Rwa kulszowa – przyczyny, objawy, leczenie i ćwiczenia

Rwa kulszowa, nazywana potocznie „korzonkami” często pojawia się niespodziewanie, np. w wyniku podniesienia ciężkiego przedmiotu. Schorzenie to objawia się ostrym, przeszywającym bólem w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, promieniującym do pośladków i nóg. Rrwący i piekący ból powstaje na przebiegu nerwu kulszowego, a jego najczęstszą przyczyną jest dyskopatia kręgosłupa, w której dochodzi do uszkodzenia krążków międzykręgowych.  

Co to jest rwa kulszowa?

Rwa kulszowa to uciążliwa przypadłość, której „wizytówką” jest przeszywający ból w dolnej części pleców. Najczęściej jest on efektem ucisku na najdłuższy nerw ciała, czyli nerw kulszowy. Ten z kolei „obsługuje” mięśnie stóp, łydek oraz ud, a gdy coś go drażni lub uciska, zostaje uszkodzony. Do samego ucisku dochodzi zwykle w wyniku przemieszczenia się krążka międzykręgowego, czyli dyskopatii. 

Przyczyny rwy kulszowej 

Przyczyną rwy kulszowej jest zły stan kręgosłupa i zwyrodnienia w jego obrębie. Aż 90% przypadków rwy kulszowej spowodowane jest przepukliną krążka międzykręgowego powodującą ucisk korzenia nerwowego. Do powstawania przepukliny przyczyniają się także: 

• ciasnota kanału kręgowego,  
• kręgozmyk, czyli przemieszczenie się trzonów kręgów względów siebie, 
• zespół mięśni gruszkowatych – schorzenie spowodowane nadwyrężeniem mięśnia gruszkowatego; objawia się bólem pośladka promieniującym do nogi, 
• choroby zwyrodnieniowe stawów, 
• stany zapalne, 
• urazy kręgosłupa, 
• cukrzyca, 
• nadwaga i otyłość, 
• starzenie się ogranizmu, 
• siedzący tryb życia. 

Na rozwój choroby może mieć również wpływ stres oraz mała aktywność fizyczna lub – wręcz przeciwnie – ciężka praca fizyczna. Rwa kulszowa często dotyka  osób, które codziennie spędzają wiele godzin przed komputerem. 

Bezpośrednią przyczyną jest natomiast próba podniesienia jakiegoś przedmiotu, a przede wszystkim – przeciążenie kręgosłupa. Do ataku może przyczynić się nawet jeden nagły, gwałtowny ruch. Co więcej, bóle wzmagają się przy kaszlu, kichaniu i śmiechu. Powodem ataku rwy kulszowej mogą być również nieodpowiednie ćwiczenia. Należy pamiętać, że nagły atak choroby może uniemożliwić wykonywanie codziennych czynności, pojawić się nagle i zniknąć całkiem niespodziewanie, np. po kilku dniach. Pacjenci zmagają się często również z tzw. rwą barkową (ramienną) oraz rwą udową – objawy w ich przypadku nasilone są w okolicy barków i ud. 

Objawy rwy kulszowej

Najważniejszym objawem rwy kulszowej jest silny ból pleców w okolicy lędźwiowej oraz w kończynie dolnej, który może promieniować także do bioder, uda, stóp i pośladków. Chorzy opisują ból jako piekący, kłujący lub elektryczny. 

Często odnotowuje się również inne objawy rwy kulszowej: 

• zaburzenia czucia (parestezje), 
• mrowienie i pieczenie, 
• drętwienie nóg, 
• świąd, 
• osłabienie mięśniowe, 
• niedowład mięśni, 
• trudności z oddawaniem moczu. 

Gdzie boli przy rwie kulszowej? Wszystko zależy od tego, która część nerwu kulszowego została uciśnięta. Nerw kulszowy to parzysty nerw odchodzący od splotu krzyżowego i unerwiający obydwie kończyny dolne. Z tego względu mówi się o rwie kulszowej lewostronnej, gdy objawy dotyczą lewej nogi oraz o rwie kulszowej prawostronnej, w której symptomy odczuwane są w prawej nodze. Ból w pachwinie również może wskazywać na rwę kulszową, ale objaw ten towarzyszy także innym chorobom, w tym przepuklinie pachwinowej czy neuropatii nerwu udowego. 

