Adrenalina naturalna i w zastrzykach. Co z ciałem robi hormon stresu?

Adrenalina, zwana również epinefryną lub hormonem stresu, daje nam turbodoładowanie, gdy trzeba walczyć lub uciekać. Adrenalina w zastrzyku, zsyntetyzowana, to inna bajka – ma takie same właściwości, ale wykorzystywana jest w kryzysowych sytuacjach. Różnice wyjaśnia dr Leszek Olchowik, alergolog, pulmonolog, pediatra.

Czym jest adrenalina?

Adrenalina, nazywana również epinefryną, to – mówiąc najkrócej i najbardziej obrazowo – hormon stresu. Jej możliwości doskonale obrazuje angielski skrót, używany do opisania mechanizmu działania, za który odpowiada: 3 x F, czyli:

• fright (strach),
• fight (walka),
• flight (ucieczka).

W sytuacji zagrożenia epinefryna daje nam kopa, mobilizuje organizm do zmierzenia się z  niebezpieczeństwem lub wzięcia nóg za pas. Wyrzuty adrenaliny doskonale znają miłośnicy mocnych wrażeń i osoby uprawiające sporty ekstremalne. Ale hormon ten pozwala nam również funkcjonować na co dzień, aktywizuje nas do działania na wysokich obrotach. Dlatego też, jak tłumaczy dr Leszek Olchowik, alergolog, pulmonolog, pediatra:

– Wyrzut adrenaliny jest największy rano, bo przygotowuje organizm do całego dnia, do walki z pracą. W ciągu dnia wycisza się, słabnie.

Hormon adrenaliny w organizmie wytwarzany jest przez nadnercza, czyli gruczoły dokrewne zlokalizowane nad nerkami. Co zresztą odzwierciedla etymologia jej nazwy. „Adrenalina” to zlepek łacińskich słów ad- + renes, a „epinefryna” pochodzi z greki od epi- + nephros. Obie oznaczają to samo – „nad nerkami” właśnie.

Jak działa adrenalina?

Działanie adrenaliny jest nieocenione w sytuacjach, gdy nasz organizm musi działać szybko, efektywnie. Na komunikat „niebezpieczeństwo!” mózg wysyła sygnały alarmowe do gruczołów dokrewnych, które produkują hormony. Największą aktywność wykazują wtedy nadnercza, w których wytwarzana jest m.in. epinefryna. Jej wyrzut do krwi wywołuje błyskawiczną reakcję w organizmie.

Za co konkretnie odpowiada i jak działa adrenalina?

• Przyspiesza pracę serca i podwyższa ciśnienie tętnicze, dzięki czemu krew krąży szybciej w organizmie.
• Rozszerza oskrzela, dzięki czemu łatwiej oddychać.
• Rozszerza źrenice, byśmy mogli lepiej widzieć zagrożenie w ciemności.
• Zmniejsza odczuwanie bólu, co daje nam większą wytrzymałość.
• Zwiększa poziom glukozy we krwi, by zagwarantować naszym mięśniom i umysłowi energię do pracy.
• Zapewnia mobilizację psychiczną organizmu.

Warto dodać, że stężenie tego hormonu we krwi wzrasta bardzo szybko, adrenalina działa od razu. Dlatego też znalazła zastosowanie w medycynie, gdzie wykorzystywana jest w sytuacjach zagrożenia życia.

Adrenalina naturalna i w zastrzyku – czym się różnią?

W tym przypadku sprawa nie jest skomplikowana.

– Adrenalinę naturalną produkuje organizm, a adrenalina w zastrzyku to jest ta sama substancja, tylko sztucznie zsyntetyzowana – mówi dr Leszek Olchowik.

Specjalista wyjaśnia, że adrenalina jako lek wykorzystywana jest na wielu polach medycyny:

– W mojej działce stosuje się ją głównie w przypadku wstrząsu anafilaktycznego, czyli reakcji alergicznej na użądlenia owadów błonkoskrzydłych – gdy ugryzie nas osa, pszczoła, szerszeń. Zastrzyki z adrenaliny podaje się w również w astmie, ponieważ silnie rozszerza oskrzela. Przy czym nie jest to lek, który można stosować długotrwale. Adrenalina to lek z wyboru, ratujący życie.

