Czym jest zespół serotoninowy? Jak się objawia? Jak wygląda leczenie?

Zespół serotoninowy jest schorzeniem pojawiającym się w wyniku nadmiaru serotoniny w organizmie. Dochodzi do pobudzenia receptorów serotoninowych, głównie 5-HT1A i 5-HT2A w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN).

Zespół serotoninowy należy do zespołów polekowych. Najczęstszą przyczyną schorzenia jest przyjmowanie przynajmniej 2 leków zwiększających aktywność serotoniny, na przykład leków z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu serotoniny (SSRI). Zespół może zagrażać życiu, dlatego pacjenci na ogół są leczeni na oddziale intensywnej terapii.

Czym jest zespół serotoninowy?

Zespół serotoninowy jest groźnym dla życia zespołem objawów wynikającym z nadmiernej aktywności serotoniny w organizmie. Jedną z najczęstszych przyczyn choroby jest stosowanie wysokich dawek leków zwiększających aktywność serotoninergiczną w ośrodkowym układzie nerwowym. Zespół serotoninowy może być również konsekwencją zatrucia lekami, które zwiększają stężenie serotoniny we krwi.

Do leków zwiększających ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego należą:

• leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI, np. sertralina, citalopram, paroksetyna;
• inne leki hamujące wychwyt serotoniny, jak trazodon, buspiron, wenlafaksyna;
• leki przeciwdrgawkowe, w tym walproiniany;
• leki przeciwbólowe, np. tramadol, meperydyna;
• leki przeciwmigrenowe, tzw. tryptany, np. sumatryptan;
• suplementy diety i zioła, takie jak tryptofan, ziele dziurawca czy żeń-szeń.

Częstość występowania zespołu serotoninowego nie jest dokładnie znana, aczkolwiek zakłada się, że występuje u około 1% pacjentów stosujących leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI.

Jakie są objawy zespołu serotoninowego?

Objawy zespołu serotoninowego można podzielić na 3 grupy:

1. objawy wegetatywne, takie jak zlewne poty, wzrost temperatury ciała, nudności, wymioty, biegunka, ślinotok, rozszerzenie źrenic oraz przyspieszenie oddechu;
2. objawy nerwowo-mięśniowe, np. dreszcze, drżenia, wzmożenie odruchów ścięgnistych, sztywność mięśniowa oraz mioklonie (napadowe, krótkotrwałe skurcze mięśni);
3. objawy psychiatryczne, jak lęk, niepokój, zaburzenia psychiczne, drażliwość, pobudzenie.

Obraz kliniczny zależy przede wszystkim od nasilenia objawów. Wyróżnia się łagodny, umiarkowany oraz ciężki zespół serotoninowy. W przypadku zespołu o ciężkim przebiegu często występuje bezpośrednie zagrożenie życia. U pacjenta obserwuje się zaburzenia świadomości, sztywność mięśniową oraz hipertermię. W najcięższych przypadkach rozwija się niewydolność nerek oraz dochodzi do rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego. Zespół serotoninowy charakteryzuje się szybkim rozwojem objawów. Pojawiają się one w ciągu kilkudziesięciu minut po przyjęciu substancji zwiększającej aktywność serotoninergiczą.

Jak wygląda leczenie zespołu serotoninowego?

Na samym początku postępowania leczniczego należy odstawić lek odpowiedzialny za wystąpienie zespołu serotoninowego. Jeżeli pacjent jest w ciężkim stanie bądź jego objawy są mocno nasilone, powinien być leczony na oddziale intensywnej terapii. W przypadku szybkiego zgłoszenia się do szpitala osoby, która przedawkowała leki o działaniu serotoninergicznym, wykonuje się płukanie żołądka oraz podaje węgiel aktywny.

Specjalistyczne leczenie zespołu serotoninowego zależy od nasilenia objawów.

1. W łagodnym zespole serotoninowym po odstawieniu leku wywołującego zaburzenie szybko dochodzi do ustąpienia objawów (najczęściej w ciągu 24–48 godzin). Poza odstawieniem substancji odpowiedzialnej należy pacjenta odpowiednio nawadniać, monitorować czynności życiowe oraz podawać leki z grupy benzodiazepin, np. klonazepam czy lorazepam.
2. W przypadku umiarkowanie nasilonego zespołu serotoninowego należy wdrożyć powyższe działania, a dodatkowo dożylnie nawadniać pacjentów oraz wyrównywać im ciśnienie tętnicze krwi. W tej grupie chorych stosuje się lek o nazwie cyproheptadyna, który jest antagonistą receptorów serotoninowych.
3. Ciężkie postaci zespołu serotoninowego przebiegają zwykle ze znacznie podwyższoną temperaturą ciała oraz wzmożonym napięciem mięśniowym, które prowadzi do rozpadu mięśni, co z kolei może wywołać ostrą niewydolność nerek. Leczenie poza omówionym powyżej powinno obejmować dodatkowo włączenie leków uspokajających. W niektórych przypadkach konieczne może być zastosowanie śpiączki farmakologicznej, zaintubowanie pacjenta oraz zwiotczenie mięśni. Pacjentom niestabilnym hemodynamicznie podaje się aminy presyjne, takie jak noradrenalina czy dopamina.

W ciężkiej postaci choroby rokowanie jest poważne ze względu na szybki rozwój niewydolności wielonarządowej.