Jakie są przyczyny zapadniętego ciemiączka?

Kości czaszki noworodków oraz niemowląt połączone są cienką, elastyczną błoną łącznotkankową, nazywaną ciemiączkiem. Wyróżnić można kilka ciemiączek, z czego największe i najczęściej badane są ciemiączka przednie i tylne. Umożliwiają one swobodny i bezpieczny rozwój mózgu.

Zapadnięte ciemiączko może być powodem do niepokoju dla młodych rodziców. Niezwykle ważna jest szybka diagnostyka i leczenie tego objawu, gdyż wklęsłe ciemiączko jest jednym z najczęstszych oznak odwodnienia, które może okazać się niebezpieczne dla niemowląt.

Co to są ciemiączka?

Czaszka człowieka składa się z kilku kości: czołowej, potylicznej, sitowej, klinowej oraz dwóch kości skroniowych i ciemieniowych. Kości te chronią mózgowie przed urazami. W momencie narodzin oraz przez kilka pierwszych miesięcy życia kości te nie przylegają do siebie ściśle, gdyż nie są ze sobą zrośnięte. Daje to możliwość bezurazowego przejścia czaszki noworodka przez kanał rodny matki w trakcie porodu – kości czaszki zachodzą na siebie, przez co zmniejsza się obwód głowy. W kolejnych tygodniach rosnący z każdym dniem mózg ma miejsce do swobodnego wzrostu.

Ciemiączkiem nazywamy nieskostniałe, wypełnione miękką tkanką łączną spojenie łączące kości czaszki, występujące u każdego noworodka i niemowlęcia. Podczas badania można wyczuć na głowie niemowlaka kilka ciemiączek, jednak najważniejsze z nich są dwa – przednie oraz tylne. Ciemiączko przednie ma zazwyczaj kształt rombu, leży w linii pośrodkowej ciała, pomiędzy kośćmi czołowymi a ciemieniowymi. Jego prawidłowe zarośnięcie powinno nastąpić między 9. a 18. miesiącem życia. Ciemiączko tylne jest mniejsze, także znajduje się w linii pośrodkowej ciała, pomiędzy kością potyliczną a kośćmi ciemieniowymi. Zarasta najpóźniej do 4. miesiąca po urodzeniu.

Stała kontrola przez pediatrę wyglądu oraz stopnia zarastania ciemiączek jest bardzo ważna, gdyż wszelkie odchylenia od normy mogą sugerować nieprawidłowy rozwój mózgowia lub ogólne problemy ze zdrowiem niemowlaka. Najlepszym badaniem, by wykryć wszelkie nieprawidłowości w rozwoju mózgu, jest USG przezciemiączkowe, wykonywane tylko małym dzieciom, wykorzystujące zdolność fal ultradźwiękowych do przechodzenia przez miękkie tkanki ciemiączka. Jest to badanie szybkie, bezbolesne oraz bardzo czułe w diagnostyce zaburzeń występujących w centralnym układzie nerwowym.

Jakie mogą być przyczyny zapadniętego ciemiączka?

Fizjologicznie wysklepienie ciemiączka znajduje się na poziomie kości czaszki lub nieco poniżej. Ciemiączko jest zwykle dobrze napięte i nie tętni. Chwilowe tętnienie ciemiączka zaobserwować można podczas nagłego, silnego płaczu lub krzyku u noworodków, co nie powinno być powodem do niepokoju. Bezpośrednio po urodzeniu napięte ciemiączko nasuwa podejrzenie krwawienia wewnątrzczaszkowego. Natomiast w kolejnych dobach życia stanowi czasem objaw zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub wodogłowia. Dlatego przy uwypukleniu ciemiączka należy zawsze wykluczyć proces chorobowy w ośrodkowym układzie nerwowym.

Lekko zapadniętą powierzchnię ciemiączka obserwuje się u zdrowych dzieci w pozycji pionowej, na stojąco lub siedząco. Natomiast w stanach chorobowych, takich jak przewlekła biegunka, nasilone wymioty, gorączka przebiegająca ze zlewnymi potami, dołączające się zapadnięte ciemiączko przemawia za odwodnieniem niemowlaka. Poza badaniem fizykalnym konieczne staje się wtedy wykonanie szeregu badań laboratoryjnych, takich jak morfologia krwi, stężenie jonów czy badanie ogólne moczu.

Jak wygląda zapadnięte ciemiączko i jak można je leczyć?

Należy pamiętać, by badanie ciemiączek zawsze przeprowadzać bardzo delikatnie, za pierwszym razem pod okiem doświadczonego pediatry. Zapadnięte ciemiączko przednie w badaniu fizykalnym noworodka i niemowlęcia daje się wyczuć jako wklęsła, miękka przestrzeń pomiędzy twardymi kośćmi sklepienia czaszki. Oznacza to zwykle, że dziecko nie ma wystarczająco dużej ilości płynów w organizmie. Zazwyczaj do tego objawu dołączają się inne oznaki odwodnienia, takie jak suche śluzówki jamy ustnej, szybsza akcja serca, spadek ilości oddawanego moczu, obniżenie ciśnienia tętniczego, zmniejszenie napięcia skóry, zapadnięcie gałek ocznych, silne pragnienie, niepokój oraz płacz, a w najcięższych przypadkach – senność i zaburzenia przytomności.

Leczenie zapadniętego ciemiączka u niemowląt sprowadza się do podawania specjalnych doustnych płynów nawadniających. W cięższych przypadkach, w celu szybkiego nawodnienia organizmu, konieczne staje się leczenie szpitalne oraz dożylne przetaczanie płynów wieloelektrolitowych.