Szkorbut – objawy, przyczyny. Na czym polega leczenie szkorbutu?

Szkorbut (gnilec, cynga) to choroba, która w dzisiejszych czasach jest bardzo rzadko spotykana. Jednak warto poznać objawy i przyczyny szkorbutu, bo nieleczony zawsze kończy się śmiercią. Niedobór której witaminy powoduje m.in. szkorbut i wypadanie zębów? Wyjaśniamy!

Szkorbut – co to?

Szkorbut to bardzo rzadka, wielonarządowa choroba wywołana brakiem witaminy C, czyli kwasu askrobinowego. Inne, potoczne nazwy tej choroby to gnilec i cynga. Szkorbut jest również nazywany chorobą żeglarzy lub marynarzy.

Dlaczego? W czasach wielkich wypraw morskich głównym czynnikiem, który decydował o maksymalnej długości podróży, były zapasy owoców zawierających witaminę C. Większość marynarzy czy piratów po wielu tygodniach spędzonych na morzu umierała z powodu niedoboru kwasu askrobinowego. 

Do czego jest potrzebna witamina C?

Witamina C to niezbędny mikroelement pełniący różnorakie funkcje w organizmie. Jedną z jej ról jest synteza kolagenu – składnika tkanki łącznej, który odpowiada m.in. za prawidłową budowę naczyń krwionośnych. O niedobór witaminy C jest bardzo trudno, ponieważ znajduje się ona w wielu produktach spożywczych, zarówno naturalnie (np. w owocach), jaki i jako dodatek do żywności.

Co wywołuje szkorbut?

Przyczyną szkorbutu jest niedostateczne dostarczanie witaminy C wraz z pokarmem, spowodowane brakiem warzyw i owoców w diecie. Narażone na szkorbut są głównie osoby niedożywione, chore na anoreksję czy bulimię oraz mieszkańcy terenów, gdzie niedostępne są świeże owoce i warzywa. Na gnilec cierpią też osoby z zaburzeniami psychicznymi, alkoholicy, a także ci, których dieta opiera się głównie na żywności wysoko przetworzonej, czyli tzw. fast foodach. U osób chorujących na zaburzenia wchłaniania (np. na chorobę Leśniowskiego-Crohna) również istnieje zwiększone ryzyko rozwinięcia się choroby. 

Szkorbut u dzieci również jest zjawiskiem rzadkim, choć możliwym. Niemowlęta, u których mleko matki zastępowane jest zwykłym mlekiem krowim, są narażone na występowanie tej choroby, ponieważ w produkcie tym brak witaminy C niezbędnej do prawidłowego rozwoju dziecka. Dlatego też należy pamiętać, że zastępowanie pokarmu kobiecego mlekiem krowim zamiast mlekiem modyfikowanym może mieć zgubne konsekwencje.

Szkorbut – objawy

Większość symptomów szkorbutu jest wynikiem zaburzenia procesów produkcji kolagenu. Do głównych objawów szkorbutu należą:

• samoistne krwawienia z naczyń, które mają tendencje do pękania,
• zapalny przerost dziąseł, bóle mięśni i stawów w wyniku krwawień,
• patologiczne łamanie się kości oraz utrudnione gojenie się ran i złamań,
• chwianie się, a następnie wypadanie pozornie zdrowych zębów,
• utrata apetytu,
• osłabienie.

Do innych objawów szkorbutu należą:

• niedokrwistość,
• depresja.

W schyłkowej fazie choroby może dojść do zaburzeń neurologicznych – drgawek oraz zaników świadomości. 

Diagnostyka i leczenie szkorbutu

Dolegliwość rozpoznaje się przede wszystkim w oparciu o występujące objawy. Jednak w celu potwierdzenia podejrzeń wykonuje się badania krwi, w których widoczne są: zmniejszone stężenie witaminy C oraz oznaki niedokrwistości.

Leczenie szkorbutu polega na podawaniu dużych dawek witaminy C oraz modyfikacji diety, czyli włączeniu do niej dużych ilości świeżych owoców i warzyw. Chorobę łatwo się leczy, a cierpiąca na nią osoba szybko wraca do zdrowia, dlatego należy niezwłocznie wdrożyć preparaty z kwasem askorbinowym. Czasami konieczne jest leczenie objawowe, zmniejszające ilość powikłań związanych ze szkorbutem.

Szkorbut – powikłania

Brak odpowiedniego leczenia powoduje, że choroba systematycznie postępuje. Wraz z jej rozwojem dochodzić może do dużej ilości krwawień i zmian wysiękowych. Tworzące się rany trudno się goją, przez co mogą powodować liczne zakażenia. Dodatkowo obniżona odporność chorego sprawia, że istnieje ryzyko rozwoju sepsy, a następnie śmierci.

Nieleczony szkorbut może pozbawić chorego nawet całości uzębienia. Jeśli nie podejmiemy leczenia, to choroba ta zawsze skutkuje też śmiercią. Jednak w dzisiejszych czasach rzadko do tego doprowadza.

Szkorbut – jak zapobiegać?

Choroba jest bardzo prosta do uniknięcia. Profilaktyka szkorbutu polega na wzbogaceniu diety w produkty zawierające duże ilości witaminy C: owoce cytrusowe (pomarańcze, cytryny, grejpfruty, mandarynki), owoce czarnej porzeczki. Spożywanie warzyw również zapobiegnie skutecznie zachorowaniu na szkorbut, zwłaszcza cebuli, szpinaku, papryki, marchewki, a także bogatych w witaminę C brokułów i ziemniaków. 

Warto też wspomnieć, że świeże mięso ze zwierząt, które tworzą własną witaminę C (co większość zwierząt potrafi robić) zawiera tyle witaminy C, aby zapobiec szkorbutowi, a nawet częściowo go leczyć.

Osoby narażone na brak tej witaminy w diecie, np. z powodu długiego wyjazdu na teren o utrudnionej dostępności różnorodnego pokarmu, powinny profilaktycznie przyjmować witaminę C w tabletkach. Warto wspomnieć, że kwas askrobinowy w napojach czy cukierkach nie jest tak samo wartościowy, jak ten w pożywieniu i tabletkach. A to dlatego że proces pasteryzacji niszczy kwas askorbinowy. Ulega on rozkładowi w procesie gotowania.