Specyficzny dla rwy kulszowej jest objaw Lasègue’a, który oznacza, że osoba ułożona w pozycji leżącej nie jest w stanie podnieść nogi do góry z powodu silnego bólu na całej długości nogi. Pozostałe symptomy choroby zależą bezpośrednio od miejsca, które zostało uszkodzone. 

Ile trwają objawy rwy kulszowej? Atak rwy kulszowej może trwać kilka godzin, dni, a nawet kilka tygodni lub miesięcy. Stopień nasilenia bólu jest zależny od kilku czynników, w tym wielkości przepukliny oraz stopnia ucisku zmiany na nerw. Czasem rwa kulszowa ustępuje samoistnie, ale bez podjęcia leczenia i działań profilaktycznych bardzo często zdarzają się nawroty choroby. 

Diagnostyka rwy kulszowej

Jeśli podejrzewasz u siebie rwę kulszową i zastanawiasz się, do jakiego lekarza się udać, na początku najlepiej odwiedzić lekarza rodzinnego, który przeprowadzi wywiad lekarski i wykona podstawowe badanie przedmiotowe polegające na ocenie siły mięśniowej, sprawdzeniu odruchów oraz czucia i napięcia korzeni nerwowych. 

W zależności od obrazu klinicznego lekarz POZ może skierować pacjenta do ortopedy, neurologa lub neurochirurga. Dalsza diagnostyka opiera się na wykonaniu odpowiednich badań, takich jak RTG, rezonans magnetyczny kręgosłupa czy tomografię komputerową. 

Atak rwy kulszowej – co robić?

Ból pojawiający się przy ataku rwy kulszowej jest na tyle charakterystyczny i dokuczliwy, że od razu wymusza na chorym próby jego złagodzenia. Przy rwie kulszowej nie wolno kontynuować czynności, która doprowadziła do pojawienia się objawów. Wielu chorych zastanawia się, czy przy rwie kulszowej lepiej leżeć czy chodzić. Dolegliwości bólowe w ostrym ataku rwy są zazwyczaj bardzo silne i uniemożliwiają wykonywanie jakichkolwiek ćwiczeń. Ulgę w bólu może przynieść przyjęcie odpowiedniej pozycji. Szczególnie polecane jest położenie się na boku ze zgiętymi nogami w stawach kolanowych oraz biodrowych. Można także położyć się na plecach i podłożyć pod kolana poduszkę. Dolegliwości powinny ustąpić po 1-2 dniach.  

Jak spać przy rwie kulszowej? Pozycję należy dopasować indywidualnie do odczuwanych dolegliwości i wybrać taką, przy której odczuwany ból jest najmniejszy. Jeśli z powodu bólu nie można zgiąć prawej nogi, to lepiej jest leżeć na lewym boku. Pomiędzy nogi dobrze jest włożyć niewielką poduszkę. Czasem pomaga nieznaczne uniesienie nóg i ułożenie ich na poduszce. 

Co stosować na rwę kulszową? W nagłych przypadkach warto łagodzić symptomy rwy kulszowej także prostymi metodami: 

• smarować bolące miejsca maścią przeciwbólową, 
• przyjmować leki na rwę kulszową: przeciwbólowe i przeciwzapalne, 
• przyjmować leki rozluźniające mięśnie, 
• jeśli jest taka możliwość, położyć się do łóżka na 4–5 dni. 

Jednocześnie warto pamiętać o tym, że zbyt długie leżenie również nie jest wskazane, ponieważ brak aktywności fizycznej może prowadzić do nasilenia bólu i spowolnienia procesu regeneracji organizmu. Gdy ból nie zmniejsza się po kilku dniach, konieczna jest pilna wizyta u lekarza. Pacjent otrzyma wtedy odpowiednie środki przeciwbólowe i po odpowiednim czasie będzie mógł rozpocząć rehabilitację. 

