Odleżyny – przyczyny, objawy, domowe sposoby pielęgnacji zmian i specjalistyczne metody leczenia odleżyn

Odleżyny powstają w miejscach narażonych na długotrwały ucisk, np. odleżyny na kości ogonowej czy odleżyny na piętach. Mechanizm tworzenia i stopnie odleżyn postępują szybko, dlatego ważna jest odpowiednia profilaktyka. Leczenie odleżyn to żmudny proces, który dodatkowo obniża komfort życia pacjenta.

Pielęgnowanie pacjenta jest wielowymiarowym działaniem ukierunkowanym na ograniczenie mechanizmu rozwoju odleżyn, wykorzystującym nieinwazyjne domowe sposoby na odleżyny oraz specjalistyczne, a nawet chirurgiczne metody leczenia.

Jak wyglądają odleżyny?

Odleżyny to uszkodzenia skóry i tkanek podskórnych o charakterze owrzodzenia przechodzące w stan martwicy sięgający nawet do mięśni i kości. W otoczeniu odleżyny zazwyczaj tworzy się proces zapalny z sączącą się ropą lub inną wydzieliną. Na powstanie odleżyn najbardziej narażone są osoby z trudnościami z samodzielną zmianą pozycji w łóżku i na wózku inwalidzkim oraz pacjenci całkowicie unieruchomieni i nieprzytomni. Odleżyny powstają w miejscach, w których wysunięte części kostne mają kontakt z podłożem, np. kostki, pięty, łokcie.

Przyczyny i klasyfikacja odleżyn

Odleżyny powstają na skutek długotrwałego lub powtarzającego się ucisku skóry i tkanek podskórnych oraz działania sił ścierających, w wyniku czego dochodzi do bólu i zaczerwienienia, łuszczeniu naskórka, otarcia skóry i wysięku płynu surowiczego z rany. Mechanizm bezpośredniej przyczyny odleżyn rozpoczyna się od zaburzenia miejscowego krążenia krwi, następnie dochodzi do:

• niedokrwienia i niedotlenienia tkanek,
• obumarcia komórek, nadżerki,
• martwicy tkanek, powstania owrzodzeń,
• oddzielenia się zdrowych struktur ciała, ubytku tkankowego.

Powstawaniu odleżyn sprzyja też niedożywienie, odwodnienie i zaniedbania w opiece nad pacjentem.

Klasyfikacja odleżyn uwzględnia 5 stopni zmian, przy czym:

• stopień to blednące zaczerwienienie skóry;
• stopień to nieblednący rumień, obrzęk, pęcherze, uszkodzenie naskórka, ból;
• stopień to uszkodzenie całej grubości skóry i tkanki podskórnej, dno rany wypełnione jest żółtą masą rozpadających się tkanek, brzegi odleżyny wyraźnie odgraniczone, stan zapalny dookoła rany;
• stopień to uszkodzenie głębokiej warstwy tkanek, dno rany wypełnia czarna masa martwicza;
• stopień – martwica głęboka obejmująca mięśnie i kości.

Czy odleżyny prowadzą do śmierci?

Odleżyny same w sobie nie prowadzą do śmierci pacjenta, jednak otwarta rana zwiększa ryzyko infekcji bakteryjnych i zakażenia ogólnoustrojowego, np. w postaci sepsy, co jest bezpośrednim zagrożeniem życia.

Jak leczyć odleżyny?

Leczenie odleżyn ma na celu ograniczenie postępu zmian martwiczych. Pierwsze stadia odleżyn mogą być leczone ambulatoryjnie, z kolei odleżyny ze zmianami martwiczymi wymagają hospitalizacji, farmakoterapii, a nawet zabiegu chirurgicznego. Wyleczenie odleżyny nie zmniejsza ryzyka nawrotu dolegliwości, o ile w dalszym etapie nie zostanie zachowana odpowiednia profilaktyka.

Domowe sposoby na odleżyny

W postępowaniu ambulatoryjnym zaleca się utrzymanie ran w środowisku mokrym, co zapewnią specjalne opatrunki na odleżyny, np. plastry na odleżyny ze srebrem. Preparaty na odleżyny ograniczają ilość wysięku i namnażanie się toksycznych substancji, tworzą bariery dla patogenów, zapobiegają zabrudzeniom i otarciom. W leczeniu i profilaktyce odleżyn osób z grupy ryzyka warto:

• zmieniać pozycje ułożeniowe pacjenta co dwie godziny w ciągu doby;
• stosować materace i poduszki przeciwodleżynowe zmiennociśnieniowe oraz pomoce rehabilitacyjne odciążające punkty kostne, np. kliny, wałki, krążki sensoryczne;
• wyeliminować gumowe podkłady i ceraty nieprzepuszczające powietrza;
• zachować suchość i czystość pościeli oraz bielizny pacjenta;
• zapewnić odpowiednie nawodnienie organizmu i bogatobiałkową dietę lub suplementację;
• wprowadzić rehabilitację ruchową aktywizującą fizycznie pacjenta na maksymalnym poziomie i motywującą do samodzielności w prostych czynnościach; w przypadku osób słabych, nieprzytomnych lub porażonych należy prowadzić kinezyterapię bierną;
• poddawać skórę pacjenta masażom leczniczym z ominięciem miejsc odleżyn.

W przebiegu domowego leczenia szczególną rolę przypisuje się pielęgnacji skóry – jej systematycznemu oczyszczaniu i nawilżaniu. Wysuszenie naskórka zwiększa ryzyko otarć.

Jak leczyć zaawansowane odleżyny?

W przypadku zaawansowanej odleżyny ze zmianami martwiczymi stosuje się:

• leczenie chirurgiczne polegające na oczyszczeniu odleżyny z martwiczych tkanek;
• zabiegi oczyszczające o działaniu antybakteryjnym, przeciwbólowym, przeciwzapalnym, przyspieszającym regenerację tkanek i proces zasklepiania się rany;
• sterylizowane radiacyjnie larwy much żywiące się uszkodzoną tkanką martwiczą skóry człowieka.