Stan zapalny – kiedy organizm walczy z drobnoustrojami. Jakie są objawy zapalenia?

Aby działać prawidłowo, ludzki organizm jest zdolny do różnego rodzaju mechanizmów oraz reakcji chemicznych. Należy do nich również stan zapalny – uporządkowany i złożony proces, który ma na celu uchronienie przed bakteriami, wirusami i innymi szkodliwymi drobnoustrojami. Nie wszystkie rodzaje zapaleń są jednak dobroczynne – czasem konieczne jest ograniczenie reakcji zapalnej.

Niektóre niewielkie zapalenia przebiegają bezobjawowo, a człowiek nawet o nich nie wie. Inne dają objawy wyłącznie uogólnione, które ciężko przypisać konkretnym schorzeniom. Z pomocą przychodzą wtedy badania obrazowe i laboratoryjne. Należą do nich m.in. Odczyn Biernackiego i CRP. Markerem zapalnym jest również prokalcytonina. W badaniach obrazowych tkanki zajęte stanem zapalnym są wyraźnie zmienione. Reakcja zapalna, mimo że jest naszym sprzymierzeńcem, może czasem przybierać niebezpieczne formy, szczególnie wtedy, kiedy objawy zapalne zaczynają zagrażać życiu – np. pojawia się bardzo wysoka gorączka. Istnieje również stan zapalny całego organizmu – bardzo niebezpieczny.

Objawy stanu zapalnego

Objawy zapalenia, zależnie od zajętego narządu, układu czy tkanek, mogą być do siebie podobne. Odczuwa się je jednak inaczej. Wszystko zależy od ukrwienia i unerwienia danego narządu, pełnionych przez niego funkcji i rozległości reakcji zapalnej. Przykładowo stan zapalny pochwy objawia się wydzielaniem przez nią nieprawidłowej wydzieliny, tzw. upławów, a także pieczeniem, swędzeniem i zaczerwienieniem. Stan zapalny dziąsła za to objawia się opuchlizną, zaczerwienieniem i bólem. Objawy zapalenia w ujęciu ogólnym można podzielić na miejscowe i ogólnoustrojowe. Objawy miejscowe stanu zapalnego pojawiają się bezpośrednio w miejscu zajętym reakcją zapalną i należą do nich:

• zaczerwienienie, będące wynikiem wzmożonego przepływu krwi w chorym miejscu, np. stany zapalne skóry,
• opuchlizna – powstaje na skutek wycieku komórek i białek z naczyń krwionośnych do tkanki, przykładowo stany zapalne w jamie ustnej z opuchniętymi dziąsłami,
• ciepło – miejsce zajęte zapaleniem jest cieplejsze niż reszta ciała przez zwiększone ciśnienie krwi w tym miejscu, np. o stanie zapalnym kolana może świadczyć jego zwiększona ciepłota,
• ból – pojawia się poprzez podrażnienie nerwów migrującymi komórkami odpornościowymi oraz przez pobudzenie receptorów bólowych mediatorami reakcji zapalnej. Przykładem jest tu stan zapalny zęba, a konkretnie jego miazgi,
• dysfunkcja narządu – całkowita lub częściowa, zależnie od nasilenia zapalenia. Zajęty reakcją zapalną narząd działa nieprawidłowo lub w ogóle nie działa. Przykład – stan zapalny jelit wywołuje zaburzenia wchłaniania witamin.

Do ogólnoustrojowych objawów stanu zapalnego należą:

• gorączka,
• uczucie rozbicia,
• osłabienie.

Stan zapalny – na czym polega?

Stan zapalny to szereg mechanizmów, mających na celu rozpoczęcie walki z niechcianymi drobnoustrojami. W wyniku skomplikowanych reakcji komórkowych i wydzielania określonych substancji naczynia krwionośne w miejscu zajętym np. bakteriami poszerzają się i zaczyna przepływać przez nie więcej krwi. Komórki odpornościowe, leukocyty, przenikają z krwi do zajętego bakteriami śródbłonka. Tam rozpoczyna się walka ze szkodliwymi patogenami. Jej skutkiem jest między innymi wytwarzanie się ropy – substancji składającej się z bakterii i uszkodzonych przez nie komórek, a także zużytych komórek odpornościowych. Objaw wydzielania się ropy obserwujemy np. przy zapaleniu gardła lub zatok.

Stan zapalny w organizmie – skąd się bierze?

Reakcja zapalna organizmu może mieć różne przyczyny. Na jej wywołanie mogą mieć wpływ czynniki chemiczne, biologiczne lub fizyczne. Do czynników chemicznych należą substancje ze środowiska zewnętrznego człowieka, które działają toksycznie na organizm – np. metale ciężkie, kwasy, różnego rodzaju gazy, jad zwierząt czy substancje wydzielane przez rośliny. Toksyny wprowadzane do organizmu człowieka, w zależności od rodzaju, mogą wywoływać reakcję zapalną. Przykładem jest ukąszenie owada, np. osy, które wywołuje swoisty odczyn zapalny w postaci ocieplenia i opuchlizny. Biologiczne czynniki stanu zapalnego to najczęściej wirusy, bakterie i grzyby, które wnikają do ludzkiego organizmu i wywołują chorobę, np. zapalenie płuc lub oskrzeli. Przykładem czynników biologicznych wywołujących zapalenie jest również zakażenie rany bakteriami, np. poprzez zabrudzenie jej lub niewłaściwą zmianę opatrunku. Przykładem może być również grzybicze zapalenie pochwy. Do stanów zapalnych mogą doprowadzać również czynniki fizyczne, np. wysoka temperatura lub promieniowanie. Najprostszym przykładem są tutaj poparzenia słoneczne, a więc stan zapalny skóry wywołany wystawieniem jej na działanie promieniowania.

Stan zapalny – leczenie

Leczenie poszczególnych stanów zapalnych jest zależne od ich nasilenia, umiejscowienia, objawów i czynnika, który wywołał zapalenie. W przypadku zapaleń wywołanych bakteriami stosowane są antybiotyki, przy zapaleniach grzybiczych leki antygrzybiczne. W lżejszych przypadkach można stosować zioła na stany zapalne np. w przypadku skóry, zapaleń w jamie ustnej itp. Zioła o działaniu przeciwzapalnym to np. szałwia i rumianek. W reakcjach zapalnych organizmu stosuje się również leczenie objawowe – leki przeciwbólowe i przeciwobrzękowe. Istnieje również grupa leków przeciwzapalnych, pomagających zwalczać np. infekcje górnych dróg oddechowych. Powstała również specjalna dieta przeciwzapalna, która wspiera organizm w zwalczaniu zapalenia. Znajdują się w niej tłuste ryby, zielone warzywa, orzechy, świeże owoce i warzywa.