Glukagon jako hormon trzustki. Działanie insuliny i glukagonu
Glukagon i insulina to hormony pełniące podstawową funkcję w regulacji poziomu glukozy we krwi. Działanie glukagonu powoduje wzrost poziomu cukru, który może zostać wykorzystany do produkcji energii, a jako lek podaje się go pacjentom z ciężką hipoglikemią (obniżeniem stężenia glukozy we krwi). Kiedy przeprowadza się badanie glukagonu i co mogą oznaczać jego wyniki?
Glukagon. Co to jest?
Glukagon to hormon produkowany przez komórki alfa trzustki. Razem z insuliną odgrywa kluczową rolę w regulacji stężenia glukozy we krwi. Wydzielany jest w reakcji na niski poziom cukru oraz sytuacje, w których zwiększa się zapotrzebowanie na energię (np. podczas wysiłku fizycznego). Kiedy ważny jest glukagon? Działanie tego związku polega przede wszystkim na:
- pobudzaniu wątroby do rozkładu glikogenu, z którego powstaje glukoza potrzebna do wytwarzania energii,
- aktywacji procesu glukoneogenezy, czyli produkcji glukozy z substancji innych niż węglowodany, np. z aminokwasów,
- stymulacji rozkładu znajdującego się w organizmie tłuszczu (triglicerydów) w kwasy tłuszczowe, które mogą być wykorzystane do produkcji energii.
Badanie glukagonu. Kiedy się je przeprowadza?
Badanie stężenia glukagonu we krwi nie jest rutynowo przeprowadzane w przypadku zaburzeń poziomu cukru we krwi, a jego użyteczność w diagnostyce chorób jest dość ograniczona. Częstym wskazaniem do wykonania badania jest podejrzenie występowania lub kontrola wydzielającego glukagon nowotworu (glukagonomy).
Produkcja glukagonu przez guz powoduje podwyższenie stężenia tego hormonu we krwi i w efekcie poziom glukozy także rośnie powyżej normy. Glukagonoma daje symptomy takie jak:
- rozległa wysypka skórna nazywana wędrującym rumieniem nekrotycznym,
- utrata masy ciała,
- anemia.
Wśród innych powodów zlecenia wykonania badania glukagonu wymienić można także występowanie następujących stanów:
- cukrzycy (badanie wykonywane tylko w niektórych przypadkach),
- niedobór hormonu wzrostu u dzieci,
- marskość wątroby,
- niski poziom glukozy we krwi (hipoglikemia),
- zapalenie trzustki,
- nowotwór nadnerczy lub tarczycy.
Na badanie skierować cię może lekarz POZ (podstawowej opieki zdrowotnej) lub specjalista endokrynolog czy onkolog, jeżeli podejrzewany jest nowotwór.
Przebieg badania i norma glukagonu
Do oznaczenia stężenia glukagonu we krwi potrzebna jest próbka krwi żylnej. Warunki przygotowania do badania mogą się różnić w zależności od celu diagnostyki, dlatego należy ustalić je z lekarzem zlecającym test (często na pobranie krwi pacjent powinien przyjść na czczo – wymagana przerwa od ostatniego posiłku to wtedy 8-12 godzin).
Norma stężenia glukagonu we krwi to 50-100 ng/l (wartości referencyjne mogą być nieznacznie inne, zależnie od laboratorium wykonującego oznaczenie). Wyniki zawsze warto skonsultować z lekarzem.
Nieprawidłowe stężenie glukagonu
Podwyższone stężenie glukagonu we krwi obserwuje się:
- u osób głodzących się lub stosujących diety wysokobiałkowe o niskiej zawartości węglowodanów,
- w sytuacji silnego stresu, np. wywołanego urazem,
- u pacjentów z chorobami wątroby,
- w przebiegu zapalenia trzustki,
- u osób z nowotworem wydzielającym glukagon – glukagonomą.
Występowanie niedoboru wydzielania glukagonu zdarza się u pacjentów z cukrzycą typu 1. na skutek zaburzeń reakcji organizmu na niski poziom glukozy we krwi. Ich przyczyna może leżeć np. w uszkodzeniu produkujących hormon komórek lub zbyt dużej podaży insuliny w stosunku do potrzeb.
Innym powodem niedoboru glukagonu jest stan po operacji całkowitego lub częściowego usunięcia trzustki. Spadek poziomu tego hormonu występuje również u osób, u których w ostatnim czasie zmniejszyła się masa ciała oraz u noworodków, gdy produkcja związku jest zbyt niska w stosunku do zapotrzebowania – taka sytuacja zdarza się jednak bardzo rzadko.
Glukagon jako lek
Glukagon w postaci zastrzyków stosowany jest do leczenia epizodów ciężkiej hipoglikemii (obniżenia stężenia glukozy we krwi) w przebiegu cukrzycy, gdy doustna podaż węglowodanów nie jest możliwa, np. ze względu na to, że pacjent jest nieprzytomny. Lek występuje w formie roztworu, który wstrzykuje się domięśniowo lub podskórnie. Na ulotce dołączonej do zestawu można znaleźć dokładną instrukcję opisującą jak podać glukagon.
Cały zestaw do wstrzykiwania glukagonu można kupić w większości aptek, wydawany jest na receptę. Lek objęto refundacją NFZ (cena glukagonu, którą ponosi pacjent, to opłata ryczałtowa apteki – ok. 3 zł). Z kolei zastrzyk z glukagonem bez dofinansowania kosztuje 66 zł.
Insulina i glukagon
Działanie insuliny i glukagonu stanowi podstawę do utrzymywania prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Efekty wydzielania tych hormonów są przeciwstawne – glukagon odpowiada za to, by stężenie cukru we krwi nie spadło do zbyt niskiego poziomu, a insulina zapobiega nadmiernemu wzrostowi poziomu tego parametru. Zachowanie dynamicznej równowagi między wydzielaniem oraz działaniem glukagonu i insuliny zapewnia stabilność stężenia glukozy we krwi.
Bibliografia:
- https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22283-glucagon [dostęp 14.10.2024].
- Martinez M., Pancreas Hormones, Endocrine Society 2022.
- Pietrzak I., Szadkowska A., Nasal glucagon – a new way to treat severe, Pediatric Endocrinology Diabetes and Metabolism 2020, 26(1): 45-57.
- Rix I. i in., Glucagon Physiology, Endotext 2019.
Aktualizacja treści: inż. Agata Domagała
Podoba Ci się ten artykuł?
Polecamy
„To choroba, której reguł codziennie uczymy się na nowo”. Katarzyna Kazimierowska i jej osobista historia cukrzycy typu 1
Pierwszy przypadek wyleczenia cukrzycy typu 1. Początek nowej ery w walce z chorobami autoimmunologicznymi?
Jakie badania na cukrzycę wykonać? Diagnostyka cukrzycy typu 1. i 2.
Hashimoto a prawidłowe TSH. Czy taki wynik jest możliwy?
się ten artykuł?