Poza wstrząsem anafilaktycznym i silną reakcją alergiczną zastrzyki z adrenaliny podaje się w nagłych sytuacjach, takich jak:

• zatrzymanie krążenia
• wstrząs kardiogenny (uważany za najgroźniejsze powikłanie po ostrym zawale serca, występuje wtedy, gdy serce nie jest w stanie pompować tyle krwi, ile potrzebuje organizm do właściwego funkcjonowania)
• bradykardia.

Dlaczego adrenalina bez recepty nie jest dostępna?

– Na rynku są dostępne gotowe automatyczne, jednorazowe ampułkostrzykawki z adrenaliną. To genialna rzecz, adrenalina jest w nich stabilna, nie wpływa na nią temperatura, więc można ją stosować nawet na plaży. Ampułkostrzykawkę przykłada się do zewnętrznej powierzchni uda, przyciska i gotowe – opowiada dr Leszek Olchowik.

Alergolog zaznacza, że choć zastrzyk z adrenaliny można zrobić samodzielnie, to adrenalina w strzykawce nie jest dostępna bez recepty. Dlaczego?

– Różne jest dawkowanie dla dzieci i dorosłych, przy dobieraniu dawki bierze się pod uwagę wiek i wagę. No i ktoś powinien pokazać pacjentowi, jak się tego używa, przeczytanie ulotki nie wystarczy – tłumaczy specjalista.

Gdzie kupić ampułkostrzykawkę z adrenaliną i jakie jest dawkowanie?

W reakcji anafilaktycznej epinefrynę podaje się domięśniowo – w postaci ampułkostrzykawki o ściśle określonej dawce adrenaliny do jednorazowego podania. Aktualnie w Polsce te dostępne są autowstrzykiwacze o dawkach:

• 0,15 mg adrenaliny – dla dzieci,
• 0,3 mg adrenaliny – dla dorosłych.

Oczywiście w leczeniu anafilaksji stosuje się mniejsze dozy epinefryny niż w resuscytacji krążeniowo-oddechowej.

Amupłkostrzywkawkę można kupić wyłącznie w aptece. Cena nie jest niska, bo ta wersja dla dzieci dostępna w aptekach to koszt ok. 250 zł. Kupując, warto sprawdzać datę ważności, żeby się nie okazało, że kupujemy lek, który jest ważny przez 3 miesiące

Objawy nadmiaru adrenaliny

– Adrenalina to hormon wydzielany w momentach dużego stresu, mają go nie tylko osoby uprawiające sporty ekstremalne, ale również pracoholicy, w których często adrenalina produkowana jest w nadmiarze – tłumaczy dr Leszek Olchowik.

Specjalista dodaje, że o ile jednorazowy wyrzut adrenaliny, który po wykonaniu zadania spada, nie czyni szkód w organizmie, o tyle zbyt częste jej wydzielanie na skutek życia w ciągłym stresie lub poczuciu zagrożenia – niszczy zdrowie.

– Nadmiar adrenaliny nie jest dobry dla organizmu, bo hormon ten bierze on udział w gospodarce wielu narządów – mówi lekarz.

Duża ilość epinefryny we krwi prowadzi do problemów z układami nerwowym i krążenia. Jak wylicza specjalista, nadmiar adrenaliny może się objawiać:

• przemęczeniem,
• podwyższonym ciśnieniem tętniczym,
• szybszym starzeniem się skóry,
• wrzodami żołądka i dwunastnicy.

Ponieważ hormon ten podnosi ciśnienie krwi, zwęża naczynia krwionośne i osłabia ich ściany, może przyczyniać się do rozwoju miażdżycy. Nadmiar adrenaliny powoduje również zwiększenie stężenia glukozy w krwi, co zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy.

Jak temu zaradzić? Otóż nie ma innego sposobu, niż dążenie do obniżenia poziom stresu doświadczanego na co dzień. Świetnym sposobem na to są chociażby ćwiczenia:

– Sportowcy rozładowują sobie nadmiar adrenaliny wysiłkiem fizycznym. Aktywność fizyczna pozwala rozładować napięcie. Nie bez powodu „białe kołnierzyki” po pracy chodzą na w siłownię – w ten sposób mogą jakoś odreagować i zredukować poziom odczuwanego stresu – podsumowuje dr Leszek Olchowik.