Komórki pamięci immunologicznej a szczepienia. Czy komórki pamięci mogą się „zresetować”?

Komórki pamięci immunologicznej są to długożyjące komórki układu immunologicznego, których zadaniem jest zapamiętywanie antygenów, powodujących infekcję i szybka reakcja w przypadku ponownego zakażenia.

Jaką role w organizmie spełniają komórki pamięci immunologicznej?

Antygen jest substancją na komórkach patogenów pobudzającą układ odpornościowy do reakcji obronnej przed bakteriami, wirusami, grzybami. W trakcie skutecznej odpowiedzi układu odpornościowego na patogen powstają komórki pamięci immunologicznej, których zadaniem jest „zapamiętanie” antygenu. Pamięć immunologiczna pozwala na szybkie rozpoznanie antygenu po jego ponownym wtargnięciu do organizmu. Pozwala to na właściwie natychmiastowe wywołanie odpowiedzi immunologicznej i szybkie wytworzenie specyficznych przeciwciał. Tak sprawne działanie układu immunologicznego pozwala na zabicie lub osłabienie patogennych bakterii czy wirusów, zanim zdążą one wywołać objawy choroby.

Komórki pamięci immunologicznej są długożyjące, dlatego nawet jeśli po pierwszym kontakcie z antygenem minęło wiele lat, to pamięć o nim wciąż pozostaje w komórkach.

Komórki pamięci immunologicznej znajdują się w narządach takich jak płuca, wątroba, czy jelita, jednak ich działanie obejmuje cały organizm.

Komórki pamięci a szczepienia

Zdolność zapamiętywania antygenów przez komórki pamięci immunologicznej została wykorzystana do opracowania szczepionek na wiele chorób.

Tworzenie komórek pamięci immunologicznej stymulowane jest przez szczepienia. To dzięki nim organizm ma szansę „poznać” patogeny wywołujące bardzo ciężkie choroby, bez przechodzenia faktycznej infekcji, wywołującej poważne objawy. Dzięki temu w sytuacji kontaktu z danym patogenem przebieg choroby jest praktycznie bezobjawowy – organizm rozpoznaje patogen i potrafi go zwalczyć.

Szczepionki mogą być wytwarzane z użyciem wirusów lub bakterii, których działanie jest osłabione lub martwych drobnoustrojów. Szczepienie wywołuje łagodną odpowiedź immunologiczną, która prowadzi do powstania swoistych przeciwciał odpornościowych, ale nie powoduje objawów choroby.

Szczepienia wykonywane są w schematach zawartych w kalendarzu szczepień ochronnych, w przypadku niektórych szczepień ochronnych konieczne jest podanie kilku dawek, aby w pełni wykształcić pamięć immunologiczną. Należy pamiętać, że pominięcie dawki szczepienia może osłabić jego działanie.

Czy komórki pamięci mogą się „zresetować”?

Niezwykle ciekawym, ale i niepokojącym zjawiskiem jest tak zwany paradoks odry. Polega on na tym, że organizm po zakażeniu dzikim wirusem odry, czyli przypadkowej infekcji wirusem odry jest bardziej podatny na zakażenia innymi chorobami infekcyjnymi. W badań opublikowanych w magazynie „Science” udowodniono istnienie tak zwanej amnezji immunologicznej. Jest to stan polegający na „zerowaniu się” komórek pamięci immunologicznej po kontakcie z wirusem odry.

W badaniach krwi obwodowej pacjentów po przebyciu odry zaobserwowano zmniejszenie ilości limfocytów T i B oraz zmianę ich wzajemnego stosunku. Ponadto potwierdzono także utratę powinowactwa przeciwciał do antygenów drobnoustrojów chorobotwórczych. Udowodniono, że wirus odry zakaża od 20-70 proc. wszystkich komórek pamięci w ciągu 3-10 dni po zakażeniu, a dzieci, które zachorowały na ciężką postać odry tracą ok. 40 proc. komórek pamięci. Obserwacje te potwierdzono w badaniach na zwierzętach laboratoryjnych. U małp zakażonych wirusem odry zaobserwowano utratę 60 proc. komórek pamięci 6 miesięcy po zakażeniu odrą.

Bibliografia:

1. Immunologia, Jakub Gołąb. Marek Jakóbisiak, Witold Lasek. PWN.
2. Mina M.J., Metcalf C.J., de Swart R.L. i wsp.: Long-term measles-induced immunomodulation increases overall childhood infectious disease mortality. Science.
3. Choroby zakaźne i pasożytnicze Anna Boroń-Kaczmarska, Alicja Wiercińska-Drapało. PZWL