Leczenie rwy kulszowej

Przy schorzeniu takim, jak rwa kulszowa, leczenie musi przebiegać kompleksowo. Lekarze skupiają się głównie na tym, aby uśmierzać ból oraz przywrócić sprawność kończynom. Leczenie rwy kulszowej powinno się rozpocząć możliwie szybko – terapia pozwoli na zachowanie prawidłowej struktury nerwów oraz kości. Należy pamiętać, że objawy choroby mogą często nawracać, dlatego też rwa kulszowa wymaga stałych konsultacji z lekarzem rodzinnym, neurologiem oraz fizjoterapeutą oraz regularnej rehabilitacji. 

Podstawą leczenia jest terapia zachowawcza, której celem jest odciążanie kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. Należy ograniczyć lub zmodyfikować ten rodzaj aktywności fizycznej, który przyczynia się do wystąpienia objawów choroby. Przykładowo, przy podnoszeniu ciężkich przedmiotów nie można zginać tułowia, należy mieć wyprostowane plecy oraz wykonywać czynność na ugiętych kolanach. Jak długo trwa leczenie rwy kulszowej? Objawy mogą ustąpić zarówno po kilku dniach, jak i po kilku latach.

 Jeżeli ból nie mija samoistnie, lekarz może przepisać zastrzyki z silnymi środkami przeciwbólowymi. Wśród różnych rodzajów zastrzyków na rwę kulszową najskuteczniejsze są zastrzyki nadtwardówkowe, stosowane bezpośrednio na źródło bólu. Inne leki stosowane przy rwie kulszowej to niesteroidowe leki przeciwzapalne takie jak diklofenak i meloksykam oraz preparaty zmniejszające napięcie mięśniowe, w tym baklofen i tolperizon. Blokada kręgosłupa polegająca na podaniu zastrzyku sterydowego kosztuje kilkaset złotych. 

Rwa kulszowa może wymagać leczenia operacyjnego, choć nie zdarza się to zbyt często. Operację stosuje się w 2–10 proc. przypadków nawracającej choroby. Głównym wskazaniem do przeprowadzenia zabiegu jest niedowład kończyn, wynikający z ucisku na nerwy. U niektórych pacjentów z tego powodu może dojść do trudności z oddawaniem moczu oraz silnych zaburzeń czucia. Jeśli rwę kulszową wywołał guz lub ropień okolic kręgosłupa, operacja jest konieczna, aby chory mógł wrócić do pełnej sprawności. 

Rwa kulszowa – rehabilitacja

Rehabilitacja to ważny element leczenia, którego celem jest zapobieganie nawrotom rwy. Powszechnie stosuje się fizykoterapię, czyli zabiegi mające na celu złagodzenie dolegliwości. Wykorzystuje się do tego stymulację prądami TENS lub ultradźwiękami. Dobre efekty daje laseroterapia, krioterapia oraz zastosowanie ciepła. Nie każda osoba jednak może skorzystać z zabiegów fizjoterapeutycznych – do niektórych z nich istnieją przeciwwskazania. 

Prądów TENS nie wolno wykonywać w przypadku nadciśnienia i chorób serca. Nie są polecane one również w czasie miesiączki. Ultradźwięków nie powinno wykonywać się także w ciąży, przy epilepsji oraz w trakcie przeziębienia i grypy. 

Ćwiczenia na rwę kulszową

Odpowiednie ćwiczenia przy rwie kulszowej są bardzo potrzebne. Rehabilitant uczy chorego przydatnych technik, które przynoszą ulgę i mogą być po pewnym czasie stosowane przez pacjenta samodzielnie w domu. Regularne wizyty na basenie, jazda rowerem, niektóre formy fitnessu są pomocne nie tylko przy łagodzeniu objawów, ale również przy zapobieganiu kolejnym, ewentualnym atakom. Fizjoterapeuci często stosują także masaże dolnego odcinka kręgosłupa. 

W celu doboru odpowiednich ćwiczeń konieczne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu z pacjentem, wykonanie badania fizykalnego oraz ocena wyników badań. 

