Melatonina – czym jest i jak działa? Badanie melatoniny

Melatonina nazywana jest hormonem snu, ponieważ odpowiada za koordynację pracy zegara biologicznego. Jej stężenie w organizmie spada wraz z wiekiem, dlatego u osób starszych pojawiają się problemy ze snem. Melatonina na sen dostępna pod postacią leków oraz suplementów diety znajduje zastosowanie u osób z zaburzeniami snu oraz podróżujących cierpiących na jet-lag. 

Co to jest melatonina?

Melatonina to hormon produkowany przez szyszynkę, czyli niewielki gruczoł dokrewny znajdujący się w mózgu. Aby melatonina mogła powstać, do organizmu musi zostać dostarczony z pożywieniem tryptofan – aminokwas egzogenny znajdujący się głównie w produktach bogatobiałkowych: drobiu, kurczaku i indyku, rybach, jajach, roślinach strączkowych, orzechach i bananach. Tryptofan poddany hydroksylacji i dekarboksylacji przekształcany jest w serotoninę. Następnie przy pomocy enzymów ( N-acetylotransferazy serotoninowej oraz transferazy hydroksyindolo-O-metylowej) z serotoniny powstaje N-acetylo-5-metoksytryptamina, czyli melatonina.

Melatoninę po raz pierwszy wyizolowano w roku 1958. To właśnie wtedy amerykański dermatolog Aaron Lerner opisał jej budowę chemiczną. Kolejne badania poszerzały wiedzę na temat wpływu melatoniny na funkcjonowanie organizmu. Dziś wiadomo już, że melatonina to tzw. hormon snu, który reguluje cykl dobowy. Receptory dla melatoniny pojawiają się w okresie płodowym, natomiast sam rytm dobowy wykształca się dopiero około szóstego miesiąca życia dziecka. Po 35-40 roku wydzielanie melatoniny stopniowo zmniejsza się. Znaczny niedobór melatoniny u osób starszych powoduje zaburzenia jakości i ilości snu.

Działanie melatoniny

Najbardziej znaną funkcją melatoniny jest regulacja okołodobowego rytmu biologicznego. Pinealocyty, czyli komórki szyszynki, wydzielają około 30 mikrogramów melatoniny w ciągu doby. Jej produkcja wzrasta w nocy i maleje w dzień. Najwięcej hormonu powstaje między północą a trzecią w nocy. Ekspozycja na światło powoduje zahamowanie syntezy melatoniny.

Choć melatonina najbardziej znana jest z kontrolowania cyklu snu i czuwania, pełni w organizmie także inne funkcje, w tym:

• reguluje wydzielanie prolaktyny, folitropiny, somatotropiny, tyreoliberyny oraz adrenokortykotropiny,
• wpływa na metabolizm glukozy,
• działa antyoksydacyjnie – neutralizuje wolne rodniki,
• wykazuje działanie antylipidowe,
• reguluje temperaturę ciała,
• pobudza układ odpornościowy, uczestnicząc w komórkowej i humoralnej odpowiedzi organizmu,
• działa neuroprotekcyjnie,
• wpływa na motorykę układu pokarmowego – spowalnia procesy trawienne oraz pobudza trzustkę do wydzielania enzymów,
• może mieć wpływ na procesy starzenia się organizmu,
• prawdopodobnie odgrywa pośrednią rolę w obrocie kostnym.

Melatonina jako lek i suplement

Melatoninę można kupić w aptece w postaci leku bez recepty lub suplementu diety. Hormon ten sprzedawany jest w tabletkach, kroplach oraz listkach rozpuszczanych na języku. Cena melatoniny zależy od rodzaju preparatu oraz zastosowanej dawki (1-5 mg). Za 30 tabletek zawierających po pięć miligramów melatoniny trzeba zapłacić około 25 złotych.

Melatoninę stosuje się przede wszystkim u osób z zaburzeniami snu, w tym u osób starszych, pracujących zmianowo oraz podróżujących cierpiących na jet-lag . U osób niewidomych hormon ten podaje się w celu regulacji rytmu snu i czuwania.

