Narkoza – skutki uboczne, powikłania. Wybudzanie z narkozy

Narkoza – czy trzeba się jej obawiać? To zrozumiałe, jeśli stresujesz się, gdy zbliża się termin zaplanowanej operacji i będziesz poddana znieczuleniu ogólnemu. Rozmyślasz, jak podane środki wpłyną na twój organizm. Zastanawiasz się, jakie narkoza może mieć skutki uboczne, jakie ryzyko powikłań wiąże się ze znieczuleniem. Ten artykuł pomoże odpowiedzieć na pytania, które pojawiają się u pacjentów przed narkozą. Z lekarzem anestezjologiem, Anną Kociszewską-Bald rozmawiamy o przygotowaniu do znieczulenia, o tym, jak przebiega leczenie pod narkozą oraz jak wygląda i ile trwa wybudzanie z narkozy.

Urszula Gruszka: Przed nami operacja. Czy możemy samodzielnie wybrać rodzaj znieczulenia, czy decyzja leży po stronie lekarza? 

Anna Kociszewska-Bald: Główna zasada znieczulenia mówi, że zawsze wybieramy takie postępowanie, by zapewnić choremu możliwie największe bezpieczeństwo. W przypadku drobnych zabiegów, niekiedy wystarczające może okazać się znieczulenie miejscowe. Wykonują je chirurdzy bądź stomatolodzy. W przypadku dużych operacji niezbędny jest lekarz anestezjolog. Przeprowadza on dokładny wywiad z pacjentem, analizuje wyniki badań dodatkowych. Na tej podstawie ocenia ryzyko wystąpienia powikłań. Na to jakie znieczulenie zaproponuje pacjentowi ma wpływ wiele czynników. Nie tylko te związane ze stanem zdrowia pacjenta, ale również związane z samą operacją. Znaczenie mają: rozległość zabiegu, czas jego trwania, okolica w jakiej operował będzie chirurg, a także pozycja w jakiej pacjent będzie ułożony podczas operacji.

Kiedy pacjent ma pierwszy kontakt z anestezjologiem?
Pierwszy kontakt pacjenta z anestezjologiem ma miejsce w poradni anestezjologicznej lub 24 godziny przed planową operacją. Jest wówczas czas, aby omówić z pacjentem dostępne opcje znieczulenia i poznać jego preferencje. Niektórzy pacjenci mówią: „pani doktor ja wiem, że to mały zabieg, ale bardzo się boję, nie chcę nic słyszeć podczas operacji, poproszę narkozę” . Tłumaczę wtedy cierpliwie, że możemy zapewnić zniesienie lęku i wywołać płytki sen, bez konieczności wykonywania pełnej narkozy. Zawsze na pierwszym miejscu jest bezpieczeństwo pacjenta, ale jego komfort podczas zabiegu jest równie ważny. Na wizycie przedoperacyjnej zawsze przedstawiam zalety i wady każdego znieczulenia. Omawiam potencjalne powikłania i ryzyko jakie niesie każda metoda znieczulenia. Pacjent musi wyrazić świadomą zgodę na proponowany sposób postępowania.

Czym jest narkoza?
Narkozą pacjenci powszechnie nazywają znieczulenie ogólne. Jest to taki rodzaj znieczulenia, w którym wywołujemy u pacjenta utratę świadomości, sen, niepamięć okoliczności zabiegu. Znosimy reakcję na bodźce zewnętrzne, np. ból, dotyk, oraz reakcje odruchowe. Wywołujemy również zwiotczenie mięśni.

Co poza narkozą? Jakie są inne rodzaje znieczulenia?
Poza znieczuleniem ogólnym możemy mówić również o znieczuleniu regionalnym. Polega ono na blokowaniu przewodnictwa nerwowego w określonych okolicach ciała. Podczas tego znieczulenia pacjent może pozostać świadomy. Nie będzie natomiast odczuwał bólu. Niewątpliwą zaletą tego rodzaju znieczulenia jest wysokie bezpieczeństwo i małe ryzyko powikłań. Wyróżnia się również blokady centralne, czyli znieczulenia, w których lek znieczulający podajemy do przestrzeni zewnątrzoponowej (znieczulenie zewnątrzoponowe) lub do płynu mózgowo-rdzeniowego (znieczulenie podpajęczynówkowe). Tego rodzaju znieczulenia często stosujemy w położnictwie, ale nie tylko.

Pacjent śpi. A jak wygląda narkoza z punktu widzenia anestezjologa? 
Podczas pełnej narkozy pacjent nie jest w stanie oddychać samodzielnie. Robi to za niego anestezjolog. Zabezpiecza drogi oddechowe specjalistycznym sprzętem. Następnie podłącza aparat do znieczulenia. Zespół anestezjologiczny dba, aby pacjent głęboko spał podczas całej operacji.
Po jej zakończeniu wybudza się pacjenta. Ocenia powrót świadomości pacjenta oraz jego zapotrzebowanie na środki przeciwbólowe. Pacjent pozostaje jeszcze przez godzinę pod opieką zespołu anestezjologicznego na sali wybudzeń. Kiedy uznamy, ze jego stan jest stabilny, wraca na oddział.

„Moje ciało po narkozie”, czyli co może dziać się z moim ciałem? 
Do częstych objawów występujących po narkozie należą: senność, bóle i zawroty głowy, chrypka, ból gardła, nudności i wymioty. Dzięki nowoczesnym metodom znieczulenia ciężkie powikłania zdarzają się niezwykle rzadko.

Czy są jakieś przeciwwskazania do znieczulenia pacjenta?

