Ziołolecznictwo. Renesans naturalnych sposobów na wsparcie organizmu. Korzyści i środki ostrożności

Arnika, nagietek, rdest ptasi, lebiodka czy rumianek – medycyna od wieków wykorzystuje leczniczą moc ziół. Im więcej jednak wiemy o właściwościach ziół, tym uważniej powinnyśmy je wykorzystywać. Wiele z nich wchodzi w niebezpieczne interakcje z innymi lekami i ma groźne skutki uboczne. Jak bezpiecznie stosować preparaty ziołowe?

Ziołolecznictwo – historia naturalnych metod wspierania organizmu

Zioła były stosowane od czasów starożytnych w celu łagodzenia przebiegu wielu schorzeń i zachowania dobrej kondycji organizmu. O praktykach ziołoleczniczych Egipcjan możemy dowiedzieć się m.in. dzięki zapisom na papirusie Ebersa, pochodzącym z 1550 r. p.n.e. Znajduje się na nim około 900 przepisów leczniczych, bazujących na składnikach roślinnych.

Medycynie chińskiej zawdzięczamy najstarszy zielnik, sporządzony przez Szen-Nunga w XXVIII w. p.n.e. Znajdują się w nim nie tylko opisy roślin z wielu zakątków świata, ale także sposoby ich przetwarzania i zastosowania.

Mówiąc o historii ziołolecznictwa, nie sposób nie wspomnieć o Hipokratesie z Kos, twórcy etyki lekarskiej. W swojej praktyce stosował wyłącznie nieprzetworzone rośliny w celach leczniczych. Wierzył, że taka forma jest najbardziej dostosowana do potrzeb ludzkiego organizmu. W dziele „Corpus Hippocraticum” opisał aż 300 różnych medykamentów naturalnego pochodzenia. Natomiast „O rzeczach leczniczych” Dioskuridesa zawiera opisy ziół, które po dziś dzień stosowane są w łagodzeniu przebiegu wielu schorzeń. 

Odrodzenie popularności zielarni i ziołolecznictwa

Popularność stosowania ziół w zapobieganiu wielu schorzeniom i leczeniu chorób trwała do lat 30. XX w., kiedy wynaleziono pierwszy chemioterapeutyk. Po krótkiej przerwie – współcześnie substancje aktywne zawarte w roślinach znowu zaczynają stawać się centrum zainteresowań lekarzy. Świadczy o tym fakt, że blisko połowa wszystkich leków oferowanych na rynku zawiera w sobie składniki roślinne. W przeciwieństwie jednak do czasów starożytnych obecnie wiadomo, że to nie zioło samo w sobie leczy, lecz niektóre związki chemiczne w nim zawarte. Przykładem tego są garbniki (in. taniny), które działają ściągająco, przeciwzapalnie oraz immunosupresyjnie. Znaleźć je można m.in. w dziurawcu, roślinach strączkowych i truskawkach.

Skutki uboczne i niebezpieczne interakcje – ciemna strona ziołolecznictwa

Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, zioła nie są w pełni bezpieczną i łagodniejszą alternatywą leków syntetycznych. Wiele roślin zawiera związki aktywne, które mają silne działanie farmakologiczne. Oznacza to, że mogą mieć działanie analogiczne jak leki, które nie zawierają składników naturalnego pochodzenia.

Nie należy przyjmować ziół w sposób całkowicie pozbawiony kontroli. Zanim sięgniesz po preparaty na bazie wyciągów roślinnych – skonsultuj z lekarzem lub farmaceutą temat dopuszczalnych dawek i właściwego sposobu stosowania wybranych preparatów.

Zioła przyjmowane w zbyt dużych ilościach mogą wywołać:

• ból głowy,
• ból żołądka (podrażnienie śluzówki),
• zaburzenie tętna i ciśnienia krwi,
• zmianę poziomu cukru we krwi.

W skrajnych przypadkach konsekwencją może być zaburzenie płodności, niewydolność narządowa, a nawet śmierć.

