Hipogonadyzm męski oraz żeński. Rodzaje, objawy i leczenie hipogonadyzmu

Zaburzenie funkcji narządów płciowych polegające na produkcji hormonów warunkujących cechy męskie lub żeńskie to hipogonadyzm. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje hipogonadyzmu: hipogonadotropowy oraz hipergonadotropowy. Stan ten wymaga leczenia w celu powrotu do pełni zdrowia oraz przywrócenia płodności (o ile jest to jeszcze możliwe).

Niedobór hormonów płciowych prowadzi do skrócenia życia oraz pogorszenia jego jakości, zaniku popędu seksualnego, zaburzeń tożsamości płciowej. Leczenie hipogonadyzmu męskiego i żeńskiego polega na suplementacji odpowiednio androgenów i estrogenów lub gonadotropin, a w przypadku chęci posiadania potomstwa – wspomagania rozrodu.

Co to jest hipogonadyzm?

Hipogonadyzm to termin medyczny odnoszący się do zaburzeń układu rozrodczego, zarówno męskiego, jak i żeńskiego. Choroba w zależności od płci prowadzi do dysfunkcji jajników lub jąder, a w konsekwencji do zahamowania rozwoju charakterystycznych dla danej płci cech, utraty płodności oraz zaburzenia życia seksualnego.

Wyróżniamy dwa rodzaje hipogonadyzmu:

• hipogonadyzm hipogonadotropowy, spowodowany niedoborem hormonów gonadotropowych (przysadkowych) – luteiny (LH) oraz folikulotropiny (FSH), które mają za zadanie pobudzać produkcję oraz wydzielanie hormonów płciowych w gonadach;
• hipogonadyzm hipergonadotropowy – stan, w którym dochodzi do nadmiernej produkcji hormonów gonadotropowych w celu pobudzenia produkcji androgenów oraz estrogenów. W wyniku bezpośrednich uszkodzeń narządów płciowych lub wad wrodzonych stężenie hormonów płciowych nie zwiększa się, co powoduje ciągły wzrost LH oraz FSH.

Przyczyn hipogonadyzmu jest wiele i są one różne w zależności od płci. Do zaburzeń pracy gonad może dojść niemal w każdym okresie życia: płodowym, przed dojrzewaniem płciowym, po jego zakończeniu oraz fizjologicznie w czasie andro- lub menopauzy.

Hipogonadyzm męski

Hipogonadyzm hipergonadotropowy u mężczyzn spowodowany jest chorobami genetycznymi, np. zespołem Klinefeltera, schorzeniami matki podczas ciąży, zapaleniem jąder we wczesnym okresie życia, wadami wrodzonymi, promieniowaniem lub chemioterapią w celu leczenia nowotworów. Często nie da się uchwycić przyczyny tego stanu.

Hipogonadyzm hipogonadotropowy u mężczyzn może być wynikiem: urazów, nowotworów pierwotnych i przerzutów, procesów zapalnych w obrębie czaszki, a także przewlekłego stresu, dopingu farmakologicznego, intensywnego wysiłku, schorzeń psychicznych oraz defektu genetycznego produkcji hormonów gonadotropowych.

Zaobserwowanie hipogonadyzmu (objawów z nim związanych) najłatwiejsze jest na etapie dojrzewania lub po jego zakończeniu, choć nie zawsze dolegliwości są widoczne. Dochodzi do zaniku lub braku rozwoju drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych męskich: prącia, moszny, nasieniowodów, owłosienia typu męskiego, męskiego rozłożenia tkanki mięśniowej, proporcji ciała, niskiej barwy głosu, jabłka Adama.

Hipogonadyzm u kobiet

Hipogonadyzm hipogonadotropowy u kobiet można podzielić na pierwotny oraz wtórny. Pierwotny fizjologicznie występuje w okresie przedpokwitaniowym. Inne przyczyny obejmują choroby genetyczne, mutacje oraz niedobory hormonów gonadotropowych. Hipogonadyzm hipogonadotropowy wtórny powstaje w wyniku uszkodzeń podwzgórza lub przysadki, anoreksji, nadmiernego wysiłku fizycznego, często przyczyna nie jest poznana.

Hipogonadyzm hipergonadotropowy może powstać w wyniku chorób genetycznych (zespół Turnera, zespół Swyera, dysgenezje gonad), niedoborów enzymatycznych, chorób nadnerczy, uszkodzenia jajników.

Hipogonadyzm u kobiet objawia się brakiem drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych żeńskich. Narządy płciowe zewnętrzne oraz wewnętrzne, w tym macica i jajowody, nie są prawidłowo wykształcone. Brak jest owłosienia typu żeńskiego, nie poszerzają się biodra. Najbardziej widoczne jest zaburzenie miesiączkowania: krwawienie w okresie pokwitania może nie wystąpić, natomiast w przypadku rozwoju hipogonadyzmu w późniejszym czasie dochodzi niekiedy do wtórnego zatrzymania okresu.

Hipogonadyzm – leczenie

Leczenie hipogonadyzmu hipogonadotropowego polega na podawaniu hormonów płciowych – androgenów lub estrogenów. W niektórych przypadkach terapia zapobiega równocześnie innym objawom niezwiązanym z płcią, np. osteoporozie. Niestety często nie jest możliwe w taki sposób przywrócenie płodności. W celu poczęcia potomstwa należy wówczas skorzystać z zaawansowanych technik wspomagania rozrodu.

We wczesnym leczeniu hipogonadyzmu wtórnego zastosowanie mają hormony gonadotropowe. Schorzenie wykryte w okresie pokwitania pozwala na zastosowanie indukcji spermatogenezy u mężczyzn oraz wywołanie miesiączkowania u kobiet.