Słoniowacizna, czyli ostatnie stadium obrzęku limfatycznego – obraz leczenia schorzenia

Słoniowacizna to ostatnie stadium obrzęku limfatycznego, czyli zastoju chłonki, powstałego na skutek wad wrodzonych lub nabytych obciążających naczynia tego układu. Często postępuje do olbrzymich rozmiarów i zwykle rozwija się w tkankach kończyn. Leczenie słoniowacizny jest trudne.

Słoniowacizna kończyn zwykle dotyczy jednej nogi lub ręki i potrafi objąć tylko jej fragment bądź rozwinąć się na całej długości. Schorzenie utrudnia motorykę kończyn i funkcjonalność ruchową całego organizmu. Wielkie obrzęki przykuwają uwagę społeczności i dodatkowo wpływają na pogorszenie kondycji psychicznej pacjenta.

Czym jest słoniowacizna?

Słoniowacizna to nasilony obrzęk limfatyczny najwyższego stopnia powstały na skutek zaczopowania pni chłonnych lub skrajnej niedrożności naczyń i węzłów chłonnych. Rozwija się w wyniku wad wrodzonych bądź nabytego uszkodzenia systemu odprowadzającego limfę z tkanek. Zaburzenia odpływu chłonki, czyli płynu limfatycznego, upośledzają absorpcję zbędnych produktów przemiany materii tkankowej i rozprowadzenie ich po organizmie. Gromadząca się w naczyniach i przestrzeniach międzykomórkowych nadmierna ilość płynów limfatycznych zwiększa objętość struktur podskórnych, prowadząc do widocznego obrzęku i dodatkowych objawów somatycznych związanych z tym stanem.

Choroba najczęściej obciąża kończyny, a w zależności od przyczyny i stopnia zaawansowania dolegliwości, może rozwijać się miejscowo, np. w okolicy węzłów chłonnych bądź rozlewać wzdłuż kończyny. Słoniowacizna nóg zwykle wpływa na pogorszenie jakości chodu, z kolei dolegliwość w obrębie kończyny górnej utrudnia motorykę ręki. Leczenie to długotrwały i wymagający stosowania wielu metod usprawniających proces, który uwzględnia m.in. farmakoterapię, rehabilitację i operacje chirurgiczne.

Przyczyny i postacie słoniowacizny

Słoniowacizna może rozwinąć się i postępować na skutek następujących czynników:

1. wrodzonych, czyli nieprawidłowego rozwoju naczyń limfatycznych, ich niewystarczającej ilości lub braku bądź anomalii ich budowy ograniczającej przepustowość krążeniową;
2. genetycznych, jak choroba Milroya;
3. nabytych, czyli w wyniku:
   • przewlekłych chorób, np. niewydolności żylnej, twardziny układowej czy łuszczycowego zapalenia stawów;
   • infekcji, np. słoniowacizna od pasożyta z grupy nicieni;
   • reakcji pozapalnej węzłów i naczyń chłonnych, np. słoniowacizna moszny powstała na skutek upośledzenia pracy naczyń limfatycznych w okolicach pachwin;
   • nowotworów węzłów chłonnych;
   • powikłań pooperacyjnego leczenia nowotworów, np. w efekcie mastektomii czy pobierania żyły odpiszczelowej do zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego;
   • reakcji polekowych i powikłań radioterapii.

Słoniowacizna kończyn – objawy

Słoniowacizna rozwija się stopniowo. Aby osiągnęła swoje patologiczne stadium, obrzęk limfatyczny musi ewoluować przez wszystkie stopnie zaawansowania od I, czyli zalegania chłonki w tkankach z obrazem lekkiej opuchlizny, poprzez II stopień, czyli widocznie większych i twardszych obrzęków, aż do ostatecznej fazy słoniowacizny, czyli rozlanego tworzącego fałdy twardego obrzęku z tendencją do postępu.

Słoniowacizna charakteryzuje się również:

• sztywnością skóry z grudkowatymi naroślami i wybrzuszeniami, często w towarzystwie przebarwień;
• uczuciem ciężkości bez dolegliwości bólowych;
• trudnościami w poruszaniu obciążoną kończyną;
• podatnością skóry na infekcje i spowolnieniem procesów gojenia się ran.

Leczenie słoniowacizny

Leczenie słoniowacizny jest czasochłonnym procesem, zwykle uwzględniającym jednocześnie wiele metod. W zależności od etiologii słoniowacizna poddana kompleksowemu usprawnianiu może zmniejszyć swój zasięg i rozmiary, a także poprawić ogólną kondycję ruchową pacjenta. Do sposobów walki ze słoniowacizną zalicza się:

• farmakoterapię, czyli środki rozszerzające ściany naczyń limfatycznych, a także kremy i maści chroniące przed infekcjami lub wspierające regenerację powstałych trudno gojących się otwartych ran;
• drenaż limfatyczny, czyli rodzaj masażu leczniczego wspomagającego mechaniczne przemieszczanie zalegającej chłonki i usprawniającego funkcjonalność sieci systemu limfatycznego;
• kompresoterapię, czyli terapia uciskowa z wykorzystaniem bandażowania lub opasek kompresyjnych bądź aparatury na kształt anatomicznego rękawa lub nogawki wykonującego uciski przypominające drenaż limfatyczny;
• rehabilitację ruchową, czyli gimnastyka odbarczająca i pozycje ułożeniowe; ćwiczenia czynnie wspierają przepływ chłonki poprzez aktywizację mięśni, naturalnych stymulatorów mechanicznych ścian naczyń chłonnych, wymuszając na nich różnego stopnia przepływ płynów. Z kolei pozycje ułożeniowe powodują przesuwanie się limfy z dystalnych miejsc w kierunku węzłów pod wpływem siły grawitacji;
• fizykoterapię i kinesiotaping;
• operację chirurgiczną usunięcia przerośniętej tkanki podskórnej lub transplantację naczyń chłonnych w celu wytworzenia nowych połączeń limfatycznych.