Hormony trzustki to przede wszystkim insulina i glukagon. Jak działają? Normy

Trzustka pełni rolę gruczołu wydzielania wewnętrznego, co w praktyce oznacza, że produkuje hormony trzustkowe. Są to przede wszystkim insulina (wytwarzana przez komórki beta) oraz glukagon (wytwarzany przez komórki alfa). Czym charakteryzują hormony trzustki? Co warto o nich wiedzieć?

Jakie hormony wydziela trzustka?

Co wydziela trzustka? Produkuje ona przede wszystkim dwa rodzaje hormonów: insulinę oraz glukagon. Odpowiedzialna jest za to jej część wewnątrzwydzielnicza, a więc tzw. wysepki trzustkowe. Wspomniane wyżej związki są bardzo istotne dla ludzkiego organizmu i, co więcej, działają przeciwstawnie względem siebie.

Co wydziela trzustka? Insulina

Insulina to hormon trzustki regulujący przemianę cukrów. Został odkryty w 1922 r. Ten związek peptydowy wytwarzany jest przez komórki B wysp Langerhansa, które znajdują się w omawianym gruczole. Jedna jego cząsteczka zbudowana jest z dwóch łańcuchów polipeptydowych (białkowych), spajających mostki siarczkowe. Insulina jest złożona w sumie z 52. aminokwasów.

Rola insuliny w organizmie człowieka

Oto najważniejsze zadania insuliny:

• regulacja poziomu glukozy we krwi – za sprawą insuliny glukoza trafia do komórek, gdzie ulega przemianie (tzw. spalaniu). Proces ten sprawia, że otrzymujesz energię potrzebną do życia,
• magazynowanie glukozy w wątrobie – insulina pomaga gromadzić glukozę w wątrobie w postaci glikogenu. Spowalnia też jej produkcję oraz uwalnianie. Jeśli w wątrobie jest wystarczająco dużo glikogenu, spożyte kalorie przechowywane są w postaci tkanki tłuszczowej, insulina bierze udział również i w tym procesie,
• metabolizm węglowodanów – insulina odgrywa ważną rolę w procesie metabolizmu węglowodanów, a ich nadmiar przetwarza w tłuszcze,
• synteza białek – insulina bierze udział w procesie przemiany tłuszczów i białek. Stymuluje syntezę białka, przyspieszając dostarczanie aminokwasów. Magazynuje białko i prowadzi do przyrostu masy mięśniowej,
• wpływ na inne hormony – insulina oddziałuje na produkcję hormonów tarczycy, płciowych i wzrostu.

Normy insuliny w organizmie

Badanie insuliny na czczo powinno dać wynik do 10 mU/ml. Jeśli występuje jakiekolwiek odstępstwo od tej normy, należy jak najszybciej skonsultować się z diabetologiem.

Co oznacza wysoki poziom insuliny? Najczęściej ów stan wskazuje na:

• stosowanie niektórych leków (np. pochodnych sulfonylomocznika),
• wyspiaka trzustki,
• chorobę Cushinga,
• otyłość,
• cukrzycę typu 2.,
• akromegalię,
• zespół metaboliczny,
• nietolerancję fruktozy lub galaktozy.

Czasem wyniki pokazują, że w organizmie poziom insuliny jest obniżony. Może oznaczać to:

• cukrzycę typu 1,
• niedoczynność przysadki,
• choroby związane z trzustką (np. nowotwór trzustki, zapalenie trzustki).

Jakie hormony produkuje trzustka? Glukagon

Co produkuje trzustka? Hormon, jakim jest glukagon, odpowiada za prawidłowy poziom cukru we krwi. Syntetyzują go i uwalniają komórki gruczołu. To polipeptyd zbudowany łącznie z 29. aminokwasów. Jego ilość w osoczu jest raczej stała u osób, które zdrowo się odżywiają. Czasem stężenie jednak wzrasta, co nieraz ma związek ze stresem.

Jakie funkcje pełni glukagon?

Działanie glukagonu koncentruje się głównie na wątrobie, ale nie tylko. Pełni on również wiele innych istotnych funkcji, takich jak:

• pobudzanie procesów glikogenolizy – mowa tu o procesie rozkładu glikogenu do glukozy,
• podwyższanie poziomu glukozy – glukagon działa odwrotnie niż insulina i podwyższa poziom glukozy. Ze względu na tę właściwość wykorzystywany jest w leczeniu hipoglikemii, czyli tzw. niedocukrzenia, zwłaszcza po zbyt dużej dawce zaaplikowanej insuliny,
• pozytywny wpływ na serce – glukagon stymuluje produkcję amin katecholowych, co z kolei powoduje zwiększenie częstotliwości rytmu serca,
• pozytywny wpływ na nerki – glukagon działa moczopędnie,
• pozytywny wpływ na przewód pokarmowy – glukagon reguluje perystaltykę żołądka, jelita cienkiego i grubego oraz samej dwunastnicy,
• hamowanie produkcji soku żołądkowego – glukagon zmniejsza ilość gastryny, która odpowiada za produkcję soku żołądkowego.

Normy glukagonu w organizmie

Norma glukagonu to 50-100 ng/l. W ogromnym stopniu absorbowany jest on przez wątrobę, dlatego w krwi pojawia się jedynie w niewielkim stężeniu. Należy pamiętać, że każdy niepokojący wynik badania trzeba skonsultować z lekarzem, ponieważ może on wskazywać na problemy z trzustką i nie tylko.

Zauważyłaś, że występuje u ciebie podwyższony poziom glukagonu? Jeśli tak, przyczyny takiego stanu mogą być następujące:

• akromegalia,
• zapalenie trzustki,
• marskość wątroby,
• choroba Cushinga,
• ciężkie urazy,
• glikokortykosteroidy,
• choroby trzewne,
• ostra lub przewlekła niewydolność nerek,
• glukagonomia,
• posocznica,
• nowotwór trzustki,
• ciężka kwasica ketonowa,
• dieta bogata w białko,
• niewydolność serca,
• guz chromochłonny,
• hiperlidemia typu III i IV,
• stan po całkowitym lub prawie całkowitym usunięciu żołądka.

Obniżona ilość glukagonu najczęściej wynika ze zbyt dużego stężenia kwasów ketonowych oraz wolnych kwasów tłuszczowych we krwi lub ze wzmożonej produkcji mocznika. Problem często występuje też u noworodków oraz kobiet ciężarnych z cukrzycą.

Co produkuje trzustka? Hormony z trzustki innego typu

Choć insulina i glukagon to główne hormony produkowane przez trzustkę, nie można także zapominać o roli gruczołu, jaką pełni w wydzielaniu polipeptydu trzustkowego (PP) oraz somatostatyny. Oba związku są jednocześnie hormonami układu pokarmowego i wykazują bezpośredni wpływ m.in. na procesy trawienia pokarmów.

Bibliografia:

1. https://www.endocrine.org/patient-engagement/endocrine-library/hormones-and-endocrine-function/pancreas-hormones [dostęp 14.10.2024].
2. Rix I. i in., Glucagon Physiology, Endotext 2019.
3. Sayed S., Mukherjee S., Physiology Pancreas, StatPearls 2023.
4. Thota S., Akbar A., Insulin, StatPearls 2023.

Aktualizacja treści: inż. Agata Domagała