Immunosupresja i immunosupresory w leczeniu chorób. Efekty i skutki uboczne

Immunosupresja jest procesem hamowania produkcji przeciwciał przez czynniki zwane immunosupresorami. Najczęściej stosuje się promieniowanie rentgenowskie oraz środki farmaceutyczne.

Immunosupresja jest zjawiskiem polegającym na hamowaniu wytwarzania przeciwciał oraz innych komórek układu odpornościowego, co zmniejsza reaktywność immunologiczną. Skutki uboczne immunosupresji to głównie zakażenia wirusowe, bakteryjne i grzybicze. Bardzo odległym powikłaniem immunosupresji są nowotwory, m.in. chłoniaki, rak pęcherza oraz szyjki macicy. Innymi skutkami ubocznymi są wrzody żołądka, uszkodzenie wątroby oraz nerek.

Jak działa immunosupresja?

Leki określane jako immunosupresanty wywierają silny wpływ na układ immunologiczny, inaczej odpornościowy. U zdrowej osoby podawanie leków zmniejszających zdolność układu odpornościowego do obrony pozbawione byłoby sensu. Ma to jednak głębsze znaczenie u osób po przeszczepach, np. nerki. Wyciszenie reakcji układu immunologicznego zwiększa szanse na to, że organizm nie odrzucił przeszczepu. Podawanie leków immunosupresyjnych ma również zastosowanie w innych chorobach o podłożu autoimmunologicznym, w tym reumatoidalnym zapaleniu stawów, stwardnieniu rozsianym, toczniu, chorobie Leśniowskiego-Crohna oraz atopowym zapaleniu stawów. Przeciwwskazaniami do tego rodzaju farmakoterapii są ciąża oraz karmienie piersią.

Rodzaje immunosupresantów i skutki uboczne ich stosowania

Leki z rodzaju immunosupresantów mogą być podawane kilkoma drogami: doustną, dożylną oraz stosowaną zewnętrznie. Dzieli się je na kilka grup:

• glikokortykosteroidy
• inhibitory biosyntezy DNA
• blokery kinazy mTOR
• inhibitory aktywacji kalcyneuryny.

Glikokortykosteroidy

Glikokortykosteroidy należą do hormonów steroidowych mających działanie przeciwalergiczne, przeciwzapalne i immunosupresyjne. Są stosowane jako leczenie pomocnicze. Często wybieranym środkiem jest prednizon. Mimo skuteczności glikokortykosteroidy wykazują szereg działań niepożądanych, w tym zatrzymywanie wody w organizmie, obrzęki oraz zwiększenie łaknienia. Przyczyniają się również do wypłukiwania witaminy D oraz wapnia, co sprzyja rozwojowi osteoporozy.

Inhibitory biosyntezy DNA

Leki cytostatyczne wykorzystuje się w leczeniu nowotworów. Niszczą zmienione chorobowo komórki. Ich stosowanie wiąże się z dużym ryzykiem, ponieważ poza zdrowymi komórkami dochodzi do zniszczenia tych zdrowych, w tym nabłonka jelit, szpiku kostnego oraz naskórka. Lekarze decydują się na włączenie inhibitorów biosyntezy DNA w przypadku nowotworów cechujących się wrażliwością na inne leczenie, głównie chemioterapię. Mówi się wówczas o postępowaniu radykalnym. Leki te mają również zastosowanie w postępowaniu paliatywnym, co oznacza, że poprawiają jakość życia pacjentów poddanych agresywnym formom leczenia.

Inhibitory aktywacji kalcyneuryny

Leki z grupy inhibitorów aktywacji kalcyneuryny stosuje się powszechnie jako maść w leczeniu miejscowym atopowego zapalenia skóry. Innym celem ich wykorzystania jest profilaktyka odrzucenia przeszczepu. Środki działają jak inhibitory, a zatem hamują uwalnianie prozapalnych cytokin, biorących udział w uruchomieniu reakcji odpornościowej organizmu. Najpopularniejszymi lekami są takrolimus, a także cyklosporyna. Skutkami ubocznymi stosowania pierwszego z nich są alergie skórne oraz wzrost wrażliwości na promieniowanie słoneczne. Cyklosporyna z kolei wyklucza przyjmowanie preparatów z zielem dziurawca. Nie należy jej stosować równolegle z doustną antykoncepcją hormonalną oraz niektórymi antybiotykami.

Blokery kinazy mTOR

Leki z grupy blokerów kinazy mTOR stosuje się w przypadkach możliwości odrzucenia przeszczepów. Ewerolimus oraz sirolimus wpływają na zahamowanie namnażania się komórek zwanych limfocytami, będących komórkami układu immunologicznego. Osłabia to układ odpornościowy, co sprawia, że nie ma on siły na produkcję przeciwciał skierowanych przeciwko przeszczepionemu organowi. Najczęściej leki stosuje się w profilaktyce odrzucenia przeszczepu serca i nerki.

Zaburzenia autoimmunologiczne

W przebiegu chorób o podłożu autoimmunologicznym dochodzi do poważnego zaburzenia układu odpornościowego. Organizm nie rozpoznaje wówczas własnych komórek i tkanek. Traktując je jako obce, zaczyna wytwarzać przeciwko nim niszczące przeciwciała. Taka reakcja jest zaliczana do patologicznych i wymaga leczenia. Obserwuje się ją w przebiegu wielu chorób, w tym zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, tocznia układowego, zapalenia skórno-mięśniowego oraz reumatoidalnego zapalenia stawów. Autoagresja występuje również w licznych chorobach krwi. Leki immunosupresyjne podaje się, aby wyhamować taką patologiczną odpowiedź. W konsekwencji dochodzi do zahamowania procesu chorobowego oraz przejścia w stan remisji.