Wiele substancji aktywnych zawartych w ziołach wchodzi w reakcję ze związkami chemicznymi przyjmowanych leków. Dlatego zanim sięgniesz po suplementy zawierające wyciągi roślinne albo ziołowe herbaty – skonsultuj z lekarzem, czy konsekwencją takiego połączenia nie będzie osłabienie bądź wzmocnienie działania przyjmowanych medykamentów.

Jednym z ziół, które wywołuje szereg interakcji z przyjmowanymi lekami jest popularny dziurawiec. Wpływa na działanie: leków przeciwzakrzepowych, przeciwwirusowych, antykoncepcyjnych, immunosupresyjnych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz statyn (obniżających cholesterol).

Zioła i ich właściwości

We współczesnym ziołolecznictwie zioła wykorzystywane są nie tylko w formie naparów, nalewek czy wywarów. Mogą być stosowane także w postaci ekstraktów połączonych z olejem, suplementów czy leków. Możliwych form zastosowania roślin jest bardzo wiele. Kilka ziół jest szczególnie popularnych ze względu na dostępność i bezpieczeństwo stosowania.

Nagietek lekarski

Nagietek lekarski zawiera karotenoidy i trójterpeny, które stosowane zewnętrznie wykazują właściwości przeciwzapalne, przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne. Nagietek przyspiesza regenerowanie się uszkodzeń błon śluzowych w jamie ustnej, gardle, nosie, a także pochwie i odbycie. Zapobiega też nadmiernemu łuszczeniu się naskórka. Jeśli więc szukasz sposobów jak złagodzić objawy łuszczycy – skonsultuj z lekarzem, czy nagietek może być pomocny w twoim przypadku. Nagietek lekarski przyjmowany doustnie korzystnie wpływa na kondycję błon śluzowych przełyku, żołądka oraz jelit. Pomaga również wywołać miesiączkę i łagodzi jej przebieg dzięki właściwościom rozkurczowym.

Arnika górska

Arnika górska stosowana jest przede wszystkim w postaci żelu łagodzącego obrzęki i  towarzyszącą im bolesność. Ponadto przenikając do naczyń krwionośnych przez skórę – zapobiega powstawaniu zakrzepów. Arnikę górską można też stosować w postaci nalewek, odwarów i naparów w celu podniesienia ciśnienia krwi i usprawnienia jej przepływu. Wzmaga też wydzielanie soków żołądkowych i żółci oraz działa rozkurczowo zarówno na układ pokarmowy, jak i drogi moczowe.

Rdest ptasi

Rdest ptasi ma działanie moczopędne, co pozwala sprawniej usunąć z dróg moczowych m.in. jony sodu i chloru. Łagodzi również stany zapalne żołądka i jelit oraz hamuje biegunki. Rdest ptasi można również stosować zewnętrznie w stanach zapalnych błon śluzowych.

Lebiodka pospolita

Lebiodka pospolita usprawnia proces trawienia i wchłaniania pokarmu w jelicie cienkim. Warto po nią sięgnąć podczas wzdęć, ponieważ wykazuje właściwości wiatropędne. Pobudza pracę nerek, co skutkuje zwiększoną ilością wydalanego moczu. Lebiodka pospolita dzięki zawartości garbników i związków fenolowych ma również właściwości przeciwbiegunkowe i przeciwbakteryjne. Warto przyjmować ją w formie naparów podczas nieżytu żołądka i górnych dróg oddechowych, zwłaszcza jeśli towarzyszą temu trudności w odkrztuszaniu.

Czystek

Czystek ma właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze. Wspiera również organizm w utrzymaniu odporności oraz działa przeciwutleniająco. Tym samym zapobiega rozwojowi stresu oksydacyjnego i chorób z nim związanych. Zalecany jest także w profilaktyce chorób takich jak: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i choroba Alzheimera.

Źródła:

1. J. Drozd, Wczoraj i dziś ziołolecznictwa, „Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie” 2012, nr 2, s. 245–251.
2. A. Ożarowski, W. Jaroniewski, Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987.
3. P. Kubica, H. Ekiert, Gatunki rodzaju Cistus sp. – taksonomia, występowanie, skład chemiczny, aplikacje terapeutyczne i badania biotechnologiczne, „Postępy Fitoterapii” 2016, nr 3, s. 179–188.