Glukagon – badanie, lek. Działanie insuliny i glukagonu

Glukagon i insulina to hormony pełniące podstawową rolę w regulacji poziomu glukozy we krwi. Działanie glukagonu powoduje wzrost poziomu cukru, który może zostać wykorzystany do produkcji energii na potrzeby organizmu. Glukagon jako lek podaje się pacjentom z ciężką hipoglikemią (obniżeniem stężenia glukozy we krwi). Kiedy przeprowadza się badanie poziomu glukagonu i co mogą oznaczać jego wyniki?

Co to jest glukagon?

Glukagon to hormon produkowany przez komórki alfa trzustki. Razem z insuliną pełni kluczową rolę w regulacji stężenia glukozy we krwi. Glukagon wydzielany jest w reakcji na niski poziom cukru oraz sytuacje, w których zwiększa się zapotrzebowanie na energię (np. podczas wysiłku fizycznego).

Działanie glukagonu polega przede wszystkim na:

• pobudzaniu wątroby do rozkładu glikogenu, z którego powstaje glukoza potrzebna do wytwarzania energii,
• aktywacji procesu glukoneogenezy, czyli produkcji glukozy z substancji innych niż węglowodany, np. z aminokwasów,
• stymulacji rozkładu znajdującego się w organizmie tłuszczu (triglicerydów) w kwasy tłuszczowe, które mogą być wykorzystane do produkcji energii.

Badanie glukagonu – kiedy się je przeprowadza?

Badanie stężenia glukagonu we krwi nie jest rutynowo przeprowadzane w przypadku zaburzeń poziomu cukru we krwi, a jego użyteczność w diagnostyce chorób jest dość ograniczona. Częstym wskazaniem do wykonania badania jest podejrzenie występowania lub kontrola wydzielającego glukagon nowotworu (glukagonomy).

Produkcja glukagonu przez guz powoduje podwyższenie stężenia tego hormonu we krwi i w efekcie poziom glukozy także rośnie powyżej normy. Glukagonoma daje symptomy takie jak: rozległa wysypka skórna nazywana wędrującym rumieniem nekrotycznym, utrata masy ciała, anemia.

Wśród innych powodów zlecenia wykonania oznaczenia glukagonu wymienić można także występowanie objawów:

• cukrzycy (badanie wykonywane tylko w niektórych przypadkach),
• niedoboru hormonu wzrostu u dzieci,
• marskości wątroby,
• niskiego poziomu glukozy we krwi (hipoglikemii),
• zapalenia trzustki,
• nowotworu nadnerczy lub tarczycy.

Do oznaczenia stężenia glukagonu we krwi potrzebna jest próbka krwi żylnej. Warunki przygotowania do badania mogą się różnić w zależności od celu diagnostyki, dlatego należy ustalić je z lekarzem zlecającym test (często na pobranie krwi pacjent powinien przyjść na czczo – wymagana wtedy przerwa od ostatniego posiłku to 8-12 h).

Norma stężenia glukagonu we krwi to 50-100 ng/l (wartości referencyjne mogą być nieznacznie inne – zależnie od laboratorium wykonującego oznaczenie). Wyniki zawsze warto skonsultować z lekarzem.

Nieprawidłowe stężenie glukagonu

Podwyższone stężenie glukagonu we krwi obserwuje się:

• u osób głodzących się lub stosujących diety wysokobiałkowe o niskiej zawartości węglowodanów,
• w sytuacji silnego stresu, np. wywołanego urazem,
• u pacjentów z chorobami wątroby,
• w przebiegu zapalenia trzustki,
• u osób z nowotworem wydzielającym glukagon – glukagonomą.

Występowanie niedoboru wydzielania glukagonu zdarza się u pacjentów z cukrzycą typu I na skutek zaburzeń reakcji organizmu na niski poziom glukozy we krwi. Ich przyczyna może leżeć np. w uszkodzeniu produkujących hormon komórek lub zbyt dużej podaży insuliny w stosunku do potrzeb.

Innym powodem niedoboru glukagonu jest stan po operacji całkowitego lub częściowego usunięcia trzustki. Spadek poziomu tego hormonu występuje również u osób, u których w ostatnim czasie zmniejszyła się masa ciała. Obniżone stężenie glukagonu może pojawić się także u noworodków, gdy produkcja tego hormonu przez ich organizm jest zbyt niska w stosunku do zapotrzebowania – taka sytuacja zdarza się jednak bardzo rzadko.

Glukagon jako lek

Glukagon w postaci zastrzyków stosowany jest do leczenia epizodów ciężkiej hipoglikemii (obniżenia stężenia glukozy we krwi) w przebiegu cukrzycy, gdy doustna podaż węglowodanów nie jest możliwa, np. ze względu na to, że pacjent jest nieprzytomny. Lek występuje w formie roztworu, który wstrzykuje się domięśniowo lub podskórnie. Na ulotce dołączonej do zestawu można znaleźć dokładną instrukcję opisującą jak podać glukagon.

Cały zestaw do wstrzykiwania glukagonu można kupić w większości aptek, wydawany jest na receptę. Lek objęto refundacją NFZ (cena glukagonu, którą ponosi pacjent to opłata ryczałtowa apteki – ok. 3 zł).

Insulina i glukagon

Działanie insuliny i glukagonu stanowi podstawę do utrzymywania prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Efekty wydzielania tych hormonów są przeciwstawne – glukagon odpowiada za to, by stężenie cukru we krwi nie spadło do zbyt niskiego poziomu, a insulina zapobiega nadmiernemu wzrostowi poziomu tego parametru. Zachowanie dynamicznej równowagi między wydzielaniem (i działaniem) glukagonu i insuliny zapewnia stabilność stężenia glukozy we krwi.

Bibliografia:

1. National Institute of Health (2020) Glucagon blood test, MedlinePlus.
2. Mayo Clinic Laboratories Glucagon, Plasma, Laboratory Test Directory.
3. J., Yancopoulos G., Gromada J. (2016) Glucagon orchestrates stress-induced hyperglycaemia, Diabetes, Obesity & Metabolism, 18(7): 648-653.
4. Silvestre M., Goode J., Vlaskovsky P. i wsp. (2018) The role of glucagon in weight loss-mediated metabolic improvement: a systematic review and meta-analysis, Obesity Reviews, 19(2): 233-253.