RLS to dla wielu temat żartów, ale badacze ostrzegają: zespół niespokojnych nóg może wpływać na rozwój choroby Parkinsona

Czy wiercenie się w łóżku i nieustanna potrzeba poruszania nogami mogą być czymś więcej niż tylko uciążliwością? Nowe badanie naukowe z Korei sugeruje, że osoby z zespołem niespokojnych nóg mogą być bardziej narażone na rozwój choroby Parkinsona, a leczenie nieprzyjemnych objawów może to ryzyko zmniejszyć. Czy to otwiera dyskusję do poważnego traktowania tego problemu? Na razie część  specjalistów uważa, że RLS nie jest chorobą. 

Czym jest zespół niespokojnych nóg?

Zespół niespokojnych nóg, RLS (ang. Restless Legs Syndrome) to zaburzenie neurologiczne, które objawia się przymusem poruszania nogami w stanie spoczynku. Dzieje się to zwłaszcza wieczorem i w nocy, a dotknięte nim osoby skarżą się na mrowienie w nogach, drętwienie i uczucie „pełzania robaczków”, które ustępują podczas ruchu czy przy zmianie pozycji. RLS może występować samoistnie, ale często pojawia się także jako „dodatek” do innych chorób, na przykład niedoboru żelaza, przewlekłej choroby nerek czy neuropatii. Znacznie częściej dotyczy kobiet i bywa poważnym problemem, bo w istotny sposób pogarsza sen, a przez to także codzienne funkcjonowanie.

Jak wiele osób cierpi na RLS?

Szacunki dotyczące częstości występowania zespołu niespokojnych nóg różnią się w zależności od kryteriów diagnostycznych i badanego regionu. Przyjmuje się, że na całym świecie objawy RLS może mieć około 7 procent dorosłych. Polskie szacunki mówią o 5-8 procentach osób, które się na to skarżą, choć znaczna część nie ma diagnozy. Co ciekawe, RLS stosunkowo często występuje u kobiet w zaawansowanej ciąży, co łączy się z większym obciążeniem układu krążenia i ustępuje po porodzie.

Czy to naprawdę choroba?

Od lat toczy się dyskusja, czy RLS należy traktować jako odrębną jednostkę chorobową, czy raczej właśnie jako zespół objawów wynikających z innych zaburzeń. Sprawę utrudnia fakt, że trudno stwierdzić jego występowanie, bo wymyka się diagnostyce neuroobrazowej, a jedynym kryterium jest wywiad z pacjentem. Dodatkowo, granica między „niespokojnymi nogami” a innymi problemami bywa płynna, bo część pacjentów cierpiących na to zaburzenie ma jednocześnie niedobory żelaza, choroby nerek, neuropatie czy inne schorzenia neurologiczne.

Dlatego część specjalistów uważa, że RLS nie jest chorobą, a raczej objawem towarzyszącym innym dolegliwościom. Równie duża grupa uważa jednak, że zespół niespokojnych nóg spełnia kryteria choroby. Z tego powodu RLS znajduje się w międzynarodowych klasyfikacjach chorób (ICD-10 i ICD-11) jako zaburzenie ruchowe związane ze snem.

Związek z chorobą Parkinsona

Najnowsze badania dostarczają kolejnych argumentów, że RLS warto traktować poważnie. Analiza koreańskich naukowców przedstawiona właśnie w prestiżowym czasopiśmie JAMA Network Open objęła niemal dwadzieścia tysięcy osób i wykazała, że pacjenci z zespołem niespokojnych nóg częściej zapadali na chorobę Parkinsona niż osoby zdrowe. W grupie kontrolnej odsetek diagnoz wynosił około jednego procenta, podczas gdy w grupie z RLS już 1,6 procenta. Co więcej, okazało się, że ryzyko rozwoju parkinsona było prawie dwa razy mniejsze u osób, które były leczone na RLS lekami dopaminergicznymi (czyli takimi, które wpływają na poziom dopaminy), niż u tych, które nie były leczone. Jak sugerują naukowcy, odpowiednia terapia może więc nie tylko poprawić komfort osób, które mają niespokojne nogi, ale także nieco oddalić od nich ryzyko ewentualnego zachorowania na parkinsona.

Dlaczego te choroby mogą być powiązane?

Mechanizmy łączące RLS i chorobę Parkinsona nie są do końca poznane. Początkowo uważano, że kluczową rolę odgrywa układ dopaminowy, ponieważ oba schorzenia reagują na leki wpływające na aktywność dopaminy. Dziś wiadomo, że to nie cała prawda. RLS często wiąże się z zaburzeniami snu, które same w sobie zwiększają ryzyko procesów neurodegeneracyjnych. Znaczenie może mieć także niedobór żelaza, który wpływa na produkcję dopaminy i prawidłowe funkcjonowanie neuronów. Badacze stawiają też wstępnie tezę, że zespół niespokojnych nóg może być nie tylko samodzielnym zaburzeniem, ale nawet wczesnym sygnałem, że w organizmie zachodzą zmiany, które w przyszłości mogą prowadzić do choroby Parkinsona.

Nowe kierunki badań

W ostatnich latach RLS jest bohaterem wielu badań naukowych, m.in. genetycznych, które zmierzają do wynalezienia skutecznych terapii celowanych. Podejmowane są próby stymulacji rdzenia kręgowego i blokowania zwoju gwiaździstego, czyli skupiska nerwów w okolicy szyi i klatki piersiowej, które unerwia głowę, szyję i twarz. Blokady tego zwoju stosuje się podczas leczenia przewlekłych bólów. Coraz więcej dowodów wskazuje również na to, że RLS ma szczególne znaczenie u osób starszych, w Europie stwierdzono objawy tej dolegliwości u ponad jednej czwartej seniorów.

Co to oznacza dla pacjentów?

Naukowcy zaznaczają przede wszystkim, że nie każdy przypadek RLS prowadzi do choroby Parkinsona i nie każdy przypadek choroby Parkinsona w swoich objawach ma problem z niespokojnymi nogami. Jednak związek między tymi chorobami jest na tyle wyraźny, że warto brać go pod uwagę, kiedy pacjent, zwłaszcza w starszym wieku, skarży się na uciążliwość niespokojnych nóg. Wczesna diagnoza i rozpoczęcie leczenia mogą przynieść wyraźną poprawę jakości życia i – jak sugerują nowe badania – zmniejszać ryzyko poważniejszych problemów neurologicznych.