Mutyzm wybiórczy i zaburzenia lękowe u dzieci – objawy, leczenie

Mutyzm wybiórczy rozwija się najczęściej między 2. a 6. rokiem życia. Nie jest klasyfikowany jako zaburzenie lękowe, jednakże jego objawy odpowiadają zaburzeniom o charakterze społecznym. Charakteryzuje się przewlekłą odmową mówienia w wybranych sytuacjach społecznych, w których oczekuje się od dziecka wypowiedzi na dany temat, pomimo prawidłowego mówienia w innych sytuacjach.

U dzieci z mutyzmem wybiórczym pozostałe formy komunikowania się, jak ekspresja mimiczna czy naśladowcza, są prawidłowe. Do rozpoznania mutyzmu selektywnego konieczne jest jednoczesne stwierdzenie prawidłowego rozumienia mowy i kompetencji w posługiwaniu się mową w komunikacji społecznej.

Przyczyny mutyzmu wybiórczego

W powstaniu mutyzmu wybiórczego odgrywają rolę zarówno czynniki biologiczne, jak i uraz psychiczny, do którego mogło dojść w okresie rozwoju mowy. Dodatkowo bierze się pod uwagę strukturę rodziny i relacje między matką a dzieckiem. W rodzinie dziecka z mutyzmem nierzadko występuje ograniczona komunikacja werbalna, czego konsekwencją może być niedostateczna stymulacja rozwoju mowy. Przyjmuje się, że jedną z głównych przyczyn mutyzmu wybiórczego jest nadaktywność części mózgowia odpowiedzialnej za odczuwanie stresu w sytuacjach społecznych. Do pozostałych przyczyn zalicza się izolację rodziny, zakaz ujawniania rodzinnych sekretów czy występowanie modelu karania milczeniem. Większość chorych dzieci ma także predyspozycje genetyczne do reagowania niepokojem w danej sytuacji.

Aby rozpoznać mutyzm wybiórczy u dzieci, muszą wystąpić określone cechy:

• utrzymywanie objawów przez co najmniej miesiąc,
• dziecko nie mówi w określonych sytuacjach, w których mówienie jest wymagane, a z kolei w innych mówi prawidłowo,
• objawy nie wynikają z braku znajomości języka bądź zaburzeń komunikacji, np. jąkania,
• zaburzenie znacznie utrudnia osiąganie sukcesów zawodowych lub edukacyjnych.

Dzieci z mutyzmem selektywnym same dobierają sobie grono osób, w których otoczeniu mówią. Należy pamiętać, że brak mówienia nie wynika ze złej woli bądź nieśmiałości. W wybranym przez siebie otoczeniu dziecko prawidłowo mówi, a nawet potrafi być hałaśliwe i gadatliwe.

Leczenie mutyzmu wybiórczego

Bardzo ważna jest wczesna diagnoza mutyzmu. Mutyzm nieprawidłowo leczony lub zbyt późno zdiagnozowany może się utrwalić. Terapia mutyzmu z udziałem logopedy i psychologa opiera się głównie na zasadach terapii behawioralnej i poznawczej. Stopniowo zachęca się dziecko do mówienia, rozpoczynając od jednej, co istotne – wybranej przez dziecko, osoby. Zawsze należy nagradzać dziecko za osiągane postępy, a następnie poszerzać zakres sytuacji, w których mówi. Prawidłowa prowadzona terapia mutyzmu może przynieść efekty już po 2–3 tygodniach. W terapii wykorzystuje się takie metody jak technika trójkąta, sliding-in czy technika 5 sekund. Jeżeli terapia nie przynosi skutku, wprowadza się leczenie farmakologiczne.

Zaburzenia lękowe w postaci fobii

Wspólną cechą wszystkich fobii jest lęk wywołany określoną sytuacją lub przedmiotami zewnętrznymi, które teoretycznie nie są niebezpieczne. Jest to lęk irracjonalny, nadmierny i nieuzasadniony, o różnym natężeniu. W rozpoznaniu fobii dziecięcej należy uwzględnić powszechnie występujące specyficzne dla określonej fazy rozwoju lęki i obawy, które na ogół nie osiągają progu diagnostycznego. W okresie przedszkolnym dzieci na ogół obawiają się:

• ciemności,
• zwierząt,
• obcych ludzi,
• wyimaginowanych istot.

W okresie szkolnym fobie zwykle dotyczą odrzucenia przez rówieśników, dostania złej oceny czy zawstydzenia w sytuacji społecznej. W okresie dorastania najczęściej mamy do czynienia z obawami dotyczącymi wyglądu.

Lęk społeczny w dzieciństwie

Lęk społeczny może dotyczyć nawet 15% populacji dziecięcej. Nierzadko jest prekursorem fobii społecznej dorosłych. Rozpoznanie stawia się, gdy objawy pojawiają się przed 6. rokiem życia, a ich stopień nasilenia utrudnia prawidłowe funkcjonowanie.

Do typowych objawów należą:

• trwały bądź nawracający lęk w stosunku do obcych osób,
• unikanie kontaktów,
• nadmierna koncentracja na sobie i swoim zachowaniu,
• prawidłowe, lecz wybiórcze przywiązanie do członków rodziny.

W leczeniu zaburzeń lękowych u dzieci stosuje się zarówno leczenie farmakologiczne, jak i psychoterapię. Chodzi przede wszystkim o terapię behawioralną z wykorzystaniem metod relaksacji, desensytyzacji, modelowania czy ekspozycji na bodziec lękowy. W leczeniu farmakologicznym stosuje się głównie selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz klomipraminę.