Tomografia komputerowa – wskazania, rodzaje i przebieg jednego z najdokładniejszych badań w diagnostyce obrazowej

Tomografia komputerowa, która daje możliwość tworzenia obrazów przekrojowych oraz przestrzennych, zrewolucjonizowała diagnostykę obrazową i nadal uznawana jest za jedną z najdokładniejszych metod obrazowania struktur. Pozwala na wykrycie wielu zmian i patologii zachodzących w organizmie, a jednocześnie jest badaniem nieinwazyjnym i przy spełnieniu określonych warunków także bezpiecznym. Kiedy należy ją wykonać? Jak przebiega?

Co to jest tomografia komputerowa? 

Tomografia komputerowa (ang. computed tomography), TK lub CT, to rodzaj badania radiologicznego, które stanowi metodę diagnostyczną pozwalającą na otrzymanie przekrojów badanego obiektu. Wykorzystuje ona zjawisko osłabienia promieniowania X przenikającego przez ciało człowieka, podobnie zresztą jak tradycyjne badanie rentgenowskie. Tworzenie obrazu tomograficznego sprowadza się zaś do pomiaru pochłaniania promieniowania, które przechodzi przez obiekt. 

Za współtwórców tomografii komputerowej wykorzystywanej w medycynie uznaje się Allana MacLeoda Cormacka i Godfreya Newbolda Hounsfielda, którzy w 1979 roku otrzymali Nagrodę Nobla. W 1980 roku miał natomiast miejsce istotny przełom w TK, który związany był z wprowadzeniem pierścieni ślizgowych do aparatu, umożliwiających obrót lamp rentgenowskich podczas badania wokół pacjenta.

Rezonans magnetyczny a tomografia komputerowa  

W kontekście tomografii komputerowej i diagnostyki obrazowej często pojawia się pytanie o rezonans magnetyczny. Rezonans, podobnie jak TK, to badanie, które służy uzyskaniu przekroju obrazu ciała, ale bez zastosowania promieni jonizujących. Wykorzystuje on bowiem fale radiowe i pole magnetyczne, które w przeciwieństwie do promieni rentgenowskich nie przenikają przez organizm pacjenta. 

Rodzaje tomografii komputerowej 

Tomografia komputerowa, ze względu szybkość i dokładność jest badaniem wykorzystywanym w bardzo wielu dziedzinach medycyny. Dzięki niej możliwe jest często uniknięcie inwazyjnych badań czy skrócenie czasu diagnostyki, a także zapewnia zwiększenie jakości wyników badań narządów ruchomych niezależnych od woli pacjenta.  

Tomografia komputerowa jako badanie obiektywne i powtarzalne odgrywa bardzo istotną rolę w diagnostyce obrazowej. Pozwala m.in. na wykrycie pierwotnych i wtórnych zmian nowotworowych, zapalnych, kamicy nerkowej, złamań i zmian zwyrodnieniowych w obrębie kręgosłupa, przyczyn powiększenia węzłów chłonnych. Wśród najczęściej wykonywanych badań TK wymienić można: 

• tomografię komputerową głowy, 
• tomografię komputerową jamy brzusznej, 
• tomografię komputerową klatki piersiowej, 
• tomografię komputerową kości, 
• tomografię komputerową zatok, 
• tomografię komputerową kręgosłupa.

Tomografia komputerowa – z kontrastem czy bez?  

Tomografia komputerowa, w zależności od tego, co ma być przedmiotem badania, wykonywana może być z użyciem kontrastu lub bez niego. W większości przypadków konieczne jest zastosowanie kontrastu, czyli substancji chemicznej na bazie związków jodu, która może być podana: 

• doustnie, 
• dożylnie, 
• doodbytniczo. 

Kontrast doustny podawany jest pacjentowi od 15 minut do czterech godzin przed badaniem, kontrast dożylny wstrzykiwany jest zaś z pompy lub tzw. ręki przez personel. Dla zobrazowania jelita grubego stosuje się wlew odbytniczy środka kontrastowego.  

W przypadku badania TK z użyciem kontrastu pacjent powinien zgłosić się na badanie na czczo, szczególne wytyczne dotyczą zaś tych, u których zastosowany ma zostać wlew odbytniczy. Jest to m.in. kilkudniowa dieta płynna, powstrzymanie się od spożywania owoców pestkowych i ziaren, zażycie środków przeczyszczających. Badanie TK bez kontrastu nie wymaga wielu szczególnych przygotowań. 

Warto pamiętać, że kontrast musi zostać usunięty z organizmu przez nerki, dlatego konieczne jest zbadanie ich czynności. W tym celu określa się np. poziom kreatyniny. Niezbędny jest ponadto szczegółowy wywiad lekarski czy określenie przebytych chorób. Lekarz poinformuje się o możliwych skutkach ubocznych zabiegu związanych głównie z przyjęciem kontrastu oraz opisze przebieg badania tak, abyś czuła się w jego trakcie komfortowo.

Przebieg badania metodą tomografii komputerowej 

Jak przebiega badanie tomografii komputerowej? Przede wszystkim przeprowadzane jest pod nadzorem radiologa, z którym ma się kontakt podczas całego badania. Pacjent układany jest na specjalnym stole, powinien leżeć nieruchomo. Następnie stół przesuwa się w stronę otworu gantry, czyli aparatu, a w jego wnętrzu lampa rentgenowska, wykonując obrót o 360 st., pozyskuje obrazy badanego ciała. Po badaniu pacjent wysuwany jest z aparatu, a w zależności od tego, czy został zastosowany kontrast, pozostaje na kilkudziesięciominutowej obserwacji lub opuszcza gabinet.

Czy tomografia komputerowa jest bezpieczna?  

Tomografia komputerowa zaliczana jest do nieinwazyjnych i bezpiecznych zabiegów. Pewne wątpliwości może jedynie budzić promieniowanie jonizujące oraz podanie kontrastu. Należy jednak podkreślić, że dawka promieniowania jest stosunkowo niska, a skutki uboczne związane z podaniem kontrastu obejmują przede wszystkim nudności, wymioty, niekiedy dreszcze, a zaburzenia oddychania lub wstrząs anafilaktyczny pojawić mogą się jedynie w skrajnych i rzadkich przypadkach. 

Należy przy tym pamiętać, że istnieją okoliczności, które stanowią przeciwwskazania do wykonania tomografii komputerowej. Zalicza się do nich m.in.: 

• ciąża i karmienie piersią, 
• niewydolność nerek, 
• uczulenie na składniki kontrastu, w tym jod, 
• nieuregulowane nadciśnienie tętnicze, 
• niewydolność krążenia. 

Tomografia komputerowa – cena 

Tomografia komputerowa jest badaniem, które wykonywane jest w ramach świadczeń finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Może ono zostać zrealizowane także w formie badania odpłatnego. Koszt tomografii komputerowej zależy od tego, jaki jest obszar diagnostyczny i może wynosić od 200 zł do nawet 1000 zł. Warto podkreślić, że tomografia komputerowa nie może zostać przeprowadzona bez skierowania, nawet wtedy, gdy chcesz ją zrobić prywatnie. 

Bibliografia: 

1. Easton S., Radiografia. Podręcznik dla techników elektroradiologii, Edra Urban & Partner. 
2. Pruszyński B., Tomografia komputerowa, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2023. 
3. Webb W. R., Brant W. E., Major N. M., Tomografia komputerowa. Zastosowanie kliniczne, Edra Urban & Partner.