Zalecane dawkowanie melatoniny w zaburzeniach snu związanych ze zmianą strefy czasowej wynosi od dwóch do trzech miligramów na dobę. Tabletki należy zażywać raz dziennie, przez kolejne dwa lub trzy dni po zakończonej podróży. W przypadku zaburzeń snu u osób pracujących zmianowo sugeruje się dawkę od jednego do pięciu miligramów na dobę. W celu szybkiego zaśnięcia, melatoninę trzeba zażyć pół godziny przed snem.  Skuteczność leku wzrasta po upływie około dwóch tygodni od zastosowania terapii. Przed użyciem leku bądź suplementu należy zapoznać się z ulotką dołączoną do opakowania.

Przeciwwskazania do stosowania melatoniny

Przeciwwskazaniem do stosowania melatoniny jest okres ciąży i laktacji, zażywanie preparatu po spożyciu alkoholu oraz uczulenie na hormon bądź inny składnik leku. Osoby z zaburzeniami czynności wątroby i nerek, depresją, zaburzeniami funkcji układu odpornościowego i hormonalnego oraz padaczką powinny skonsultować ze specjalistą chęć stosowania melatoniny. Ze względu na wywoływanie senności, po przyjęciu preparatu nie można prowadzić samochodu.

Melatonina nie powinna być stosowana u zdrowych dzieci, ponieważ może negatywnie wpływać na ich rozwój. Niewielkie dawki melatoniny mogą być podawane jedynie w przypadku zalecenia wydanego przez pediatrę. Obecnie prowadzone są badania w kontekście zastosowania melatoniny w przebiegu niektórych chorób występujących u dzieci. W badaniu Chang i wsp., przeprowadzonym w 2016 roku zaobserwowano korzystny wpływ przyjmowania melatoniny na czas mijający do zaśnięcia oraz na przebieg atopowego zapalenia skóry u dzieci. Pozytywne działanie melotoniny stwierdzono także u dzieci z  zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi(AHDH) oraz zespołem Aspergera (ASD).

Do najczęstszych skutków ubocznych stosowania melatoniny należą: bóle głowy, dezorientacja oraz obniżenie temperatury ciała. Rzadziej obserwuje się tachykardię, zmiany skórne w postaci wysypki, świądu i wyprysku, skurcze brzucha, drażliwość, nudności i wymioty. Warto wiedzieć, że melatonina nie uzależnia i nie jest szkodliwa. Można ją bezpiecznie stosować nawet przez dłuższy czas. Choć nie stwierdzono działań toksycznych spowodowanych nadmiarem melatoniny, ani nie opisano żadnego przypadku przedawkowania melatoniny, nie należy stosować jej w większych dawkach niż zalecane.

Badanie melatoniny

Aby sprawdzić, jaki jest poziom melatoniny w organizmie należy wykonać tzw. profil dzienny melatoniny w ślinie. Badanie to polega na pobraniu w godzinach nocnych trzech próbek śliny. Stężenie melatoniny w ślinie jest około trzy razy niższe niż stężenie w osoczu. Prawidłowy poziom melatoniny jest zależny od wieku i wynosi:

• ok.250 pg/ml u dzieci w wieku 1-3 lat,
• 120- 180 pg/ml u dzieci w wieku 8-15 lat,
• 70-80 pg/ml u osób dorosłych,
• 20-30 pg/ml u osób po 65 roku życia.

Bibliografia:

1. Maciej Brzęczek, Karina Słonka, Lidia Hyla-Klekot, „Melatonina – hormon o plejotropowym działaniu”, PEDIATR MED RODZ Vol. 12 No. 2, p. 127–133.
2. Chang YS, Lin MH, Lee JH i wsp. Melatonin Supplementation for Children With Atopic Dermatitis and Sleep Disturbance: A Randomized Clinical Trial. JAMA Pediatr 2016;170(1):35-42.
3. Krystyna Skwarło-Sońta, „Melatonina- hormon snu czy ciemności?”, tom 63, nr 2, s. 223-231, 2014.