Ćwiczenia przy rwie kulszowej można podzielić na dwa rodzaje: rozciągające i wzmacniające. Rozciąganie mięśni należy wykonywać w pozycji leżącej lub siedzącej. 

• „Kołyska” – najprostsze i najczęściej wykonywane ćwiczenie na rwę kulszową. Polega na podnoszeniu i przyciąganiu do siebie ugiętych nóg, tak aby oderwać pośladki od podłoża. Ćwiczenie wykonywane jest w pozycji leżącej, każde przyciągnięcie nóg powinno trwać 5 sekund, a zalecana ilość powtórzeń to 10. 

• „Rozciąganie baletnicy” – to ćwiczenie wykonywane jest w siadzie z wyprostowanymi nogami. Palcami u rąk należy starać się dotknąć palców u stóp, coraz bardziej pogłębiając skłon. 

W terapii doskonale sprawdzają się także inne popularne ćwiczenia na rwę kulszową: „koci grzbiet” i „koszyczek”. 

Oprócz ćwiczeń rozciągających dobrze jest wprowadzić ćwiczenia wzmacniające. Przykładem ćwiczeń wzmacniających, które możemy wykonać samodzielnie w domu są: 

• „rowerek”, 
• „odwrotne brzuszki”, czyli przyciąganie do brzucha nóg zgiętych w kolanach. 

W wyeliminowaniu bólu towarzyszącego rwie kulszowej, a także dla wzmocnienia mięśni sprawdzą się ćwiczenia McKenziego, które z powodzeniem możesz wykonywać samodzielnie w domu. 

1. Ćwiczenie nr 1: pozycja leżąca na brzuchu, z lekko uniesioną głową i klatką piersiową. Głowę należy powoli unosić coraz wyżej, starając się spojrzeć przed siebie. W takiej pozycji powinno się wytrzymać 5 sekund, po czym zrobić 10-sekundową przerwę. To ćwiczenie należy wykonywać 3 razy dziennie, po 10 powtórzeń. 

1. Ćwiczenie nr 2: pozycja leżąca na brzuchu. Łokcie należy trzymać pod barkami, opierając się na przedramionach, następnie trzeba podnieść głowę, by – podobnie jak w ćwiczeniu nr 1 – spojrzeć przed siebie. Częstotliwość wykonywania tego ćwiczenia i liczba powtórzeń jest identyczna jak w pierwszym przykładzie. 

1. Ćwiczenie nr 3: pozycja stojąca, bokiem do ściany. Opierając się o ścianę barkiem, próbuj dotknąć jej także biodrem. Ćwiczenie dobrze jest wykonywać kilka razy dziennie, stosując po kilkanaście powtórzeń. 

Skuteczność ćwiczeń McKenziego polega na ich systematycznym i długotrwałym wykonywaniu. Jeśli ćwiczenia na rwę kulszową w domu nie pomagają, warto skorzystać z pomocy specjalistów. 

Domowe sposoby leczenia rwy kulszowej

Wspomagająco, po ustąpieniu ostrego ataku rwy kulszowej, można stosować domowe sposoby, w tym: masaże w obrębie bolących miejsc i rozgrzewające kąpiele. Kolejną metodą, która może złagodzić bolesne dolegliwości, są okłady – ciepłe lub zimne. W tym przypadku zdania są podzielone: na jednych pacjentów lepiej działają ciepłe kompresy, na innych – chłodne. Oba rodzaje okładów należy zastosować w miejscu największego bólu. Niekiedy na rwę polecany jest olejek żywokostowy i mieszanki ziołowe zawierające m.in. korę z białej wierzby czy kwiat lipy, jednak działanie takich preparatów nie zostało potwierdzone.  

Jednym z akcesoriów, który pomaga przy rwie kulszowej i bólach kręgosłupa jest mata z kolcami do akupresury. Jej użycie jest bardzo proste. Po położeniu się na macie plecami, kolce naciskają na skórę i tkanki, przez co poprawia się ukrwienie danego miejsca.  

