Szmery serca – czym są, rodzaje, diagnostyka

Szmer serca to zjawisko akustyczne rozpoznawane podczas osłuchiwania serca. Fizjologiczne szmery sercowe często obserwuje się u małych dzieci i zwykle nie budzą powodu do niepokoju. U dorosłych szmery nad sercem są spowodowane patologią układu sercowo-naczyniowego. Jakie są rodzaje szmerów serca i w jaki sposób można je zdiagnozować?

Czym są szmery sercowe?

Szmer sercowy (łac. strepitus cordis) to dźwięk powstający podczas zmiany przepływu krwi z warstwowego w zaburzony przepływ turbulentny. Lekarz może usłyszeć szum serca jedynie podczas osłuchiwania organu za pomocą stetoskopu. W innym przypadku szmery są praktycznie niesłyszalne. Szmery serca zwykle kojarzą się z poważną chorobą, ale nie wszystkie są objawem nieprawidłowej pracy serca. Przykładowo szmery niewinne (szmery przygodne) występują fizjologicznie u dzieci, szczególnie tych w wieku przedszkolnym. Niemniej jednak w tej grupie wiekowej diagnozuje się również wady serca, dlatego dzieci ze szmerami przygodnymi powinny znajdować się pod stałą obserwacją.

Do przyczyn patologicznych szmerów sercowych zalicza się: wady wrodzone i nabyte, nadczynność tarczycy, niedokrwistość, przerost mięśnia sercowego oraz niedomykalność zastawki sercowej. Szmer może pojawić się także w następstwie zawału mięśnia sercowego i choroby niedokrwiennej serca.

Rodzaje szmerów serca

Szmery serca dzieli się na szmery skurczowe, rozkurczowe i ciągłe. Szmery skurczowe występują pod czterema postaciami i są to:

• szmery wczesnoskurczowe, inaczej protosystoliczne – są słyszalne w momencie występowania pierwszego tonu serca aż do środkowej fazy skurczu; spowodowane są niedomykalnością zastawki trójdzielnej lub zastawki mitralnej;
• szmery śródskurczowe, inaczej mezosystoliczne lub skurczowe szmery wyrzutu – powstają między pierwszym a drugim tonem serca, ich intensywność na przemian maleje i rośnie; spowodowane są zwężeniem zastawki aorty lub zastawki tętnicy płucnej, tętniakiem aorty wstępującej, ubytkiem w przegrodzie międzykomorowej lub niedomykalnością zastawki mitralnej; występują też podczas gorączki i ciąży;
• szmery późnoskurczowe, inaczej szmery telesystoliczne – najczęściej powstają nad koniuszkiem serca, ich początek ma miejsce w późnej fazie skurczu, a koniec tuż przed drugim tonem serca lub w jego trakcie; do ich przyczyn zalicza się: niedokrwienie lub zawał mięśnia brodawkowatego zastawki mitralnej oraz niedomykalność zastawki mitralnej
• szmery holosystoliczne, inaczej pansystoliczne – występują w trakcie skurczu i spowodowane są niedomykalnością zastawki mitralnej lub trójdzielnej, a także ubytkiem przegrody międzykomorowej.

Szmery rozkurczowe dzielą się na:

• szmery wczesnoskurczowe, inaczej protodiastoliczne – słychać je wraz z drugim tonem serca lub wkrótce po nim; powstają z powodu niedomykalności zastawki aortalnej lub zastawki tętnicy płucnej;
• szmery śródskurczowe, inaczej mezodiastoliczne lub szmery przepływu – rejestruje się je podczas szybkiego napełniania się komór; przyczyną ich wystąpienia jest zwężenie zastawki mistralnej lub trójdzielnej oraz niedomykalność zastawki tętnicy płucnej;
• szmery przedskurczowe, inaczej presystoliczne – są słyszalne po skurczu przedsionków; wywołuje je zwężenie zastawki trójdzielnej lub mitralnej.

Szmery ciągłe (maszynowe) słychać przez cały cykl pracy serca. Mogą być spowodowane m.in. przetokami tętnic płucnych i malforacjami tętniczo-żylnymi. Istnieje także zjawisko tarcia osierdziowego, nazywane szmerem osierdzia, które obserwuje się podczas zapalenia osierdzia. Najczęściej słyszane jest przy lewym brzegu mostka.

Diagnostyka szmerów serca

Osłuchiwanie serca pozwala na ocenę szmerów serca pod kątem wysokości dźwięku, jego głośności, czasu trwania oraz zmienności w wybranej pozycji ciała. Głośność szmerów serca określana jest w skali Levine’a, w której:

• 1/6 głośności odpowiada najcichszy szmer, który można usłyszeć dopiero po kilku sekundach,
• 2/6 głośności – cichy szmer słyszalny od razu po przyłożeniu stetoskopu,
• 3/6 głośności – średnio głośny szmer, łatwo słyszalny,
• 4/6 głośności – głośny szmer, któremu towarzyszy wyczuwalne drżenie,
• 5/6 głośności – głośny szmer słyszalny już po delikatnym przyłożeniu stetoskopu,
• 6/6 głośności – szmer, który można usłyszeć stetoskopem bez przyłożenia do klatki piersiowej.

W wielu przypadkach osłuchiwanie pozwala na rozpoznanie rodzaju wady zastawkowej. Wśród innych badań stosowanych w diagnostyce szmerów sercowych wymienia się: badanie EKG (elektrokardiografia), badanie UKG (echokardiografia) badanie RTG (rentgenografia) oraz badanie MRI (rezonans magnetyczny).

Bibliografia:

1. S. Konturek, T. Brzozowski, „Fizjologia człowieka. Konturek”, Edra Urban&Partner, 2019.
2. A. Szczeklik, „Interna Szczeklika”, Medycyna Praktyczna, 2017.