Hormony trzustki – insulina i glukagon. Jak działają? Normy

Trzustka pełni rolę gruczołu wydzielania wewnętrznego, co w praktyce oznacza, że produkuje dwa rodzaje hormonów: insulinę (wytwarzaną przez komórki beta) oraz glukagon (wytwarzany przez komórki alfa). Czym charakteryzują hormony trzustki? I co warto o nich wiedzieć? Sprawdź.

Hormony trzustki – czym są?

Co wydziela trzustka? Produkuje ona dwa rodzaje hormonów: insulinę oraz glukagon. Odpowiedzialna jest za to jej część wewnątrzwydzielnicza. Oba typu hormonów są bardzo istotne dla ludzkiego organizmu i, co więcej, działają przeciwstawnie względem siebie. Ponadto działają one wielopłaszczyznowo, dlatego ważne jest to, aby produkowane były w odpowiedniej ilości – tylko wtedy zostanie zachowana równowaga ustroju. Warto dodać, że zewnątrzwydzielnicza część trzustki produkuje z kolei enzymy trzustkowe.

Co wydziela trzustka? Insulina

Insulina to hormon trzustki, który został odkryty w 1922 r. Jest on niezbędny w organizmie, aby mogło być przeprowadzonych wielu procesów. Ów hormon peptydowy wytwarzany jest przez komórki B wysp Langerhansa, znajdujące się w trzustce. Jedna jego cząsteczka zbudowana jest z dwóch łańcuchów polipeptydowych (białkowych), które spajają mostki siarczkowe. Hormon ten złożony jest w sumie z 52 aminokwasów.

Rola insuliny w organizmie

Oto najważniejsze zadania insuliny.

• Regulacja poziomu glukozy we krwi – za sprawą insuliny glukoza trafia do komórek, gdzie ulega przemianie (tzw. spalaniu), proces ten sprawia, że otrzymujemy energię potrzebną do życia.
• Magazynowanie glukozy w wątrobie – insulina pomaga gromadzić glukozę w wątrobie w postaci glikogenu. Spowalnia też uwalnianie glukozy z wątroby oraz produkcję tego cukru. Jeśli w wątrobie jest wystarczająco dużo glikogenu, spożyte kalorie przechowywane są w postaci tkanki tłuszczowej – insulina bierze udział również i w tym procesie.
• Metabolizm węglowodanów – insulina bierze również udział w procesie metabolizmu węglowodanów, a ich nadmiar przetwarza w tłuszcze.
• Synteza białek – insulina przydaje się również w procesie przemiany materii tłuszczów i białek. Stymuluje syntezę białka, przyspieszając dostarczanie aminokwasów. Magazynuje białko i prowadzi do przyrostu masy mięśniowej.
• Wpływ na inne hormony – insulina oddziałuje na produkcję hormonów tarczycy i hormonów płciowych, a także hormonu wzrostu.

Jak działa insulina?

Insulina obniża poziom cukru we krwi (do prawidłowego stężenia) i w pewien sposób otwiera komórki na energię dostarczaną z pokarmów. Źródło tej energii stanowią węglowodany, które najpierw rozbijane są na cukry proste, do postaci glukozy. Przez pewien czas krąży ona we krwi, a następnie trafia do komórek właśnie za sprawą insuliny. Jeżeli w organizmie zauważalne są niedobory insuliny, może to doprowadzić do pojawienia się cukrzycy typu 2. Dzięki insulinie glukoza jest w stanie przenikać do komórek, a następnie – dostarczyć im energii.

Do produkcji insuliny w organizmie dochodzi po spożyciu posiłku. Największy wzrost jej stężenia powoduje glukoza, choć doprowadzają do tego również aminokwasy, hormony jelitowe, a także obecne w pokarmach kwasy tłuszczowe. Insulina zwiększa transport glukozy do wnętrza komórek, w wyniku czego obniża się poziom owej glukozy we krwi. Do największej produkcji insuliny dochodzi w godzinach porannych. Ów hormon wydzielany jest w dwóch fazach.

• I faza – jest to wczesna faza produkcji insuliny, chodzi tu o nagły wzrost poziomu tego hormonu, który następuje po 2 minutach od wzrostu stężenia insuliny we krwi.
• II faza – jest to faza, która trwa dłużej, produkcja glukozy jest wolniejsza, ale jej stężenie utrzymuje się na stałym poziomie, faza ta trwa tak długo, jak jej poziom jest podwyższony.

Normy insuliny w organizmie

W surowicy krwi powinno znajdować się 10–25 mU/l insuliny. Jeśli występuje jakiekolwiek odstępstwo od tej normy, należy jak najszybciej skonsultować się z diabetologiem.

Podwyższony poziom insuliny

Co oznacza wysoki poziom insuliny? Najczęściej ów stan wskazuje na:

• stosowanie niektórych leków (np. pochodnych sulfonylomocznika),
• wyspiaka trzustki,
• chorobę Cushinga,
• otyłość,
• cukrzycę typu 2,
• akromegalię,
• zespół metaboliczny,
• nietolerancję fruktozy lub galaktozy.

Obniżony poziom insuliny

Czasem wyniki pokazują, że w organizmie poziom insuliny jest obniżony. Może oznaczać to:

• cukrzycę typu 1,
• niedoczynność przysadki,
• choroby związane z trzustką (np. nowotwór trzustki, zapalenie trzustki).

Jak utrzymywać insulinę na odpowiednim poziomie?