Profilaktyka rwy kulszowej to również odpowiedni styl życia. Należy zadbać o codzienną dawkę ruchu. Nie wolno robić tego jednak w sposób gwałtowny, należy zwiększać ją regularnie i powoli. Pójście na siłownię lub na forsujący fitness, w momencie, gdy przez długi czas unikało się aktywności fizycznej, nie jest dobrym pomysłem. Objawy rwy kulszowej mogą wówczas powrócić. 

Przyczyny i objawy rwy kulszowej w ciąży

Rwa kulszowa może pojawić się również w ciąży. Przyczyn może być kilka. Na wystąpienie choroby na początku ciąży największy wpływ mają zmiany hormonalne zachodzące w organizmie. W wyniku działania hormonów zmniejsza się napięcie więzadeł kręgosłupa, zwiększa się również ruchomość w stawach. To naturalne procesy, które przygotowują kobietę do porodu. Jednocześnie mogą one zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia rwy kulszowej. 

Im bardziej zaawansowana ciąża, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia dolegliwości. Wiąże się to ze wzrostem masy ciała kobiety i rozwijającego się płodu. Dodatkowo, zwiększają się również rozmiary macicy. Wszystko to prowadzi do wzrostu nacisku na nerw kulszowy i podrażniania go. 

Kolejną przyczyną wystąpienia rwy kulszowej w ciąży może być obrzęk kończyn i ogólne opuchnięcie organizmu. Wiele kobiet mylnie uważa, że rwa kulszowa jest wynikiem ucisku płodu na nerw. Pomimo częstego występowania rwy kulszowej u kobiet w ciąży, bywa ona mylona z bólami miednicy lub bólami pleców. Dodatkowo, wielu lekarzy twierdzi, że jeśli rwa kulszowa pojawia się u kobiety ciężarnej, to z bardzo dużym prawdopodobieństwem mogłaby wystąpić u niej również bez obecności ciąży. Same objawy rwy kulszowej w ciąży są niemal takie same, jak i bez niej. W przypadku kobiet w ciąży może też wystąpić uczucie osłabienia mięśni w kończynach lub nawet niedowład kończyn. 

Leczenie rwy kulszowej w ciąży

Leczenie objawów rwy kulszowej w ciąży jest utrudnione. Wynika to z niedoboru leków przeciwbólowych, które byłyby jednocześnie bezpieczne dla dziecka. Jak sobie radzić z rwą kulszową w ciąży? Jedynym bezpiecznym lekiem jest paracetamol, który można zażywać w momentach wystąpienia bólu o dużym natężeniu. Nie można jednak przekraczać dawki dwóch tabletek dziennie. Dodatkowo, trzeba pamiętać, że niektóre leki zawierające paracetamol, zawierają również kofeinę. Kobieta ciężarna powinna więc zwrócić uwagę na dzienną dawkę przyjmowanej kofeiny – tak, aby jej nie przekroczyć. 

Dobrym sposobem na walkę z dolegliwościami w czasie ciąży są również ćwiczenia na rwę kulszową. Początkowo ich wykonywanie powinno być kontrolowane przez fizjoterapeutę. Następnie kobieta może wykonywać je również samodzielnie w domu. Celem ćwiczeń jest wzmocnienie mięśni dna miednicy, brzucha oraz kręgosłupa. Na rwę kulszową w ciąży pomagają również:  

• zimne lub ciepłe okłady na bolesne miejsca, 
• regularne chodzenie na basen, 
• masaże, 
• spacery, 
• utrzymywanie prawidłowej postawy ciała, 
• leżenie z nogami zgiętymi pod kątem 90 stopni. 

Rwa kulszowa w ciąży a poród

W przypadku wystąpienia rwy kulszowej i zbliżającego się terminu porodu lekarz może rozważyć rozwiązanie poprzez cesarskie cięcie. Wysiłek porodowy oraz rwa kulszowa mogą okazać się zbyt dużym obciążeniem dla kręgosłupa rodzącej. Jeśli jednak lekarz zgadza się na poród naturalny, kobieta może zdecydować się na rodzenie w wodzie lub w pozycji kucającej. Takie pozycje powinny uśmierzyć lub zmniejszyć ból wynikający z rwy kulszowej. 

Bibliografia:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1895638/ 

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507908/ 

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16232142/