Czym jest atrofia i których narządów może dotyczyć? Przyczyny oraz leczenie zaniku tkanek

Atrofia to słowo pochodzące z łaciny. Dosłownie oznacza ‘zanik’ albo ‘wiąd’. Odnosi się do zjawiska ubywania tkanek, które może dotyczyć różnych narządów. Wiele jest przyczyn atrofii, objawy różnią się w zależności od lokalizacji zachodzących zmian. Najczęściej atrofia dotyczy błon śluzowych.

Atrofia jest terminem medycznym. Pochodzi z łaciny i w bezpośrednim tłumaczeniu oznacza ‘zanik, wiąd’. Określenie to stosujemy w odniesieniu do zmniejszającej się objętości komórki, ilości danej tkanki, wielkości narządu. Przyczyn atrofii jest wiele, nie wszystkie są patologiczne.

Przyczyny atrofii. Co wpływa na zanik tkanek i narządów?

Atrofia fizjologiczna wiąże się z wiekiem i tym, że tkanki ulegają redukcji i tracą właściwości. U osób starszych na pewno zauważalna jest atrofia mięśni – często można dostrzec charakterystyczne zaniki mięśniowe. Powszechnie występuje również atrofia skóry, która staje się cieńsza, mniej sprężysta i bardziej podatna na urazy. To samo dotyczy śluzówek – mamy wówczas do czynienia z atrofią błon śluzowych, która powoduje suchość w nosie lub jamie ustnej. W zasadzie zanik może dotyczyć każdego narządu. Zdarza się, że dotyczy mózgu czy serca. Specyficznym stanem jest także atrofia płodu, która wymaga diagnostyki i właściwego leczenia, aby zapobiegać wewnątrzmacicznej śmierci dziecka. Postępowanie i leczenie zależy od przyczyny choroby.

Przyczyn atrofii jest wiele, podobnie jak wiele jest czynników, które przyspieszają ten proces, a pozornie są z nim niezwiązane. Poza atrofią fizjologiczną wynikającą ze starzenia się organizmu zauważa się zmiany patologiczne. Lekarze rozróżniają atrofię z braku czynności. Ma ona miejsce np. w przypadku długotrwałego unieruchomienia kończyny w gipsie po złamaniu. Po jego ściągnięciu kończyna ma zwykle mniejszą średnicę i wymaga usprawnienia i ćwiczeń, zanim jej funkcja wróci do normy. Kolejnym rodzajem jest atrofia wynikająca z długotrwałego ucisku na tkankę. To sprawia, że zaburzony jest dopływ krwi, a także tlenu do tkanek, co skutkuje ich obumieraniem. Wyróżniamy także atrofię z niedożywienia. W tym przypadku dochodzi do zaniku tkanki tłuszczowej. Odrębnym typem jest atrofia z odnerwienia. Jej przyczyną jest zanik unerwienia najczęściej mięśni, które wobec braku właściwej stymulacji wiotczeją i zanikają.

Wyróżniamy atrofię hormonalną, związaną z niedoborem lub zaburzeniami funkcji hormonów. Może dochodzić do zaniku nadnerczy – przy braku adrenokortykotropiny (ACTH), możemy mieć do czynienia z atrofią jąder, a w przypadku kobiet – jajnika. Specyficznym połączeniem zaniku fizjologicznego i hormonalnego jest atrofia macicy, a w zasadzie jej endometrium, oraz sromu i pochwy. Wraz z wiekiem kobieta wchodzi w okres menopauzy, podczas którego drastycznie obniża się ilość hormonów płciowych. Wpływa to na zmiany degeneracyjne w obrębie błony śluzowej narządów, co prowadzi do wielu nieprzyjemnych objawów.

Objawy atrofii narządów i tkanek

Objawy atrofii w dużej mierze zależne są od tego, który narząd ulega procesom degeneracyjnym. W przypadku skóry są to jej ścieńczenie, osłabienie sprężystości i zwiększona podatność na uszkodzenia. W zakresie błon śluzowych jamy ustnej i nosa atrofia tkanek objawia się nadmierną suchością w nosie, krwawieniami z nosa, suchością w gardle, trudnościami w przełykaniu. W atrofii trzustki zaburzenia dotyczą wydzielanych przez nią hormonów, a głównie insuliny, co może wywoływać zaburzenia gospodarki węglowodanowej (cukrzycę). U kobiet po 50 roku życia bardzo uciążliwa staje się atrofia pochwy. W wyniku zaniku błony śluzowej pochwy nie tylko odczuwalna jest jej suchość, co czasem może uniemożliwiać stosunki płciowe, ale pojawia się także świąd pochwy i warg sromowych, dochodzi do utraty owłosienia łonowego.

Leczenie atrofii narządów

Leczenie atrofii narządów nie jest proste i czasem sprowadza się jedynie do łagodzenia objawów, gdyż zwalczenie pierwotnej przyczyny jest niemożliwe. W przypadku błon śluzowych nosa i jamy ustnej stosuje się preparaty witaminowe i z zawartością gliceryny, aby nawilżyć śluzówki i poprawić komfort funkcjonowania. W przypadku atrofii pochwy dostępne są kremy i lubrykanty, które nawilżają śluzówkę i ułatwiają stosunek płciowy. Ponadto ważne są ćwiczenia mięśni pochwy celem utrzymania sprężystości i kurczliwości jej ścian. Jeżeli przyczyną atrofii jest niedożywienie, należy wprowadzić pełnowartościową dietę, aby uzupełnić niedobory tkankowe. W przypadku unieruchomienia kończyny wskazana jest odpowiednio dobrana rehabilitacja.