życiowych pacjenta.

Ze względu na poziom sedacji można wyróżnić kilka jej etapów:

1. Pobudzenie,
2. Uspokojenie,
3. Reakcję pacjenta tylko na głos,
4. Reakcję jedynie na dotyk,
5. Reakcja tylko na ból, brak wcześniejszych reakcji,
6. Brak reakcji nawet na ból.

Na czym polega sedacja?

Sedacji dokonuje się, podając pacjentowi krótko działające środki farmakologiczne o działaniu uspokajającym i nasennym, a czasem także przeciwbólowym, jeśli jest taka potrzeba. Na ogół są to: propofol działający hipnotycznie i lek uspokajający midanium lub ketamina, etomidat i tiopental.

Można je zaaplikować w dowolny sposób – doustnie, podskórnie, domięśniowo, dożylnie, doodbytniczo lub drogą wziewną. Najczęściej stosowana jest sedacja dożylna, gdyż najłatwiej jest ją kontrolować. W razie potrzeby można podać preparaty antagonistyczne, które niwelują działanie środków sedacyjnych. W stomatologii często wykorzystywana jest sedacja wziewna podtlenkiem azotu.

Wskazania do sedacji

Sedacja wykorzystywana jest w:

• inwazyjnych badaniach endoskopowych, np. gastroskopii, kolonoskopii czy bronchoskopii;
• badaniach kardiologiczne także przeprowadza się w sedacji;
• wazektomii;
• RSI (metoda szybkiej intubacji);
• drobnych operacjach chirurgii rekonstrukcyjnej;
• w niektórych zabiegach kosmetycznych;
• usuwaniu zębów mądrości;
• gdy pacjentowi towarzyszy duży niepokój związany z zabiegiem.

Sedację można łączyć z tzw. znieczuleniem regionalnym, dla którego charakterystyczne jest wyłączenie bólu w danym obszarze ciała dzięki zastosowaniu blokad centralnych – podpajęczynówkowej i zewnątrzoponowej – oraz splotów nerwów i nerwów obwodowych. Jest to alternatywa dla głębokiej narkozy. Połączenie znieczulenia regionalnego i sedacji można wykorzystać m.in. przy wymianie stawów: biodrowego i kolanowego czy przy plastyce przepukliny.

Sedacja u dzieci

Dzieci są specyficzną i wymagającą grupą pacjentów. Niekiedy zastosowanie sedacji u dzieci jest konieczne nawet przy badaniach i podstawowych zabiegach, które u osób dorosłych nie wymagają żadnego znieczulenia. Dotyczy to zwłaszcza tych czynności medycznych, w których konieczne jest unieruchomienie pacjenta. Badanie TK (tomografia komputerowa) czy rezonans magnetyczny u dzieci najczęściej wykonuje się w sedacji. Ze względu na odmienność dziecięcej fizjologii podczas sedacji mogą wystąpić problemy z wentylacją oraz niedotlenienie. Należy zwrócić na to szczególną uwagę.

Jak się przygotować do sedacji?

Przed zastosowaniem jakiejkolwiek formy znieczulenia, w tym również sedacji, zbierany jest bardzo szczegółowy wywiad lekarski. Ma to na celu oszacowanie, jakie zagrożenia mogą pojawić się podczas zastosowania znieczulenia i umożliwia wybór odpowiednich dla pacjenta leków sedatywnych.

Przed zastosowaniem sedacji pacjent powinien poinformować lekarza o wszystkich swoich problemach zdrowotnych. Dodatkowo przed wykonaniem procesu sedacji, lekarz wykonuje kilka badań, mających na celu zdiagnozowanie ich. Sprawdza się, czy u pacjenta nie występuje:

• uczulenie na leki i wrażliwość na podanie leków;
• nadciśnienie tętnicze;
• wady serca;
• wady nerek;
• alergia, szczególnie na lateks;
• udar mózgu;
• zaburzenia mięśniowo–nerwowe, np. dystrofia mięśniowa,
• leki i suplementy ziołowe przyjmowane aktualnie przez pacjenta.

Czy sedacja jest bezpieczna?

O bezpieczeństwie sedacji decydują przede wszystkim kompetencje i doświadczenie osoby, która ją przeprowadza, a także wyposażenie gabinetu. Niektóre formy sedacji – np. wziewna oraz lekiem midanium – nie wymagają obecności anestezjologa. Może je zastosować lekarz ogólny. Ważne jest jednak, żeby miał doświadczenie w doborze odpowiedniej dawki leków i monitorowaniu czynności życiowych organizmu.

Konieczny jest także odpowiedni sprzęt – gabinet musi być wyposażony w pulsoksymetr i EKG, a także urządzenia zabezpieczające drogi oddechowe. Przy sedacji głębokiej wymagana jest obecność anestezjologa, powinny być również zachowane takie warunki, jak w przypadku zastosowania znieczulenia ogólnego.

Działanie leków wykorzystywanych w sedacji jest krótkotrwałe, dzięki czemu pacjent w ciągu maksymalnie dwóch godzin po zabiegu może wrócić do swoich codziennych zajęć.

Powikłania po sedacji

Powikłania po przeprowadzeniu sedacji nie są rzadkie. Zdarza się, że występuje:

• niedrożność dróg oddechowych,
• bezdech,
• niedociśnienie,
• reakcje alergiczne,
• nudności,
• wymioty,
• pobudzenie,
• nadprodukcja śliny.

Niewykryte mogą doprowadzić do śmierci pacjenta. Ważne jest więc, żeby przy procedurze sedacji, przez cały czas znajdowała się osoba odpowiednio przeszkolona, która jest w stanie wykryć i odpowiednio zareagować na pojawiające się powikłania.