FASD – co to, przyczyny, objawy i leczenie alkoholowego zespołu płodowego

FASD, czyli spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych, to zespół chorobowy, który może pojawiać się u dzieci matek spożywających alkohol w trakcie ciąży. Najcięższą jego postacią jest FAS, czyli alkoholowy zespół płodowy, w którym występuje szereg dodatkowych objawów. Mówi się, że FASD może dotyczyć aż 10 proc. wszystkich urodzonych dzieci na świecie.

FASD – co to jest?

FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorder, spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych) to bardzo pojemny termin, obejmujący wiele chorób i zaburzeń wynikających z picia alkoholu w ciąży. Obejmuje on m.in.:

• FAS – alkoholowy zespół płodowy,
• pFAS – częściowy płodowy zespół alkoholowy,
• inne rozpoznania, np. ARND (zaburzenia neurobehawioralne z ekspozycją na alkohol), FAE (alkoholowy efekt płodowy), ARBD (wady wrodzone spowodowane alkoholem).

FASD a rozwój dziecka

FASD wywołuje przede wszystkim:

• zaburzenia neurologiczne,
• niedorozwój umysłowy,
• zaburzenia myślenia przyczynowo-skutkowego,
• zaburzenia zachowania,
• uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,
• nadpobudliwość psychoruchową,
• opóźnienie rozwoju psychicznego i fizycznego,
• wady rozwojowe (m.in. stawów i serca).

Dzieci z FASD mają problemy z:

• koncentracją i uczeniem się,
• rozwojem mowy,
• kontaktami z ludźmi,
• dostosowywaniem się do odgórnie narzuconych norm,
• koordynacją ruchową,
• pamięcią,
• rozwiązywaniem problemów.

Już w okresie prenatalnym można zaobserwować u nich opóźnienie wzrostu.

FASD – objawy na różnych etapach rozwoju

U noworodków z FASD można zauważyć:

• zbyt niską masę ciała,
• mniejszy obwód głowy,
• wady serca,
• wady anatomiczne (uszu, stawów, oczu),
• problemy związane z przybieraniem na wadze,
• problemy z uspokajaniem się,
• problemy ze spożywaniem pokarmów,
• zaburzenia napięcia mięśni,
• nieprawidłowy rozwój układu kostno-stawowego,
• zbyt dużą wrażliwość na bodźce,
• zmniejszoną potrzebę snu.

Objawy FASD dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym:

• problemy adaptacyjne (wycofanie, lękliwość, problemy związane ze zmianą nawyków, niechęć do poznawania nowych osób i miejsc),
• opóźnienie psychomotoryczne, zaburzenia koordynacji i równowagi, zaburzenia orientacji przestrzennej,
• trudności w uczeniu się (problemy z myśleniem abstrakcyjnym oraz przyczynowo-skutkowym, pojawiają się więc często problemy z matematyką),
• problemy w relacjach z innymi dziećmi (trudności z utrzymaniem znajomości, niecelowe nieodpowiednie zachowanie wobec rówieśników – z powodu problemu z niedopasowywaniem się do norm społecznych, nadmierna ufność wobec obcych),
• problemy z mową pod względem artykulacji (objawiają się jąkaniem czy niewyraźnym mówieniem, bełkotliwym i niegramatycznym) oraz budowania wypowiedzi (dzieciom z FASD trudno jest tworzyć zwłaszcza dłuższe wypowiedzi),
• problemy z pamięcią i uwagą,
• problemy emocjonalne (wiążą się z reakcjami gwałtownymi i impulsywnymi, ale także z depresyjnością i wycofaniem).
• zaburzenia przetwarzania sensorycznego (czucia głębokiego i powierzchniowego, słyszenia i widzenia, głodu i sytości),
• tendencja do kłamstwa i kradzieży,
• brak umiejętności odczytywania emocji i mowy ciała,
• tendencja do działania schematycznego,
• bezmyślne naśladowanie zachowania innych ludzi i powtarzanie ich wypowiedzi,
• brak umiejętności przewidywania konsekwencji własnego zachowania (i trudności związane z uczeniem się na błędach).

W wieku nastoletnim i dorosłym pojawiają się kolejne objawy FASD:

• problemy z organizacją (pracy, nauki, wolnego czasu) oraz planowaniem różnych działań,
• trudności w funkcjonowaniu w społeczeństwie (nierozumienie oczekiwań innych, brak wyczucia, skracanie dystansu, problemy z przestrzeganiem reguł obowiązujących w społeczeństwie),
• problemy emocjonalne (związane z narastającą frustracją, drażliwością, impulsywnością, łatwym uleganiem złości).

