Witaminy to drobnocząsteczkowe organiczne składniki diety człowieka. Dzielą się na dwie grupy: witaminy rozpuszczalne w wodzie oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Zapotrzebowanie na nie jest jasno określone i zależne od płci, wieku, masy ciała, chorób i ogólnego stanu zdrowia.
Mechanizm działania witamin jest dość złożony. Ich nadmiar lub niedobór może skutkować poważnymi konsekwencjami dla zdrowia. Choć dostarczane są wraz z pożywieniem, to nie wszystkie mają tendencje do gromadzenia się w tkankach. Osadzają się w nich jedynie te, które rozpuszczają się w tłuszczach. Witaminy z grupy B rozpuszczalne w wodzie są wydalane z moczem, dlatego istotne jest ich uzupełnianie zgodnie z zapotrzebowaniem.
Witaminy to organiczne składniki diety o drobnocząsteczkowej budowie. Ich odkrywcą był polski biochemik – Kazimierz Funk, który pierwszą w życiu witaminę wyodrębnił z otrąb ryżowych. Była to witamina B1, która swoją nazwę otrzymała w 1912 roku od łacińskich słów: vita (życie) i amine (związek azotowy). Nazwa jest nieco myląca, ponieważ witamina nie zawierała w swojej budowie ani azotu, ani grupy aminowej. Mimo że witaminy nie dostarczają organizmowi energii, to pełnią ważną rolę biokatalizatorów potrzebnych do procesów metabolicznych zachodzących w komórkach. Witaminy dzieli się na dwie grupy: witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i witaminy rozpuszczalne w wodzie.
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mają tendencję do kumulowania się w organizmie. Odkładają się zwykle w tkance tłuszczowej i wątrobie, co chroni człowieka przed niedoborami. Przyswajalność tych witamin jest uwarunkowana ilością tłuszczu w codziennym pożywieniu. Niestety, ich nadmiar jest również szkodliwy dla zdrowia. Do grupy tej należą witaminy A, D, E i K. Witamina A jest odpowiedzialna za procesy starzenia się organizmu, wspomaga regenerację naskórka i zapobiega zakażeniom w obrębie skóry oraz dróg oddechowych. Dzienne zapotrzebowanie dla człowieka to 800–1000 mcg. Źródła witaminy A to podroby, sery, masło i jaja. Jej niedobór może powodować pogorszenie widzenia, choroby skóry oraz zwiększoną podatność na infekcje, natomiast nadmiar złe samopoczucie ogólne, bóle mięśni i stawów oraz skłonność do krwawień. Witamina D jest niezbędna do prawidłowej budowy kości, ma wpływ na skurcze mięśni i system nerwowy, a także reguluje wydzielanie insuliny. Występuje w formie witaminy D2 i witaminy D3, którą stosuje się jako witaminę dla dzieci w pierwszym roku życia, a także później. Niedobór witaminy D3 prowadzi do krzywicy u dzieci i zwiększa ryzyko osteoporozy u dorosłych. Jej naturalnym źródłem są ryby, żółtko jaj i przetwory mleczne. Dobowa suplementacja nie powinna przekroczyć 2000 IU u dorosłego i 600 IU u niemowlęcia. Poziom witaminy D3 w organizmie człowieka powinien być niższy niż 150 mg/ml. Wyższe stężenie oznacza ciężkie zatrucie określane jako przedawkowanie witaminy D3, które może prowadzić do odwapnienia kości i zębów.
Witamina E jest antyoksydantem o działaniu przeciwnowotworowym i przeciwzakrzepowym. Ma wpływ na funkcje rozrodcze u kobiet i mężczyzn. Jej podstawowym źródłem są produkty pochodzenia roślinnego. Nadmiar tej witaminy może powodować zmęczenie, a niedobór osłabienie wzroku, anemię, a nawet niepłodność. Jest ona jednym z głównych składników witamin dla kobiet oraz witamin dla mężczyzn. Witamina K jest niezbędna do wytwarzania protrombiny odpowiedzialnej za krzepliwość krwi. Można ją znaleźć w pożywieniu, zwłaszcza w warzywach zielonych. Jest częstym składnikiem witamin dla dzieci.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie nie mają tendencji do kumulowania się w tkankach, ponieważ są wydalane z moczem. Do grupy tych witamin zalicza się wszystkie witaminy z grupy B: tiaminę (wit. B1), ryboflawinę (wit. B2), kwas pantotenowy (wit. B5), witaminę B6, witaminę B12, biotynę (wit. H lub B7) oraz foliany (kwas foliowy), witaminę C i niacynę (wit. PP). Witaminy grupy B mają ogromny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego. Łagodzą napięcie mięśniowe, oraz poprawiają pamięć i koncentrację. Są składnikami preparatów zawierających witaminy dla seniorów oraz suplementów z witaminami dla sportowców. Ich niedobór, zwłaszcza niedobór witaminy B12, może powodować zaburzenia w funkcjonowaniu nie tylko układu nerwowego, ale i pokarmowego. Na układ nerwowy ma wpływ także kwas foliowy. To podstawowa pozycja w składzie witamin dla kobiet w ciąży lub planujących potomstwo. Witamina C jest nazywana witaminą na odporność. Ma doskonałe właściwości antyoksydacyjne, zapobiega również infekcjom. Niektóre osoby stosują ją również jako środek spalający tłuszcz. Zażywając ją, należy jednak zachować ostrożność – przedawkowanie witaminy C działa przeczyszczająco. Witamin i minerałów nie można nadużywać. Najlepsze witaminy to te, które są dostosowane do płci, wieku i stanu zdrowia.
