Erytrocyty – czym są? Budowa erytrocytu, funkcje i normy

Erytrocyty, czyli czerwone krwinki, wraz z leukocytami i płytkami krwi są podstawowymi składnikami krwi. Odgrywają ważną rolę w organizmie – są odpowiedzialne za transport tlenu z płuc po wszystkich komórkach ciała oraz (częściowo) zbieranie z nich dwutlenku węgla w celu usunięcia go z organizmu. Co oznaczają wyniki poniżej i powyżej normy? Jakie mogą być przyczyny i jakie objawy powinny nas zaniepokoić?

Co to są erytrocyty?

Erytrocyty (RBC, z ang. red blood cells), nazywane również krwinkami czerwonymi lub czerwonymi ciałkami krwi, są to komórki krwi, których głównym zadaniem jest  transport tlenu po organizmie.

Mają dyskowaty kształt, wklęsły z obydwu stron i nie mają jądra. Dlaczego? To efekt ich przystosowania do spełniania sobie właściwych zadań, właściwy dla większości ssaków. Specyficzna budowa erytrocytów służy zwiększeniu wydajności ich funkcji.

Czerwone krwinki wytwarzane są przez szpik kostny w procesie hematopoezy, który zachodzi pod wpływem erytropoetyny – hormonu produkowanego przez nerki (przed narodzinami erytrocyty produkowane są również w śledzionie).  Swój kolor zawdzięczają hemoglobinie, która jest ich najważniejszym elementem funkcjonalnym.  Hemoglobina jest białkiem posiadającym zdolność do nietrwałego wiązania tlenu. To dzięki niej erytrocyty pobierają tlen w płucach i stamtąd rozprowadzają go po całym organizmie.

Cykl życia pojedynczego erytrocytu wynosi 120 dni (innymi słowy – średnia długość życia erytrocytu to 4 miesiące), następnie jest on niszczony w śledzionie, wątrobie i w układzie siateczkowo-śródbłonkowym.

Erytrocyty – normy w badaniu

Jest wiele chorób, które mogą objawiać się zaburzeniami ilości lub budowy czerwonych krwinek. Pomiar liczby i ocena stanu erytrocytów są wykonywane  w ramach morfologii krwi (jest to jedno z najczęściej zlecanych badań w ramach profilaktyki lub początkowej diagnostyki licznych schorzeń).

Badanie polega na pobraniu próbki krwi z żyły łokciowej. Do morfologii należy się przygotować. Jak? Po pierwsze badanie powinno zostać wykonane rano i na czczo. Po drugie w dniu pobrania nie należy nie palić papierosów, pić kawy ani prowadzić intensywnej aktywności fizycznej.  Najlepiej nie wykonywać tego badania u kobiet w czasie okresu, gdyż wyniki wtedy mogą być zafałszowane.

W morfologii krwi oznaczane są wskaźniki erytrocytowe, do których zalicza się:

• stężenie hemoglobiny,
• średnią masę hemoglobiny w erytrocycie (MCH),
• średnie stężenie hemoglobiny w erytrocycie (MCHC),
• średnią objętość erytrocytów (MCV).

Wskaźniki te, podobnie jak ilościowe określenie elementów morfotycznych krwi (erytrocytów, leukocytów i płytek krwi), to istotna wiadomość dla lekarza na temat procesów chorobotwórczych, które mogą zachodzić w organizmie pacjenta. Dla erytrocytów norma, czyli ich średnia objętość we krwi, jest następująca:

• kobiety: 3,5–5,2×106/µl;
• mężczyźni 4,2–5,4×106/µl.

Kiedy ilość czerwonych krwinek jest poniżej normy, mówimy o erytrocytopenii. Gdy krwinek czerwonych jest więcej, mamy do czynienia z  erytrocytozą.

Erytrocyty powyżej normy

Podwyższone erytrocyty we krwi (nadkrwistość, poliglobulia) mogą świadczyć o chorobach, jak również dysfunkcjach organizmu. Jeżeli pozostałe elementy krwi są w normie i nie występują inne objawy, najczęściej wynik taki świadczy o odwodnieniu, w którego wyniku dochodzi do zagęszczenia krwi. I jest to jedna z najczęstszych sytuacji, w których badanie pokaże podwyższone erytrocyty u dziecka. U małych dzieci do odwodnienia może dojść na skutek biegunki i wymiotów.

