Bakteryjne i wirusowe zapalenie mózgu – przyczyny, objawy i leczenie

Zapalenie mózgu to zakażenie układu nerwowego, które obejmuje tkankę mózgową. W jego przebiegu pojawiają się liczne objawy neurologiczne oraz ogólne. Najczęstszą przyczyną choroby są wirusy, ale mogą to być także bakterie, pierwotniaki lub grzyby. Zapalenie mózgu może prowadzić do trwałego uszkodzenia mózgu, a nawet śmierci.

Zapalenie mózgu jest spowodowane obecnością drobnoustrojów i powstaniem stanu zapalnego w miąższu mózgu. Zdarza się, że równocześnie atakowany jest rdzeń kręgowy i opony mózgowo-rdzeniowe. Może być ono powikłaniem po innej infekcji toczącej się w organizmie, np. różyczce lub grypie. Choroba ma trudny przebieg i wysoką śmiertelność. Leczenie zapalenia mózgu wymaga hospitalizacji.

Przyczyny zapalenia mózgu

Zapalenie mózgu to proces zapalny układu nerwowego, który obejmuje tkankę nerwową mózgu. Przyczyną choroby jest zakażenie wirusami (wirusem opryszczki, kleszczowego zapalenia mózgu, różyczki, wścieklizny, arbowirusami), bakteriami (krętkami, meningokokami, pneumokokami), a także pierwotniakami lub grzybami, które prowadzi do uszkodzenia miąższu mózgu. W Polsce odnotowuje się około 650 przypadków zapalenia mózgu rocznie.

Ze względu na czynnik etiologiczny wyróżnia się następujące rodzaje zapalenia mózgu:

• wirusowe zapalenie mózgu: opryszczkowe, kleszczowe, japońskie, różyczkowe zapalenie mózgu, zapalenie mózgu spowodowane wirusem odry,
• bakteryjne zapalenie mózgu: boreliozowe i gruźlicze zapalenie mózgu.

Innym rodzajem schorzenia jest autoimmunologiczne zapalenie mózgu. Dotyczy ono najczęściej młodych osób, głównie kobiet, u których zdiagnozowano potworniaka w jajniku. Jego przyczyną jest występowanie swoistych przeciwciał przeciwko receptorom NMDA, które są odpowiedzialne za przewodzenie kationów sodu, potasu i wapnia. Ich obecność stwierdza się w surowicy krwi lub płynie mózgowo-rdzeniowym. Objawy pojawiają się nagle i są charakterystyczne dla uszkodzenia pnia mózgu, układu limbicznego i móżdżku.

Objawy zapalenia mózgu

Pierwsze objawy zapalenia mózgu są zwykle niecharakterystyczne. Pojawiają się dolegliwości ogólne, które przypominają grypę: znaczne osłabienie, podwyższenie temperatury ciała lub gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, dreszcze, ból głowy i bóle mięśniowe. Z czasem dołączają się także nudności, biegunka, wymioty, nadmierna senność, światłowstręt, zaburzenia świadomości oraz neurologiczne objawy zapalenia mózgu: zaburzenia czucia, pamięci, osobowości, niedowłady, porażenia wiotkie, napady drgawkowe, afazja (utrata zdolności mowy), a nawet śpiączka. Mogą pojawić się również dolegliwości związane z uszkodzeniem autonomicznego układu nerwowego:

• wzmożona potliwość,
• zmiana częstotliwości bicia serca,
• nadmierne wydzielanie śliny i ślinotok.

Czy zapalenie mózgu jest uleczalne?

Leczenie zapalenia mózgu wymaga hospitalizacji. Jeżeli przyczyną jest zakażenie wirusowe, konieczne jest włączenie terapii lekami przeciwwirusowymi. Podaje się je drogą dożylną przez okres 3 tygodni. Stosuje się także kortykosteroidy, które działają przeciwzapalnie. Leczenie choroby opiera się również na łagodzeniu objawów, a szczególnie niedopuszczeniu do powstania obrzęku mózgu.

Zapalenie mózgu cechuje się ciężkim przebiegiem i dużą śmiertelnością, jest ono jednak wyleczalne. Ważne jest wczesne postawienie rozpoznania i szybkie włączenie terapii. Objawy neurologiczne zapalenia mózgu mogą się utrzymywać przez dłuższy czas, dlatego ważna jest rehabilitacja. Choroba może pozostawić po sobie trwałe następstwa w postaci zaburzeń neurologicznych lub psychicznych.

Szczepienie na zapalenie mózgu

Zapobieganie zapaleniu mózgu obejmuje wykonywanie obowiązkowych szczepień ochronnych przeciwko odrze, śwince, różyczce, ospie wietrznej, ponieważ choroby te mogą prowadzić do przeniesienia zakażenia na tkanki mózgu. Zalecane jest także profilaktyczne, sezonowe szczepienie przeciwko grypie.

Profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu obejmuje zabezpieczanie się przed ukąszeniem kleszcza – stosowanie odzieży ochronnej, środków przeciw owadom, unikanie przebywania na terenach endemicznych oraz szczepienia ochronne. Szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu zalecane jest szczególnie osobom przebywającym na terenach wzmożonej aktywności kleszcza. Należy przyjąć 3 dawki pierwotne, a następnie wykonywać iniekcję przypominającą co 3–5 lat. Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu powinna zostać wykonana zimą lub wczesną wiosną, aby zapewnić ochronę od kwietnia do października (okres wzmożonej aktywności tych pajęczaków). Jest to jedyny skuteczny sposób na ochronę przed kleszczowym zapaleniem mózgu.