Znieczulenie można wykonać u każdej osoby. W niektórych przypadkach gdy ryzyko może być bardzo wysokie, odraczamy zabieg. Staramy się zniwelować to ryzyko, np. modyfikując stosowane leczenie, pogłębiając diagnostykę. Pacjent powinien przystępować do znieczulenia w najlepszej możliwej kondycji jaką może uzyskać. Sytuacja komplikuje się w przypadku zabiegów pilnych, kiedy nie mamy już czasu. Operacja musi odbyć się wtedy jak najszybciej. Wtedy zazwyczaj wykonujemy pełną narkozę.

Jest to bezpieczne? Czy pacjent może odmówić znieczulenia? 

Każde znieczulenie niesie ze sobą pewne ryzyko. Ważne jednak, żeby pamiętać, że nad jego przebiegiem przez cały czas czuwa wysoko wykwalifikowany zespół (lekarz anestezjolog i pielęgniarka). Monitorują pacjenta cały czas i zapewniają bezpieczeństwo znieczulenia. Pacjent musi wyrazić zgodę na proponowany rodzaj znieczulenia. Warto zaznaczyć, że w przypadku dzieci zgodę tą wyrażają rodzice. U osób między 16-18 rokiem życia mamy do czynienia z tzw. podwójna zgodą, czyli rodzica i dziecka.

A w jaki sposób należy przygotować się do zabiegu? 

Przed zabiegiem (jeśli to możliwe) warto zadbać o umiarkowaną aktywność fizyczną. Poprawi to naszą wydolność krążeniową i oddechową. Należy odstawić używki. Zadbać o właściwe odżywienie organizmu. Wszystkie te działania zmniejszają ryzyko powikłań podczas znieczulenia i operacji. Zachowania prozdrowotne powinniśmy kontynuować również po zabiegu. Uczynić z nich nasz styl życia.

Czy narkoza zobowiązuje nas do specjalnego postępowania?

Na wizytę w przyszpitalnej poradni anestezjologicznej lub do szpitala warto zabrać: kartkę z nazwami i dawkami leków, które stosujemy, badania wykonywane w ostatnim czasie np. EKG, RTG, badania laboratoryjne, wypisy z poprzednich pobytów w szpitalu, zaświadczenia od innych leczących nas lekarzy, np. z poradni kardiologicznej. Wszystkie te informacje przydadzą się anestezjologowi.

Wśród anestezjologów popularne jest powiedzenie: „Anestezjolog to jedyna osoba po twojej babci, którą interesuje czy coś jadłeś, czy nie”. Niestety, ma to niebagatelne znaczenie dla bezpieczeństwa całej procedury znieczulenia. Klarowne płyny możemy wypić do 2 godzin przed znieczuleniem, a lekkostrawny posiłek możemy spożyć do 6 godzin. Akceptowane jest również karmienie piersią niemowlęcia do 4 godzin przed znieczuleniem.

Czy są substancje, np. leki lub papierosy, które mogą wpłynąć na znieczulenie?

Tak. W dobie polifarmakoterapii (przyjmowanie wielu leków) to bardzo ważne, aby anestezjolog miał pełen wgląd w to, jakie leki aktualnie zażywamy. Niektóre z nich mogą zwiększyć utratę krwi podczas zabiegu, te należy odstawić przed zabiegiem. Inne z kolei mogą spowodować problemy z wybudzeniem z narkozy. Kluczowa jest szczerość. Anestezjolog musi wiedzieć o wszystkim. Może wtedy odpowiednio zmodyfikować swoje postępowanie, aby uniknąć groźnych interakcji między lekami. Decyzję o tym, które leki należy odstawić przed zabiegiem podejmuje lekarz. Apeluję do pacjentów, aby nie robili tego na własną rękę. Papierosy i alkohol przed zabiegiem zdecydowanie odradzam.

Gdy operację mamy już za sobą. Co dalej? 

Zalecenia pooperacyjne będą różniły się w zależności od wykonywanej operacji i znieczulenia. Myślę, że zawsze warto aby ze szpitala odebrał nas ktoś bliski. Niektóre leki oraz emocje mogą znacząco zaburzać naszą koncentrację i uwagę, uniemożliwiając prowadzenie pojazdu. Recepty na leki przeciwbólowe potrzebne na kilka dni po zabiegu otrzymamy jeszcze w szpitalu.

Czym jest narkoza i jakie może mieć skutki uboczne?

Narkoza to rodzaj znieczulenia ogólnego, w którym pacjent traci świadomość, znoszone są reakcje na bodźce zewnętrzne, (np. ból, dotyk), u pacjenta występuje zwiotczenie mięśni.

Wskazaniami do narkozy są operacje i zabiegi, przy których bezpieczniejsze i/lub bardziej komfortowe dla pacjenta jest bycie nieświadomym. W przypadku drobnych zabiegów, np. stomatologicznych, wystarczające często okazuje się znieczulenie miejscowe. Czasami jednak wykonuje się także leczenie zębów pod narkozą, np. w sytuacji, gdy konieczne jest usunięcie kilku zębów.

Skutki uboczne narkozy to m.in. nudności, ból gardła, uczucie zimna, zawroty głowy. Groźne powikłania narkozy występują się rzadko. Śmierć jako komplikacja po znieczuleniu ogólnym zdarza się w 1 na 100 000 przypadków.

Anna Kociszewska-Bald jest lekarzem specjalistą anestezjologii i intensywnej terapii z ponad 10 letnim doświadczeniem w znieczulaniu pacjentów. Specjalizuje się w leczeniu bardzo silnego bólu. Prowadzi poradnię leczenia bólu oraz stronę internetową, która służy edukacji pacjentów w zakresie bezpiecznego i skutecznego leczenia dolegliwości bólowych: www.pogotowiebolowe.com.pl