Aby insulina utrzymywała się w organizmie na odpowiednim poziomie, należy ograniczać stres w życiu codziennym. Nie należy podjadać między posiłkami, warto też zadbać o systematyczną aktywność fizyczną. Z jadłospisu radzimy wyeliminować używki, a do tego zadbać o regularne nawadnianie organizmu.

Co produkuje trzustka? Glukagon

Glukagon to drugi hormon wydzielany przez trzustkę, który odpowiedzialny jest za prawidłowy poziom cukru we krwi. Syntetyzują go i uwalniają go komórki trzustki. To polipeptyd, zbudowany łącznie z 29 aminokwasów. Jego ilość w osoczu krwi jest raczej stała u osób, które zdrowo się odżywiają. Czasem jego stężenie jednak wzrasta, co nieraz ma związek ze stresem.

Rola glukagonu w organizmie

Działanie glukagonu koncentruje się głównie na wątrobie, ale nie tylko. Pełni on również wiele innych istotnych funkcji.

• Pobudzanie procesów glikogenolizy – mowa tu o procesie rozkładu glikogenu do glukozy.
• Podwyższanie poziomu glukozy – działa on odwrotnie niż insulina i podwyższa poziom glukozy, i ze względu na tę właściwość, wykorzystywany jest on w leczeniu hipoglikemii, czyli tzw. niedocukrzenia, zwłaszcza po zbyt dużej dawce zaaplikowanej insuliny.
• Pozytywny wpływ na serce – glukagon stymuluje produkcję amin katecholowych, co z kolei powoduje zwiększenie częstotliwości rytmu serca.
• Pozytywny wpływ na nerki – glukagon działa sodopędnie i moczopędnie.
• Pozytywny wpływ na przewód pokarmowy – glukagon osłabia perystaltykę żołądka, jelita cienkiego i grubego oraz samej dwunastnicy.
• Hamowanie produkcji soku żołądkowego – wiąże się to z tym, ze glukagon zmniejsza ilość gastryny, która odpowiada za produkcję soku żołądkowego.

Jak działa glukagon?

Glukagon wykazuje się działaniem przeciwstawnym do insuliny, pobudza wzrost stężenia glukozy we krwi. Dzieje się tak za sprawą kilku różnych mechanizmów. Produkują go komórki alfa trzustki, trafia on do wątroby przez żyłę wrotną. Tam stymuluje proces glikogenolizy, czyli rozpadu glikogenu (związku, który jest swoistym zapasem energetycznym organizmu) do glukozy. Jednocześnie w komórkach wątroby i nerek zachodzi proces glukoneogenezy, który glukagon również wspiera. Podczas niego dochodzi do produkcji glukozy z aminokwasów glukogennych, mleczanów, gliceroli oraz propionianów.

Normy glukagonu w organizmie

Glukagon powinien plasować się w organizmie na poziomie poniżej 150 ng/l. Najlepiej, gdy występuje w ilości 50-100 ng/l. W ogromnym stopniu absorbowany jest on przez wątrobę, dlatego w krwi pojawia się jedynie w niewielkim stężeniu. Należy pamiętać, że każdy niepokojący wynik badania należy skonsultować z lekarzem, ponieważ może on wskazywać na problemy z trzustką i nie tylko.

Podwyższony poziom glukagonu

Zauważyłeś, że występuje u Ciebie podwyższony poziom glukagonu? Jeśli tak, przyczyny tego mogą być następujące:

• akromegalia,
• zapalenie trzustki,
• marskość wątroby,
• choroba Cushinga,
• ciężkie urazy,
• glikokortykosteroidy,
• choroby trzewne,
• ostra lub przewlekła niewydolność nerek,
• glukagonomia,
• posocznica,
• nowotwór trzustki,
• ciężka kwasica ketonowa,
• pokarmy bogate w białko,
• niewydolność serca,
• guz chromochłonny,
• nieketonowa śpiączka hiperosmolarna podczas cukrzycy,
• hiperlidemia typu III i IV,
• stan po całkowitym lub prawie całkowitym usunięciu żołądka.

Niski poziom glukagonu

Obniżona ilość glukagonu również ma swoje przyczyny. Najczęściej wynika ona ze zbyt dużego stężenia kwasów ketonowych oraz wolnych kwasów tłuszczowych we krwi. Może do tego stanu doprowadzić również wzmożona produkcja mocznika. Zwykle problem związany ze zbyt niskim poziomem glukagonu występuje u noworodków oraz matek z cukrzycą.

Jak utrzymywać glukagon na odpowiednim poziomie?

Aby utrzymywać glukagon na odpowiednim poziomie, należy prowadzić zdrowy tryb życia. Przede wszystkim trzeba zrezygnować z przetworzonych produktów oraz fast foodów. Do jadłospisu warto wprowadzić więcej owoców i warzyw z dużą zawartością błonnika.

Insulina a glukagon

Jak już powiedzieliśmy, insulina i glukagon wzajemnie na siebie oddziałują. Glukagon pobudza wzrost glukozy we krwi, podczas gdy insulina obniża jej poziom w organizmie. To z kolei sprawia, że bardzo ważna jest równowaga między tymi związkami. Podwyższony poziom insuliny wiąże się zwykle z obniżonym stężeniem glukagonu i na odwrót. U osób chorych na cukrzycę równowagę tę może zaburzyć przyjmowanie insuliny.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279127/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560688/