Jelito grube – budowa, funkcje w organizmie, choroby

Jelito grube to końcowy odcinek przewodu pokarmowego, którego podstawową funkcją w organizmie jest zagęszczenie resztek pokarmowych na drodze wchłaniania wody. To właśnie w jelicie grubym formowany jest stolec, a fizjologiczna flora bakteryjna jelita grubego odpowiada za ograniczenie namnażania chorobotwórczych drobnoustrojów i uczestniczy w procesie syntezy witaminy K. Badanie jelita grubego, pozwalające na określenie nieprawidłowości w budowie jelita grubego oraz zdiagnozowanie chorób jelita, to kolonoskopia. Coraz większe zainteresowanie wzbudza kwestia, jak oczyścić jelita ze złogów – i w tym celu stosowane są m.in. zabiegi hydrokolonoskopii, które nie są uznawane za bezpieczne.

Budowa jelita grubego

Jelito grube stanowi końcowy odcinek przewodu pokarmowego; długość jelita grubego to około półtora – dwa metry. Na całej długości ściana jelita grubego wbudowana jest z trzech warstw. Najbardziej zewnętrzna to otrzewna, warstwa środkowa to mięśniówka gładka odpowiedzialna za ruchy perystaltyczne jelita, a warstwa wewnętrzna do błona śluzowa wyścielająca światło jelita grubego.

W skład jelita grubego wchodzą następujące struktury anatomiczne:

• kątnica to pierwszy odcinek jelita grubego, leżącą w okolicy prawego dołu biodrowego i ciągnącą się wzdłuż prawej strony jamy brzusznej; jest to najgrubszy odcinek jelita grubego; od kątnicy odchodzi wyrostek robaczkowy, czyli skupisko tkanki limfatycznej o długości 8-10 centymetrów,
• okrężnica składa się z trzech odcinków: wstępnicy, poprzecznicy oraz zstępnicy; wstępnica biegnie w kierunku wątroby, gdzie zagina się i przechodzi w poprzecznicę; w okolicy śledziony i lewego łuku żebrowego jelito grube ponownie się zagina, a powstała w ten sposób zstępnica ciągnie się wzdłuż lewej strony jamy brzusznej, docierając do lewego dołu biodrowego i przechodząc w esicę,
• esica to najbardziej kręty odcinek jelita grubego, o długości około 15 cm, zlokalizowany wzdłuż kości krzyżowej,
• odbytnica to ostatni odcinek jelita grubego, zakończony odbytem; mięsień zwieracz odbytu zatrzymuje stolec w świetle jelita grubego i umożliwia kontrolowanie procesu wypróżniania.

Funkcje jelita grubego

Ściana jelita grubego zbudowana jest z tych samych warstw co ściana jelita cienkiego, jednak różnice w budowie śluzówki świadczą o odmiennych funkcjach tych dwóch odcinków jelita. W jelicie cienkim obecne są kosmki jelitowe, odpowiedzialne za wchłanianie związków pokarmowych. Z kolei w jelicie grubym dominują komórki kubkowe wydzielające śluz, co ma ułatwić przesuwanie się mas kałowych. Przepychanie treści jelitowej umożliwiają ponadto taśmy okrężnicy, czyli trzy zbite pasma mięśniówki gładkiej. Perystaltyka jelita grubego regulowana jest przez takie hormony jak cholecystokinina czy aminy katecholowe.

Przesuwanie mas kałowych w kierunku odbytnicy to nie jedyna rola jelita grubego. Ten odcinek jelita odpowiada za wchłanianie zwrotne wody i elektrolitów – to tu wchłania się nawet 90 proc. wody z treści pokarmowej.

Flora bakteryjna jelita grubego

Jelito grube wyróżnia się występowaniem obfitej flory bakteryjnej – jej łączna masa może przekraczać półtorej kilograma. Najliczniej występują takie bakterie beztlenowe jak Bacteroides fragilis oraz Clostridium. Z kolei bakterie tlenowe są najliczniej reprezentowane przez Escherichia coli. Funkcją flory bakteryjnej jelita grubego jest przede wszystkim synteza witamin z grupy B i witaminy K, uczestnictwo w procesie rozkładu białek, a także udział w procesach fermentacyjnych. Fermentacji resztek pokarmowych towarzyszy powstanie żelu, który zmiękcza stolec i usprawnia pasaż jelitowy.

Choroby jelita grubego

W obrębie jelita grubego może dojść do rozwoju licznych schorzeń. Choroby jelita grubego prowadzić mogą do dysfunkcji jelita i wystąpienia charakterystycznych objawów. Niekiedy schorzenia te – zwłaszcza nieleczone – mogą wiązać się z występowaniem poważnych powikłań. Przykłady chorób jelita grubego to:

• wrzodziejące zapalenie jelita grubego, mogące prowadzić do perforacji ściany jelita,
• choroba Leśniowskiego – Crohna, w przebiegu której może dojść do powstania przetoki lub niedrożności jelit,
• rzekomobłoniaste zapalenie jelit rozwijające się w efekcie zakażenia bakterią Clostridium difficile,
• zespół jelita nadwrażliwego, stanowiący zaburzenie czynnościowe,
• nowotwór jelita grubego, stanowiący jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych i rozpoznawany głównie u osób powyżej 50. roku życia.

Choroby jelita grubego mogą dawać szereg niespecyficznych objawów, takich jak ból brzucha, zaparcia, biegunki, gorączka. Badanie jelita grubego, które umożliwia ocenę budowy jelita to kolonoskopia. Co to jest kolonoskopia? Jest to badanie obrazowe polegające na wprowadzeniu przez odbyt elastycznego przewodu zakończonego mikroskopijna kamerą. Niekiedy konieczne jest wykonanie dalszej diagnostyki – biopsji wycinka jelita, tomografii komputerowej. Leczenie chorób jelita grubego uwarunkowane jest ich charakterem i może obejmować farmakoterapię oraz leczenie zabiegowe.

Jak oczyścić jelita ze złogów?

W świetle jelita grubego mogą gromadzić się niewydalone resztki pokarmowe, które zalegają w świetle jelita. Do ich powstania przyczynia się dieta uboga w błonnik i obfitująca w żywność przetworzoną, która sprzyja zaparciom. O obecności złogów kałowych mogą świadczyć bóle brzucha, nudności i wzdęcia, brak apetytu, ból głowy, chroniczne zmęczenie, pogorszenie kondycji skóry czy ból podczas wypróżnienia.

Jak oczyścić jelito ze złogów kałowych? Najlepiej jest zmodyfikować sposób żywienia, włączając do diety takie źródła błonnika jak pełne ziarna zbóż, warzywa, orzechy czy nasiona. Jednocześnie należy zadbać o nawodnienie organizmu, wypijając co najmniej 2 litry wody dziennie. Przyda się także regularna aktywność fizyczna. Pomocniczo można sięgać po kiszonki i jogurty, napary z siemienia lnianego czy napary ziołowe z mięty, mniszka lekarskiego czy pokrzywy. Nie poleca się stosować hydrokolonoskopii, czyli wtłaczania dużej ilości płynów przez odbyt do jelita grubego, gdyż może dojść do perforacji ściany jelita. Zabieg ten nie jest polecany zwłaszcza wtedy, gdy wykonuje go niewykwalifikowana osoba.

Bibliografia:

1. Gołąb B., Podstawy anatomii człowieka; PZWL 2012