Hormony nadnerczy – na co wpływają? Jakie badania wykonać?

Hormony nadnerczy pełnią w organizmie człowieka szereg różnorodnych funkcji: regulują odporność, metabolizm, ciśnienie tętnicze krwi oraz gospodarkę wodno-elektrolitową. Zaburzenia ich poziomów powodują szereg problemów zdrowotnych, w tym tycie. Badanie hormonów nadnerczy to analiza krwi lub moczu.

Nadnercza to niewielki, parzysty gruczoł, umiejscowiony na górnym biegunie nerki. Składa się z rdzenia i kory, które różnią się między sobą pod względem budowy i czynności. Głównym zadaniem nadnerczy jest wydzielanie do krwi hormonów. Kora nadnerczy produkuje glikokortykosteroidy, a w rdzeniu wytwarzane są katecholaminy, czyli adrenalina i noradrenalina. Do najczęstszych chorób wywołanych nieprawidłowym poziomem hormonów nadnerczy należą zespół Cushinga i choroba Addisona.

Rola hormonów nadnerczy

Hormony nadnerczy mają wpływ na kilka układów w organizmie człowieka. Za najważniejsze funkcje uznaje się: regulację metabolizmu, gospodarki wodno-elektrolitowej i ciśnienia tętniczego krwi, rozwój niektórych cech płciowych oraz odporność i reakcje na stres. Do hormonów wydzielanych przez korę nadnerczy należą:

• Mineralokortykoidy
  – głównie aldosteron, który odpowiada za gospodarkę wodno-elektrolitową (resorpcja sodu, wydalanie potasu i wtórne zatrzymanie wody w organizmie), a wraz z reniną i angiotensyną reguluje ciśnienie tętnicze krwi.
• Glikokortykosteroidy
  – należą do nich: kortyzol, kortyzon i kortykosteron. Wszystkie wpływają na procesy odpornościowe organizmu i zmieniają czynność narządów. Biorą udział w metabolizmie białek, glukozy i lipidów, w charakterystyczny sposób przebudowują tkankę tłuszczową, nasilają wydalanie wapnia, zapobiegają rozwojowi autoagresji ze strony układu immunologicznego. Są wykorzystywane w celach leczniczych jako leki przeciwzapalne.
• Androgeny
  – przyspieszają wzrost organizmu i kształtowanie się drugorzędowych męskich cech płciowych.

Rdzeń nadnerczy jest odpowiedzialny za wydzielanie katecholamin, czyli adrenaliny i noradrenaliny. Odgrywają one decydującą rolę w sytuacjach stresowych i natychmiast przygotowują organizm do ucieczki podczas zagrożenia: zwiększają ciśnienie tętnicze krwi, przyspieszają tętno, rozszerzają źrenice, zwiększają dopływ krwi do mięśni, ułatwiają koncentrację i pamięć.

Hormony nadnerczy – jakie badania wykonać?

Badania hormonów nadnerczy pozwalają na monitorowanie ich stężenia. Są cennym narzędziem diagnostycznym umożliwiającym potwierdzenie lub wykluczenie przyczyny niektórych specyficznych objawów, za które może odpowiadać nadczynność lub niedoczynność kory nadnerczy. Analizę przeprowadza się w laboratorium. Polega na pobraniu niewielkiej ilości krwi z żyły łokciowej. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić badanie moczu. Należy je wykonać rano, na czczo (minimum 8 godzin po ostatnim posiłku) i po krótkim odpoczynku. Badania hormonów nadnerczy, które mają największe znaczenie diagnostyczne, to:

• Badanie kortyzolu
  – można je wykonać z krwi lub w dobowej zbiórce moczu. Stężenie tego hormonu jest zależne od pory dnia (najwyższe rano, najniższe późnym wieczorem i w nocy), dlatego zwykle pobiera się kilka próbek krwi o różnych godzinach.
• Badanie aldosteronu
  – jego stężenie można zbadać w surowicy krwi lub w moczu. Pozycja pobrania materiału ma znaczenie, dlatego wykonuje się je w pozycji pionowej (po minimum 2 godzinach stania lub siedzenia) lub w pozycji leżącej, zaraz po przebudzeniu.
• Badanie androgenów
  – czyli badanie stężenia testosteronu i dehydroepiandrosteronu (DHEA), wykonuje się je z niewielkiej ilości krwi pobranej z żyły. Zwykle przeprowadza się je w godzinach porannych, z jednoczesnym oznaczeniem innych hormonów płciowych.

Hormony nadnerczy a tycie

Tycie wywołane hormonami nadnerczy jest spowodowane przez nadczynność kory, która prowadzi do wzmożonego wydzielania glikokortykosteroidów. Poza nadmiernym przybieraniem na wadze bardzo charakterystyczne jest rozmieszczenie tkanki tłuszczowej: na karku, barkach, twarzy i brzuchu, podczas gdy reszta ciała, a zwłaszcza kończyny, pozostają szczupłe (tzw. otyłość Cushinga). Przyczyną może być choroba (zespół Cushinga), gruczolak lub rak nadnerczy. Za wzmożone wydzielanie hormonów może odpowiadać także zaburzenie pracy przysadki mózgowej, która jest odpowiedzialna za sterowanie pracą nadnerczy.

Hormony nadnerczy – objawy, które wymagają diagnostyki

Kiedy praca nadnerczy jest zaburzona, stężenie hormonów nadnerczy we krwi spada lub wzrasta, co istotnie zaburza pracę organizmu. Zwykle pojawiają się wtedy objawy, pochodzące z różnych układów:

• osłabienie siły mięśni,
• skłonność do zasłabnięć,
• utrata lub wzrost wagi,
• zaburzenia nastroju i chwiejność emocjonalna,
• wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
• wzmożone pragnienie lub ciągłe uczucie głodu,
• drętwienie kończyn,
• bolesne skurcze mięśni,
• bóle i zawroty głowy,
• osłabienie odporności,
• bóle kości.

Jeżeli wystąpił któryś z powyższych objawów, a żadna inna przyczyna nie została stwierdzona, warto wykonać badania hormonów nadnerczy. Powodem nieprawidłowości w ich stężeniu mogą być: choroba Addisona, zespół Cushinga, choroba Cushinga, hiperaldosteronizm oraz guzy nadnerczy lub przysadki mózgowej.