Poza tym wynik morfologii wykazujący za dużo erytrocytów może pojawić się w związku z przewlekłym niedotlenieniem organizmu – taki stan prowadzi do zwiększenia produkcji czerwonych krwinek, które są odpowiedzialne za transport tlenu. Niedotlenienie może wystąpić w wyniku:

• palenia wyrobów tytoniowych – dym tytoniowy zawierający tlenek węgla prowadzi do powstawania w miejsce hemoglobiny karboksyhemoglobiny niezdolnej do przenoszenia tlenu;
• przebywania w terenach, gdzie ciśnienie jest niskie, np. wysokogórskich;
• obturacyjnego bezdechu sennego (OBS) – wskutek przerw w oddychaniu podczas snu dochodzi do wyczerpania zapasów tlenu w erytrocytach;
• wrodzonych wad serca, np. ubytki w przegrodach międzyprzedsionkowej lub międzykomorowej, przetrwały przewód tętniczy Botalla, przełożenie głównych naczyń, tetralogia Fallota;
• chorób płuc, np. przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), mukowiscydoza, włóknienie płuc.

Podwyższony poziom erytrocytów można zaobserwować również w przebiegu choroby znanej w medycynie jako czerwienica prawdziwa. Jest to choroba nowotworowa szpiku, w wyniku której dochodzi do zwiększenia liczby krwinek czerwonych, czemu może towarzyszyć zwiększone wytwarzanie krwinek białych (leukocytów) i płytek krwi. Przyczyny nadmiernego, niekontrolowanego (nowotworowego) wytwarzania czerwonych krwinek nie są znane – przypuszcza się, że u u podłoża czerwienicy prawdziwej leży mutacja genetyczna w krwiotwórczej komórce macierzystej szpiku (tej, która daje początek wszystkim innym komórkom krwi).

Inne choroby, które mogą pokazać w badaniu podwyższone erytrocyty, to:

• zespół Geisbocka;
• zespół Cushinga;
• choroby nowotworowe;
• zespół mieloproliferacyjny;

Wysokie erytrocyty i hemoglobina w morfologii mogą się pojawić na skutek działania glikokortykosteroidów.

Erytrocyty poniżej normy

Niski poziom erytrocytów we krwi występuje, kiedy organizm produkuje ich zbyt mało. Dochodzi wówczas do niedokrwistości, czyli anemii. Najczęściej jej przyczyną jest niedobór substancji koniecznych do produkcji erytrocytów – żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego. Niedokrwistość niedoborowa zazwyczaj rozwija się na skutek znacznego ubytku krwi lub złego wchłaniania. Może wystąpić także w okresach zwiększonego zapotrzebowania na witaminy i minerały, dlatego erytrocyty w ciąży oraz w okresie dojrzewania również mogą być za niskie.

W przypadku anemii hemolitycznej niedobór erytrocytów powodowany jest ich przedwczesnym rozpadem w wyniku nieprawidłowej budowy (przy niedokrwistości wrodzonej) bądź innego czynnika, jak stan zapalny, sztuczna zastawka serca, występowanie przeciwciał przeciwerytrocytarnych (przy niedokrwistości nabytej). Anemia hemolityczna może mieć wiele wariantów. Jednym z nich jest anemia sierpowata, w wyniku której chorobowo zmienione erytrocyty mają inny kształt niż zdrowe – przypominają sierp. Deformacje kształtu krwinek w przebiegu anemii sierpowatej mogą powodować zlepianie się erytrocytów, a w konsekwencji tego:

• zaburzenia w dopływie krwi do organów,
• zakrzepicę,
• infekcje bakteryjne,
• zawał serca,
• martwicę narządów.

Obniżone erytrocyty mogą być związane także z uszkodzeniem szpiku kostnego, np. na skutek działania niektórych leków i substancji toksycznych czy promieniowania jonizującego (niedokrwistość aplastyczna).

W przypadku przewodnienia organizmu również może dojść do sytuacji, gdy w krwi będą za niskie erytrocyty.

Erytrocyty w moczu

Jeśli mikroskopowe badanie moczu wykazuje erytrocyty we krwi, mówimy o krwinkomoczu. Dalsze diagnozowanie przeprowadza się, gdy w polu widzenia stwierdzono więcej niż 4 czerwone krwinki (podwyższone erytrocyty w moczu).

Świeże czerwone krwinki w moczu powstają najczęściej w dolnym odcinku dróg moczowych, oprócz nich mogą się także pojawić erytrocyty wyługowane, czyli takie, których budowa morfologiczna jest zmieniona – mają niewyraźne kontury, są wyblakłe i przybierają okrągły kształt. Powstają najczęściej w nerkach, a przyczyną ich obecności w moczu może być zapalenie nerek – kłębuszkowe, odmiedniczkowe lub śródmiąższowe, a także kamica nerkowa.

Jak wspomóc proces powstawania erytrocytów?

Aby mogły powstać erytrocyty, niezbędne są witaminy oraz mikro- i makroskładniki.  Niedobory możemy ograniczać, stosując zróżnicowaną dietę bogatą w czynniki krwiotwórcze, czyli przede wszystkim wspomniane wcześniej witaminy z grupy B (w tym kwas foliowy) i żelazo.