Rak prostaty – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Rak prostaty to jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych u mężczyzn. Główne czynniki ryzyka to starszy wiek, otyłość oraz predyspozycje genetyczne. Objawy raka prostaty wynikają z zaburzenia lub całkowitego zablokowania odpływu moczu. Leczenie obejmuje zabiegi chirurgiczne, radioterapię i hormonoterapię. Rokowania w raku prostaty zależą przede wszystkim od stopnia zaawansowania. 

Co to jest rak prostaty?

Rak prostaty to nowotwór złośliwy rozwijający się w obrębie gruczołu krokowego. Prostata (stercz, gruczoł krokowy) jest gruczołem zlokalizowanym wokół cewki moczowej. Rolą prostaty w organizmie jest produkowanie płynu wchodzącego w skład spermy, zapewniającego upłynnienie nasienia we wnętrzu pochwy. Wraz z upływem lat dochodzi do fizjologicznego przerostu prostaty, wynikającego ze spadku poziomu testosteronu. Taki łagodny przerost prostaty należy odróżnić od złośliwego rozrostu gruczołu.

Rak prostaty (ICD 10-C 61) to jeden z najczęściej diagnozowanych nowotworów złośliwych u mężczyzn i stanowi istotną przyczynę śmiertelności z przyczyn onkologicznych. Jest drugim co do częstotliwości (po raku płuca) nowotworem złośliwym diagnozowanym u mężczyzn. Większość przypadków raka prostaty diagnozowanych jest w siódmej i ósmej dekadzie życia. Aby ograniczyć zachorowalność na raka prostaty, zalecane jest wykonywanie badań profilaktycznych – badania per rectum oraz oznaczania poziomu PSA, czyli swoistego antygenu sterczowego.

Rak prostaty – przyczyny choroby

Istnieje wiele czynników ryzyka, zwiększających zachorowalność na raka prostaty. Jednym z najistotniejszych jest wiek – częstość zachorowań wzrasta wraz z wiekiem. Kolejnym istotnym czynnikiem ryzyka jest otyłość i siedzący tryb życia, a także niewłaściwie zbilansowana dieta, obfitująca w tłuszcze nasycone i cholesterol, a uboga w witaminę D i E czy selen. Najistotniejsze błędy żywieniowe to wysokie spożycie czerwonego mięsa, mleka, a także tłuszczów zwierzęcych. Tego typu dieta prowadzi do:

• zwiększonej syntezy reaktywnych form tlenu,
• zwiększenia poziomu androgenów (męskich hormonów płciowych),
• nasilenia stanu zapalnego,
• powstawania rakotwórczych węglowodorów aromatycznych w procesie obróbki termicznej mięsa.

U kogo jeszcze rozwija się rak prostaty? Przyczyny tego nowotworu to predyspozycje genetyczne – występowanie tego typu nowotworu w rodzinie, a także obecność mutacji w genie BRCA1. Takie genetycznie uwarunkowane postaci raka prostaty występują zazwyczaj w młodszym wieku. Ponadto wykazano, że rak prostaty częściej rozwija się u mężczyzn ciemnoskórych.

Rak prostaty – objawy

Kiedy rozwija się rak prostaty, objawy choroby wynikają przede wszystkim z przerostu gruczołu oraz ucisku na cewkę moczową. W wyniku zwężenia lub zablokowania światła cewki moczowej, utrudniony jest odpływ moczu. Pierwsze objawy raka prostaty przypominają symptomy towarzyszące łagodnemu przerostowi prostaty i obejmują:

• oddawanie przerywanego strumienia moczu,
• uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza,
• stałe parcie na mocz,
• częste oddawanie moczu, zwłaszcza w nocy,
• ból lub pieczenie podczas oddawania moczu,
• zaburzenia erekcji,
• bolesne wytryski,
• obecność krwi w moczu lub spermie,
• częstsze infekcje dróg moczowych.

Wraz z postępem choroby może dojść do wystąpienia bólu w podbrzuszu, obrzęku kończyn dolnych. Ponadto, u chorych na raka prostaty mogą się pojawić objawy przerzutów do kości – nasilona łamliwość kości, ucisk guza na rdzeń kręgowy czy porażenie kończyn dolnych. Gdy rozwinie się ostatnie stadium raka prostaty, objawy to wyniszczenie organizmu oraz silne bóle kości.

Przerzuty raka prostaty

Rak prostaty to złośliwy nowotwór dający przerzuty do innych lokalizacji. Przerzuty miejscowe raka prostaty tworzą się w bezpośrednim sąsiedztwie guza pierwotnego w gruczole krokowym. Przerzuty węzłowe zlokalizowane są w węzłach chłonnych, z kolei odległe przerzuty powstają w konsekwencji wędrówki komórek nowotworowych wraz z krwią. Gdy rozwija się rak prostaty, przerzuty zlokalizowane są przede wszystkim w obrębie kości, zwłaszcza miednicy, żeber, kości udowych czy kręgosłupa. Możliwe są także przerzuty raka prostaty do płuc i mózgu.

