Niewydolność oddechowa – przyczyny, objawy, leczenie zaburzeń układu oddechowego

Niewydolność oddechowa to stan zaburzenia czynności układu oddechowego, który prowadzi do patologii wymiany gazowej w płucach. Ostra niewydolność oddechowa zagraża życiu, zaś przewlekła niewydolność oddechowa długotrwale pogarsza jakość życia, a jej konsekwencje zdrowotne często są nieodwracalne. Niewydolność oddechowa i krążeniowa często występują jednocześnie.

Niewydolność oddechowa jest wielowymiarowym zaburzeniem z zazębiającymi się wzajemnie procesami biochemicznymi organizmu, które może dotyczyć osób w każdym wieku. Niewydolność oddechowa u osób starszych i młodych może pojawić się na tle wielu przyczyn związanych z zaburzeniami pracy układu oddechowego i krążenia, ma charakter nabyty.

Niewydolność oddechowa

Niewydolność oddechowa to stan, w którym dochodzi do zaburzenia czynności układu oddechowego, polegający na upośledzeniu procesu wymiany gazowej w organizmie, poprzez spadek ciśnienia parcjalnego tlenu (tzw. hipoksemia, czyli niedobór tlenu) lub wzrostu stężenia dwutlenku węgla (tzw. hiperkapnia, czyli nadmiar dwutlenku węgla) bądź wystąpienia obu czynników jednocześnie.

Niewydolność oddechowa, czyli zaburzenie korelacji gazowej, doprowadza do zaburzeń funkcji organizmu i wystąpienia silnych i niebezpiecznych dla życia następstw.

Niewydolność oddechowa może mieć ostry lub przewlekły charakter. Ostra niewydolność oddechowa to nagłe zaburzenie utlenowania krwi, wentylacji płucnej, spadku ciśnienia parcjalnego tlenu i wzrostu dwutlenku węgla. Przewlekła niewydolność oddechowa jest oparta o ten sam mechanizm, ale ze stopniowym i narastającym upośledzeniem funkcjonalności mechanizmu oddychania.

Niewydolność oddechowa – przyczyny

Niewydolność oddechowa u dzieci i niewydolność oddechowa w osób starszych może być spowodowana przez:

• choroby dotyczące płuc i zwężające drogi oddechowe, np. zapalenie płuc i oskrzeli, astma oskrzelowa, mukowiscydoza, ciała obce;
• mechaniczne zaburzenia wentylacji, np. choroby nerwowo-mięśniowe, takie jak miopatie, urazy klatki piersiowej, znaczny wysiłek i zmęczenie, restrykcyjne choroby płuc z zajęciem mięśni oddechowych;
• zaburzenia ośrodkowej kontroli oddychania – urazy, zakażenia, zatrucia, choroby uwarunkowane genetycznie, guzy i nacieki nowotworowe układu oddechowego;
• zaburzenia pokrycia zapotrzebowania na tlen, np. wstrząs septyczny.

Ostra niewydolność oddechowa u dzieci często wywołana jest połknięciem małych przedmiotów, które ograniczają światło górnych dróg oddechowych, z kolei przewlekła niewydolność u dzieci wywołana jest przez anomalie budowy klatki piersiowej, np. hiperkifozę.

Objawy niewydolności oddechowej

W zależności od bezpośredniej przyczyny niewydolności oddechowej, u pacjenta obserwuje się m.in.:

• objawy duszności: trudności w mówieniu, nieregularny przyspieszony lub skrajnie zwolniony oddech, zmienny stopień hiperwentylacji, łapczywe chwytanie powietrza objawiające się poszerzeniem skrzydełek nosa, wciąganie przestrzeni międzyżebrowych i dołków okołoobojczykowych, sinica warg, płatków uszu i czubka nosa oraz ból w klatce piersiowej;
• objawy niedotlenienia ośrodkowego układu nerwowego: zaburzenia nastroju, oceny sytuacji, świadomości, dezorientacja, senność, zaburzenia widzenia, drgawki;
• objawy ze strony układu krążenia: tachykardia lub bradykardia, zatrzymanie krążenia;
• kaszel, krwioplucie, otwarte usta, świszczący oddech, zmniejszenie tolerancji wysiłkowej, spowolnienie ruchowe, zmęczenie wysiłkowe i spoczynkowe.

Objawy niewydolności oddechowej u dzieci są tożsame dla objawów u dorosłych.

Niewydolność oddechowa u noworodka

Niewydolność oddechowa u noworodków występuje głównie u wcześniaków w wyniku niedojrzałości układu oddechowego, który w pełni rozwija się dopiero w ostatnich tygodniach ciąży, przygotowując płód do życia pozamacicznego.

U dzieci urodzonych przed 30. tygodniem wzrasta ryzyko rozwinięcia niewydolności oddechowej noworodka, tzw. zespołu zaburzeń oddychania. Innymi przyczynami i czynnikami ryzyka są:

• poród drogą cesarskiego cięcia, ze względu na fakt, że w czasie przechodzenia dziecka przez naturalne drogi rodne większość pozostałego płynu płodowego w płucach jest mechanicznie z nich usuwana;
• niedotlenienie okołoporodowe, wywołane np. porodem z komplikacjami (zakleszczenie dziecka, owinięcie szyi pępowiną);
• niedobór surfaktantu, związku chemicznego o zdolnościach absorbujących powierzchnię pęcherzyków płucnych, bez niego miąższ płuc może się zapadać i wywoływać ogniskową niedodmę płucną.

Objawy niewydolności oddechowej u noworodka obserwuje się tuż po urodzeniu, kiedy dziecko ma trudności z oddychaniem i wyraźnie angażuje dodatkowe mięśnie oddechowe międzyżebrowe, ma przyspieszony oddech lub bezdech, a także rozwija się wyraźna sinica obwodowa (zasinienie skóry, szczególnie palców i ust).

Niewydolność oddechowa – leczenie

Leczenie niewydolności oddechowej jest wielowymiarowym procesem ukierunkowanym na postępowanie głównie przyczynowe, np. w przebiegu aspiracji ciała obcego w drogach oddechowych, jego usunięcie likwiduje przyczynę i objawy niewydolności oddechowej.

Leczenie respiratorem niewydolności oddechowej wprowadza się dla wyrównania równowagi gazowej organizmu, najczęściej w przypadku przewlekłej postaci niewydolności oddechowej. Dodatkowo praktykuje się rehabilitację pulmonologiczną, wykorzystującą ćwiczenia wytrzymałościowe, oporowe i ogólnousprawniające, poprawiające kondycję i ruchomość klatki piersiowej. Ponadto prowadzi się naukę właściwego toru i mechanizmu oddychania oraz pozycje złożeniowe.