Zespół suchego oka – gdy wrażenia piasku pod powieką nie wywołuje ciało obce 

Pamiętasz to nieprzyjemne uczucie, gdy wiatr sypnął ci piaskiem prosto w oczy? Początkowe drapanie ciała obcego przerodziło się w dyskomfort odczuwany jeszcze długo po przepłukaniu oczu wodą. Tymczasem przy zespole suchego oka dolegliwości takie nie ustępują, a wręcz nasilają się, jeśli nie zajmie się nimi okulista. Na czym polega zespół suchego oka? Jak go rozpoznać? Czy da się wyleczyć to schorzenie?

Na czym polega zespół suchego oka? 

Z biologicznego punktu widzenia, łzy nie służą temu, aby wyrażać emocje. Nie jest ich rolą, by podkreślić wzruszenie czy smutek. Odpowiadają za prawidłowe nawilżenie nabłonka rogówki, co z jednej strony ją odżywia, a z drugiej – chroni przed infekcjami. Ponadto film łzowy zakrzywia docierające do oczu promienie światła, zatem wraz z rogówką i spojówką uczestniczy w wyostrzaniu obrazu. 

Niestety nie zawsze łzy są wydzielane w ilości odpowiadającej potrzebom oka albo zbyt szybko odparowują z jego powierzchni. Może się też zdarzyć, że skład filmu łzowego jest nieprawidłowy w poszczególnych jego warstwach (lipidowej, wodnej, śluzowej). We wszystkich tych przypadkach mowa jest o zespole suchego oka. Zaburzenia wydzielania bądź składu filmu łzowego utrudniają utrzymanie dobrej kondycji narządu wzroku i ostre widzenie, a wraz z czasem dochodzi nawet do uszkodzeń nabłonka gałki ocznej.

Jakie są przyczyny zespołu suchego oka? 

Przyczyny zespołu suchego mogą wynikać zarówno z predyspozycji genetycznych, jak i czynników środowiskowych. Bywają powiązane ze współtowarzyszącymi chorobami albo są konsekwencją warunków i rodzaju wykonywanej pracy. Jeśli spędzasz sporo czasu przed komputerem (co sprzyja rzadszemu mruganiu), w klimatyzowanych pomieszczeniach i nosisz soczewki kontaktowe – ryzyko rozwoju schorzenia wzrasta. Wśród możliwych przyczyn zespołu suchego oka znajdują się: 

• wrodzony brak, wadliwa budowa lub nieprawidłowe ulokowanie gruczołu łzowego, 
• zanik gruczołu łzowego – często jest następstwem schorzeń autoimmunologicznych, jak nadczynność czy stan zapalny tarczycy, 
• niedoczynność wtórna gruczołu łzowego – jest to nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołu łzowego, do którego mogą doprowadzić m.in. amyloidoza i chłoniaki, 
• uszkodzenie gruczołu łzowego lub gałki ocznej (np. podczas operacji), 
• guzy pierwotne (np. guzy naczyniowe, guzy naciekające), 
• guzy przerzutowe (np. czerniak gałki ocznej), 
• napromieniowanie gałki ocznej, 
• niedomykalność powiek, co zaburza rozprowadzanie łez po powierzchni gałki ocznej, 
• podeszły wiek, 
• niedobór witaminy A. 

Zespół suchego oka może być też jednym z powikłań stosowanych leków na nadciśnienie (np. propranolol), środków hormonalnych zawierających estrogeny (np. doustne środki antykoncepcyjne), przeciw arytmii serca, a także antydepresantów i leków przeciwalergicznych.

Jak są objawy zespołu suchego oka? 

Zespołu suchego oka nie sposób nie zauważyć. Nieprawidłowe nawilżenie sprawia, że oko nie jest właściwie chronione. Będziesz się wówczas czuć jak po nieprzespanej nocy. Powieki będą ciężkie, a ty wciąż będziesz mieć potrzebę pocierania ich. Nie tylko po to, aby „przestały się kleić”, ale też, aby pozbyć się ciała obcego, co do którego obecności będziesz mieć święte przekonanie. Z czasem spojówki staną się przekrwione, a oczy zaczną swędzieć i piec. Uczucie to nie przeminie pomimo mrugania.  

Co dalej? Ponieważ film łzowy załamuje światło i pomaga spojówce oraz rogówce w wyostrzaniu obrazu, przy rozwijającym się zespole suchego oka przestaniesz widzieć wyraźnie. Nie zaczniesz obserwować świata jak przez mgłę. Jednak mimowolnie będziesz mrużyć oczy, aby kontury nabrały ostrości. Zwiększy się też wrażliwość na światło. Rozmowa w słoneczny dzień z otwartymi oczami stanie się wyzwaniem. Mimo osłonięcia twarzy nadal będziesz się czuć jak podczas spoglądania prosto w słońce. 

Czasami też może wystąpić wrażenie ucisku w gałkach ocznych. Zupełnie jakby ktoś delikatnie naciskał na nie palcami. Natomiast w kącikach zacznie zbierać się wydzielina o śluzowej konsystencji. Objawy zespołu suchego oka nasilają się podczas pobytu w pomieszczeniach z włączoną klimatyzacją lub wentylacją oraz mocno ogrzewanych. Podobnie niesprzyjający dla oczu będzie kurz i dym oraz opary chemikaliów.

Czy zespół suchego oka da się wyleczyć? 

Leczenie zespołu suchego oka sprowadza się do łagodzenia objawów związanych ze schorzeniem. Dużą ulgę przyniosą ci tzw. sztuczne łzy, czyli płyn, który imituje skład tych naturalnych. Stosuj je zgodnie z zalecenia okulisty. Jeśli jednak zauważysz nasilenie objawów, może to oznaczać alergię na zawarte w preparacie konserwanty. Wówczas konieczna będzie zmiana na inny produkt, który przyniesie ci ulgę. 

Ważnym elementem terapii jest zapewnienie korzystnych dla oczu warunków pracy. Zadbaj o nawilżenie pomieszczenia, unikaj dymu i kurzu, a podczas pracy przy komputerze rób częste przerwy. Dieta też ma znaczenie! Zadbaj o zwiększoną podaż witaminy A (znajdziesz ją m.in. w marchwi, batatach, szpinaku i dyni) oraz kwasów z grupy omega-3, które są zawarte m.in. w rybach, olejach roślinnych i orzechach. Rolą tych składników jest pobudzanie produkcji łez oraz zapobieganie rozwojowi stanów zapalnych. 

Bibliografia: 

1. https://www.pzss.org.pl/assets/files/biblioteka-trenera/2015/04_2015_szandruk-skrzypiec-szelag-leczenie-i-profilaktyka-zespolu-suchego-oka.pdf [dostęp 21.07.2023]. 
2. Garaszczuk I., Zespół suchego oka – rekomendowany protokół diagnostyczny, Ophthatherapy 2019, nr 22, s. 86-92. 
3. Janik K., Antoniewicz-Papis J., Pogłód R., Łętowska M., Zespół „suchego oka” — możliwości leczenia z wykorzystaniem autologicznych „sztucznych łez”, Journal of Transfusion Medicine 2013, t. 6, nr 2, s. 60-65. 
4. Opala A., Wiącek D., Grabska-Liberek I., Zespół suchego oka – jak diagnozować i kiedy leczyć w gabinecie lekarza POZ, Lekarz POZ 2022, nr 1, s. 78-81.