Zespół popunkcyjny – objawy i leczenie skutków ubocznych punkcji lędźwiowej

Punkcja lędźwiowa wykonywana jest w celu dotarcia do kanału kręgowego, a także przestrzeni podpajęczynówkowej, by tą drogą pobrać płynu mózgowo-rdzeniowy, podać znieczulenie bądź leki. Zdarza się, że po wykonaniu punkcji pojawiają się niepokojące skutki uboczne, takie jak ból i zawroty głowy, mdłości lub wymioty. Z zespołem popunkcyjnym można sobie jednak skutecznie poradzić.

Zespół popunkcyjny to skutki uboczne podania znieczulenia podczas operacji lub porodu, czy też pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego w celach diagnostycznych. Objawy zespołu popunkcyjnego pojawiają się zazwyczaj kilka dni po wykonaniu punkcji i zwykle mijają samoistnie po kolejnych kilku dniach. Pacjentom zaleca się leżenie w łóżku, zwiększenie ilości przyjmowanych płynów, a także leki przeciwbólowe. Czasem konieczne jest podjęcie bardziej radykalnych kroków, jak podanie do przestrzeni zewnątrzoponowej preparatu z krwi pacjenta.

Kiedy pojawia się zespół popunkcyjny?

Punkcja lędźwiowa najczęściej wykonywana jest w celu przeprowadzenia diagnostyki chorób ośrodkowego układu nerwowego. Wskazaniem do wykonania punkcji jest także podanie znieczulenia przewodowego, które obejmuje obszar miednicy i kończyn dolnych. Takie znieczulenie stosowane jest podczas zabiegów ortopedycznych, urologicznych, ginekologicznych, a także w trakcie porodu i cesarskiego cięcia. Często jest to alternatywa dla osób, u których podanie znieczulenia ogólnego wiąże się ze zbyt dużym ryzykiem. Punkcja to inaczej wkłucie wykonywane w linii pośrodkowej w dolnej części pleców. Prawidłowo wykonane nakłucie nie niesie ze sobą ryzyka uszkodzenia rdzenia kręgowego i w większości przypadków pojawiają się jedynie typowe objawy uboczne. Najczęstszym powikłaniem punkcji lędźwiowej jest zespół popunkcyjny.

Typowymi objawami zespołu popunkcyjnego są bóle głowy występujące z zawrotami, czasem mdłościami czy wymiotami. Może pojawić się także szum w uszach, zaburzenia widzenia, bóle kończyn, a nawet trudność ze wstaniem z łóżka. Zazwyczaj skutki uboczne mijają samoistnie po kilku dniach. Przy poważniejszych objawach konieczna może się okazać interwencja lekarska.

Badania nie potwierdziły, że pozostawienie pacjenta po punkcji w pozycji leżącej przez 24 godziny zapobiega powstawaniu zespołu popunkcyjnego, choć z praktycznego punktu widzenia nie unoszenie głowy kilka godzin po punkcji.

Zespół popunkcyjny po cesarce

Poród odbywający się przez cesarskie cięcie wymaga znieczulenia. Najczęściej stosuje się znieczulenie podpajęczynówkowe, czyli wykonuje tzw. punkcję lędźwiową. Znieczulenie podaje się bezpośrednio do rdzenia kręgowego, a konkretnie do płynu mózgowo-rdzeniowego. Po podaniu znieczulenia pacjentka pozostaje świadoma. Najczęstszym powikłaniem jest zespół popunkcyjny po cesarce. Objawy zespołu popunkcyjnego to przede wszystkim tępy, silny, obustronny ból głowy pojawiający się w okolicy czoła lub potylicy. Bólowi może towarzyszyć światłowstręt, szum w uszach, zaburzenia widzenia, mdłości czy sztywność karku. Znieczulenie podpajęczynówkowe nie zawsze może zostać podane – nie zaleca się go kobietom z wrodzonymi wadami serca, chorobą niedokrwienną, zaburzeniami krążenia, chorobami neurologicznymi, a także nadciśnieniem tętniczym.

Leczenie zespołu popunkcyjnego

Skutki uboczne po wykonaniu punkcji mogą pojawić się nawet po kilku dniach od zabiegu. W przypadku pojawienia się objawów zespołu popunkcyjnego, np. bólu głowy, zaleca się podanie leków przeciwbólowych bądź kroplówki. Pacjent powinien jak najwięcej odpoczywać, a także przyjmować większe ilości płynów. Czasem objawy są tak dokuczliwe, że konieczna jest interwencja lekarska. Możliwym sposobem na leczenie zespołu popunkcyjnego jest zastosowanie „łaty” z krwi pacjenta, czyli tzw. blood patch. Od pacjenta pobiera się 10–20 ml krwi i wstrzykuje ją w miejsce wykonanej punkcji. Po takim zabiegu należy leżeć przez 1–2 godziny, aby krew skrzepła. Takie działanie najczęściej pomaga na zespół popunkcyjny już po jednorazowym podaniu krwi. W razie konieczności można procedurę powtórzyć. Czasem nawet raz w miesiącu, aż do czasu ustąpienia dolegliwości.

Co jeszcze pomaga na zespół popunkcyjny? Zazwyczaj objawy mijają samoistnie dzięki nawadnianiu organizmu (w celu wyrównania utraconej objętości płynu mózgowo-rdzeniowego). Często podawane są leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol czy opioidy, a także niesteroidowe leki przeciwzapalne. Można włączyć leki przeciwwymiotne, uspokajające lub zwężające naczynia mózgowe, jak np. kofeina.