Co to jest wirylizacja? Przyczyny, dolegliwości oraz przebieg leczenia

Wirylizacja to zespół objawów występujących u kobiet. U jej źródeł leżą zaburzenia hormonalne, a zwłaszcza nadmiar męskich hormonów płciowych – androgenów. Objawy to głównie zmiana budowy ciała, hirsutyzm, łysienie plackowate. Wirylizacja jest na ogół związana z chorobami jajników i nadnerczy.

Do androgenów zaliczamy: siarczan dehydroepiandrosteronu, testosteron, dehydroepiandrosteron, androstendion. Są one hormonami steroidowymi. Ich produkcja odbywa się zarówno w organizmie mężczyzny, jak i kobiety (w kilkakrotnie mniejszej ilości). Androgeny sprawują dość istotne funkcje, między innymi odpowiadają za rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych, pobudzają rozwój mięśni i układu kostnego, wywołują wzrost libido.

Przyczyny wirylizacji

Poziom androgenów w organizmie kobiety jest uzależnione od ich wytwarzania przez jajniki i nadnercza, a częściowo przez ich przemiany w innych tkankach. Wirylizacja (inaczej wirylizm) to zespół objawów, które pojawiają się u kobiet w wyniku zbyt dużego stężenia androgenów we krwi. Najczęściej zwiększony poziom androgenów wiąże się z chorobami jajników, ale również z nadmierną produkcją hormonów w nadnerczach (wirylizacja nadnerczowa). W wyniku wirylizmu sylwetka kobiety przybiera kształt typowy dla sylwetki męskiej, pojawiają się hirsutyzm (nadmierne owłosienie w nieprawidłowych miejscach), łysienie plackowate oraz inne zaburzenia. Leczenie polega na eliminacji lub terapii schorzenia podstawowego, a nie objawów. Do wystąpienia objawów wirylizacji może dojść w każdym wieku. Zdarza się nawet wirylizacja płodów żeńskich, związana np. z przerostem nadnerczy. Główną przyczyną zespołu objawów jest hiperandrogenizacja, związana ze schorzeniami jajników i nadnerczy. Zdecydowanie częściej nieprawidłowości dotyczą jajników, a wśród nich na pierwszym miejscu znajduje się zespół policyklicznych jajników. Poza tym na wirylizm wpływa przerost zrębu jajnika oraz tzw. nowotwory wirylizujące jajnika (androblastoma, gonadoblastoma). Wśród schorzeń nadnerczy wyróżniamy ich wrodzony przerost, chorobę i zespół Cushinga, wirylizujące guzy nadnerczy. Poza tymi zaburzeniami istnieje także grupa przyczyn jatrogennych, do których zaliczamy wirylizujące działanie leków androgennych (sterydów, leków przeciwdrgawkowych, niektórych antybiotyków i preparatów obniżających ciśnienie tętnicze krwi).

Objawy wirylizacji

Najbardziej charakterystycznym objawem związanym ze zwiększonym stężeniem androgenów u kobiet jest hirsutyzm. Terminem tym określamy nadmierne owłosienie, pojawiające się w miejscach charakterystycznych dla mężczyzn – nad ustami, na brodzie, plecach, czasami na klatce piersiowej i brzuchu. Ponadto wzrost androgenów powoduje zaburzenia miesiączkowania oraz trudności w zajściu w ciążę. Na twarzy spotkać można wykwity o typie trądziku. Jeśli wówczas nie zostanie wyrównany poziom hormonów, a wręcz ich ilość się zwiększy, dojdzie do rozwoju męskiej sylwetki, wraz z nadmiernie rozwiniętą masą mięśniową. Może także przerastać łechtaczka. Charakterystyczny jest ponadto niski tembr głosu. Objawem wirylizmu jest również łysienie plackowate, które obejmuje zwłaszcza szczyt głowy i okolice skroniowe. Objawy częściowo zależą od wieku, w którym pojawi się zbyt duża ilość androgenów. Jeżeli ma to miejsce przed okresem dojrzewania, mogą wystąpić nieprawidłowości wzrostu, przejawiające się niskim wzrostem w wieku dorosłym. W przypadku działania hormonów w okresie płodowym może dojść do zaburzeń kształtowania się narządów płciowych żeńskich. U noworodków obserwuje się obojnactwo rzekome żeńskie – narządy płciowe wewnętrzne są wykształcone prawidłowo, jednakże zewnętrzne przypominają bardziej narządy męskie, zwłaszcza przez znaczny przerost łechtaczki, która upodabnia się do prącia.

Leczenie objawów wirylizacji

Główne znaczenie w aspekcie leczenia wirylizacji ma diagnostyka i terapia schorzenia podstawowego. Po stwierdzeniu podwyższonego poziomu hormonów we krwi zalecane jest badanie obrazowe (tomografia komputerowa – TK lub rezonans magnetyczny – MRI), które wskaże ewentualne nieprawidłowości w obrębie jajników i nadnerczy. Jeżeli za wirylizację odpowiedzialne są nowotwory jajnika lub guzy nadnerczy, wskazane jest ich chirurgiczne usunięcie. W przypadku wrodzonego przerostu nadnerczy włączone powinno być leczenie farmakologiczne. Przy potwierdzeniu przyczyn jatrogennych związanych z przyjmowanymi lekami należy je odstawić. Z uwagi na to, że najczęstszą przyczyną wirylizacji jest zespół policystycznych jajników, ważna jest prawidłowa terapia i opieka ginekologiczna, ukierunkowana nie tylko na wysoki poziom androgenów, ale i na redukcję nadwagi, zaburzenia płodności i insulinooporność.