Jeśli osoby z FASD nie zostaną objęte w pewnym momencie odpowiednią opieką, mogą się pojawić zaburzenia wtórne:

• niska samoocena i skłonność do izolowania się,
• skłonność do agresji, prowadząca do konfliktów z prawem,
• depresja i inne zaburzenia psychiczne,
• problemy z alkoholem oraz przyjmowaniem innych substancji psychoaktywnych.

FAS – co to jest?

FAS (Fetal Alcohol Syndrome, alkoholowy zespół płodowy) to zaburzenie rozwojowe, będące najcięższą formą uszkodzeń stanowiących rezultat ekspozycji na alkohol w życiu płodowym.

FAS – objawy

Główne objawy zespołu FAS to:

• niedobór wzrostu i masy ciała,
• zaburzenia neurorozwojowe,
• dysmorfia twarzy,
• powolny wzrost przed i po urodzeniu,
• problemy ze wzrokiem i słuchem,
• problemy z nerkami i kośćmi,
• problemy z sercem,
• deformacje kończyn, stawów i palców,
• nadwrażliwość na bodźce,
• nieprawidłowe napięcie mięśniowe,
• dysfunkcje motoryki małej (słaby chwyt, słaba koordynacja na linii ręka-oko, drżenie).

Warto zaznaczyć, że nasilenie poszczególnych dolegliwości może być różne u różnych pacjentów.

FAS – wygląd twarzy

Wygląd twarzy dzieci alkoholików jest często bardzo charakterystyczny. Objawia się on:

• zwężeniem górnej czerwieni wargowej i brakiem „łuku Kupidyna”,
• krótkimi szparami powiekowymi,
• spłaszczonej środkowej część twarzy,
• zadartym, krótkim nosem,
• zmarszczką nakątną (w kąciku oka),
• niesymetrycznie osadzonymi uszami,
• płaską rynienką podnosową,
• opadaniem powiek,
• małym obwodem głowy lub nawet mikrocefalią,
• gładką powierzchnią skóry między górną wargą a nosem.

FASD i FAS – przyczyny

Przyczyną FAS i FASD jest oczywiście alkohol, który przenika przez łożysko. Nie wiadomo, jak dużo alkoholu trzeba wypić w trakcie ciąży, aby wywołać FASD lub FAS. Wysokoprocentowe napoje mogą szkodzić dziecku przez cały okres ciąży, nawet wtedy, gdy kobieta nie wie jeszcze o jej istnieniu. Równie szkodliwe dla płodu jest piwo i wino, nie mówiąc już np. o wódce. Jak dowiedli naukowcy, 50 mg czystego alkoholu etylowego powoduje obumarcie aż 20 milionów neuronów. Kobieta nie powinna pić zatem już wtedy, kiedy podejrzewa, że może być w ciąży. Bardzo ważne jest to, że do FASD mogą doprowadzić nie tylko matki nadużywające alkoholu – do uszkodzenia może dojść nawet w wyniku jednorazowego spożycia alkoholu, np. podczas imprezy.

FASD i FAS – leczenie

Dzieci z FASD i FAS często potrzebują opieki psychologicznej, a także kontaktu z psychiatrą. Część z nich powinna uczęszczać również na zajęcia do logopedy, jak również uczestniczyć w rehabilitacji ruchowej. Ze względu na zbyt powolny wzrost, powinny regularnie odwiedzać pediatrę, ale też endokrynologa i gastrologa. Ważne jest, aby zauważyć problemy odpowiednio wcześnie i objąć je opieką terapeutyczną. Bardzo istotna jest tutaj relacja z rodzicem, który powinien zbudować z dzieckiem silną więź oraz tłumaczyć te zjawiska i zachowania, których ono nie rozumie.

Terapia FAS/FASD ma na celu odzyskanie równowagi przez małego pacjenta, poprawę relacji w jego rodzinie, a także rozwijania jego możliwości w zakresie radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Spotkania z terapeutą mogą mieć charakter indywidualny, jak i grupowy (z całą rodziną lub jej częścią). W terapii z dziećmi z FASD często wykorzystuje się techniki neurorozwojowe (skupione m.in. na stymulacji sensorycznej), psychodynamiczne (skupione na relacjach) oraz pracy z traumą (chodzi tu głównie o metodę SE według Petera Levine’a).

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448178/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3779274/