Rozpoznanie raka prostaty – badania obrazowe i laboratoryjne

Jednym z pierwszych badań wykorzystywanych w diagnostyce raka prostaty jest oznaczenie we krwi poziomu PSA, czyli swoistego antygenu sterczowego. PSA to białko wytwarzane wyłącznie przez komórki prostaty, jednak nie oznacza to, że marker ten jest swoisty dla zmian rakowych. Wzrost poziomu PSA odnotowywany jest także w przebiegu łagodnego przerostu prostaty, stanach zapalnych gruczołu krokowego, a także po badaniu per rectum. Wykazanie podwyższonego poziomu PSA nie pozwala na rozpoznanie raka prostaty, stanowi natomiast wskazanie do pogłębienia diagnostyki.

Znaczenie w diagnostyce ma także badanie per rectum, czyli palpacyjne badanie prostaty przez odbytnicę. W jego trakcie można wyczuć powiększenie prostaty, a niekiedy także zmiany kształtu mogące sugerować obecność guza.

Znacznie dokładniejszym badaniem jest USG. To badanie obrazowe może być wykonane przez powłoki brzuszne – wówczas mówimy o ultrasonografii przezbrzusznej TAUS. Z kolei ultrasonografia przezodbytnicza TRUS wykonywana jest per rectum. Takie badania pozwalają wyodrębnić tkankę nowotworową, której nie można wyczuć palpacyjnie w tradycyjnym badaniu per rectum. Inne badania obrazowe, które pozwalają wykazać zarówno obecność zmian nowotworowych w obrębie prostaty, jak i przerzutów, to tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. W przypadku raka prostaty przerzuty umiejscawiają się głównie w kościach i w celu ich lokalizacji może być wykonana scyntygrafia układu kostnego.

Ostatecznym potwierdzeniem obecności nowotworu jest biopsja prostaty. Biopsja wykonywana jest w znieczuleniu miejscowym i polega na wprowadzeniu przez odbytnicę sondy USG i specjalnej igły do biopsji. Pobrany materiał jest następnie poddawany analizie histopatologicznej.

Operacyjne leczenie raka prostaty

Leczenie chirurgiczne stosowane jest w tych przypadkach, gdy nie występują przerzuty, a jedynie pierwotny guz. Operacja polega na usunięciu całej prostaty wraz z kanalikami nasiennymi i lokalnymi węzłami chłonnymi. Operacyjne usunięcie prostaty może odbyć się na drodze:

• laparoskopowego zabiegu o małej inwazyjności,
• tradycyjnego zabiegu chirurgicznego z dostępu załonowego,
• operacji przy użyciu robota (system da Vinci), podczas której na brzuchu wykonuje się kilka nacięć o wielkości 1,5 cm i wprowadza przez nie ramiona robota.

Hormonoterapia raka prostaty

Hormonoterapia raka prostaty może być stosowana jako uzupełnienie leczenia operacyjnego lub leczenie zachowawcze w nieoperacyjnym raku prostaty. Taka postać terapii raka prostaty opiera się na zablokowaniu receptorów androgenowych oraz wyeliminowaniu androgenów. Komórki raka prostaty są podatne na stymulację pod wpływem receptorów androgenowych, zatem ich zablokowanie może spowolnić rozwój choroby. Oznacza to, że rak prostaty to nowotwór hormonozależny.

Ograniczenie wydzielania androgenów oraz blokowanie ich wpływu na receptory androgenowe możliwe jest dzięki przyjmowaniu tabletek lub zastrzyków. Najczęściej hormonoterapia polega na stosowaniu analogów LHRH, hamujących wydzielanie LH i FSH.

Radioterapia raka prostaty

Radioterapia, czyli napromieniowanie to metoda stosowana zarówno jako leczenie radyklane, jak i paliatywne. Naświetlanie może być ograniczone tylko do gruczołu krokowego lub obejmować także przerzuty do kości. Ta metoda leczenia może być realizowana jako:

• teleterapia, gdy źródło napromienienia oddalone jest o kilkadziesiąt cm od powierzchni skóry,
• brachyterapia, gdy źródło napromienienia jest umieszczone czasowo lub stale w obrębie zmiany nowotworowej,
• HIFU, czyli zniszczenia tkanki nowotworowej ultradźwiękami.

Ile się żyje po radioterapii raka prostaty? Wszystko zależy od stopnia zaawansowania choroby.

Rokowania w raku prostaty

W przebiegu raka prostaty rokowania zależą od wielu czynników – wieku, stopnia zaawansowania nowotworu, obecności przerzutów. Jeśli zdiagnozowany zostanie ograniczony wyłącznie do gruczołu krokowego złośliwy rak prostaty, rokowania po operacji są dobre. Taka operacja może wydłużyć życie chorych nawet o 20 lat. Gorsze rokowanie ma rak prostaty obejmujący gruczoł krokowy oraz miednicę. Jeśli natomiast rozwinie się rozsiany rak prostaty, przeżycie jest najniższe. Średni odsetek przeżyć pięcioletnich dla pacjentów w Polsce to około 67 proc.

Bibliografia:

1. Buhmeida A. i in., Prognostic factor in prostate cancer; Diagn Pathol, 2006
2. Merriel S. i in., Prostate cancer in primary care, Adv Ther 2018.