się ten artykuł?
Wydzielanie melatoniny wyznacza rytm dobowy. Gdy jej poziom rośnie wraz z ograniczeniem dostępu światła, czujesz senność. Kiedy jest jasno, nie masz aż takiej potrzeby odpoczynku. A co, jeśli twój zegar biologiczny zaburzy praca zmianowa, wylot w inną strefę czasową albo stosowane leki? Jak przyjmować syntetyczną melatoninę, aby jej nie przedawkować? Kiedy suplementacja może być przeciwwskazana?
Jak działa melatonina?
Melatonina, zwana także hormonem snu, sprawia, że gdy przygasają światła, robi się sennie. To właśnie ona wyznacza rytm dobowy. Jasno komunikuje, że gdy jest noc, należy odpoczywać, a w dzień być aktywnym. Produkowana jest pulsacyjnie z endogennego tryptofanu przez szyszynkę zlokalizowaną w ośrodkowym układzie nerwowym. Stamtąd szybko przedostaje się do krwi oraz płynu mózgowo-rdzeniowego i dalej transportowana jest do tkanek w całym organizmie.
Nie jest magazynowana, dlatego poziom melatoniny w krwiobiegu jest ważnym wskaźnikiem sprawnego funkcjonowania szyszynki. Z tego też powodu po zabiegu usunięcia wspomnianego fragmentu mózgu, hormon znika z krwi tuż po tym, jak uwolnione zasoby zostaną zmetabolizowane w wątrobie i wydalone wraz z moczem.
A co decyduje o rytmie uwalniania melatoniny? Warunkuje to zegar biologiczny ulokowany w przedniej części podwzgórza, który odpowiada na zmieniające się natężenia światła docierającego do siatkówki oka. Najwyższy poziom hormonu wypada w nocy między godziną 2:00 a 4:00 i wynosi 60-70 pg/cm3. Natomiast najniższe stężenie w ciągu dnia nie spada poniżej wartości 5 pg/cm3 (przy prawidłowo funkcjonującej szyszynce).
U ludzi, podobnie jak u zwierząt, stężenia melatoniny we krwi (a także ślinie) oraz siarczanu 6-hydroksymelatoniny w moczu zmieniają się rytmicznie w ciągu doby, uzyskując wysokie wartości w nocy, a niskie w dzień. Najwyższe stężenie melatoniny we krwi to 60–70 pg/cm3. Stężenie hormonu w ślinie jest około 3-krotnie niższe od stężenia osoczowego. Najniższe dzienne stężenia melatoniny w obu płynach ustrojowych z reguły nie przekraczają wartości 5 pg/cm 3. Parametry rytmu melatoniny (amplituda; godziny, w których dochodzi do wzrostu i spadku syntezy hormonu; godziny, o których występują najwyższe i najniższe poziomy melatoniny) odznaczają się wysoką stabilnością osobniczą („hormonalne linie papilarne”), oraz dużymi różnicami międzyosobniczymi.
Kiedy uwalnianie melatoniny zostaje zaburzone?
Zaburzenia wydzielania melatoniny mogą wiele powiedzieć o kondycji organizmu. Przykładowo, odwrócony mechanizm pulsacyjnego uwalniania hormonu, czyli większe jego wydzielanie w dzień i mniejsze nocą, obserwowane jest przy chorobie Alzheimera. Ponadto może być to związane z:
- odnerwieniem szyszynki (np. przez urazy kręgosłupa),
- ślepotą,
- marskością wątroby,
- zaawansowaną niewydolnością nerek,
- zespołem Smitha-Magenisa.
Wiele też wskazuje na to, że zaburzenie rytmu uwalniania melatoniny występuje u osób zmagających się z depresją sezonową. Może również wystąpić podczas stosowania leków:
- propranololu,
- metoprololu,
- bisoprololu,
- niesteroidowych leków przeciwzapalnych (aspiryny i ibuprofenu).
Okołodobowa rytmika melatoniny jest ściśle powiązana z rytmem temperatury ciała oraz rytmem sen-czuwanie. Najwyższym poziomom melatoniny w ciągu doby towarzyszy z jednej strony najniższa temperatura, a z drugiej – szczyt uczucia znużenia i zmęczenia oraz spadek koncentracji i aktywności psychofizycznej. Ekspozycja na światło w nocy hamuje biosyntezę melatoniny, podnosi temperaturę ciała, zwiększa pobudzenie, nasila koncentrację i zmniejsza uczucie senności. Z kolei melatonina podana w ciągu dnia wywołuje uczucie senności i obniża
temperaturę ciała.
Kiedy lekarz może zalecić ci suplementację melatoniny?
Omawiany hormon jest naturalnie wytwarzany w ludzkim organizmie, ale w niektórych wypadkach zasadne jest suplementowanie melatoniny syntezowanej chemicznie. To szczególnie zalecane postępowanie przy:
- trudnościach z zasypianiem u osób pracujących zmianowo,
- zespole opóźnionej fazy snu (DSPS) – szybciej wywołuje zmęczenie i tym samym powoduje wcześniejsze zaśnięcie,
- chorobie transatlantyckiej – przyspiesza dostosowanie do nowej strefy czasowej,
- zaburzeniach snu pacjentów geriatrycznych powyżej 55. roku życia, w tym kobiet w okresie menopauzy,
- zaburzeniach snu osób niewidzących,
- zespole Smith-Magenis,
- zespole Retta,
- zespole Aspergera.
Kiedy zachować ostrożność w stosowaniu melatoniny?
Z pewnością nie należy stosować suplementu z melatoniną w przypadku uczulenia na którykolwiek ze składników preparatu. Ponadto zachowaj ostrożność i skonsultuj planowaną terapię z lekarzem, jeśli zmagasz się z zaburzeniami układu odpornościowego lub endokrynnego. Ryzykowne jest ponadto przyjmowani syntetycznej melatoniny przez osoby:
- z epilepsją,
- stosujące leki przeciwzakrzepowe,
- z zaburzeniami w obrębie nerek i wątroby.
Z czym nie łączyć melatoniny?
Poinformuj lekarza lub farmaceutę wydającego preparat o innych stosowanych lekach. Niektóre z nich podwyższają stężenie melatoniny we krwi, co – po zastosowaniu dodatkowo suplementu – może być niebezpieczne. Takie właściwości mają m.in. fluwoksamina, cytalopram, omeprazol, lanzoprazol. Nie jest też wskazane łączenie melatoniny z alkoholem, ponieważ etanol obniża działanie suplementu, podobnie jak tytoń. Dlatego podczas terapii warto ograniczyć palenie.
Jakie jest zalecane dawkowanie melatoniny?
Zalecane spożycie melatoniny obejmuje dawki od 0,5 mg. W niektórych przypadkach wskazane jest jednak przyjmowanie suplementów zawierających aż 5 mg syntetycznego hormonu.
Do czego może doprowadzić przedawkowanie melatoniny?
Nie należy przyjmować większych dawek suplementu. Już jednorazowe przedawkowanie melatoniny może wywołać nasiloną i dłużej utrzymującą się senność, dezorientację, a nawet psychozę. Nie ma natomiast dowodów na to, że melatonina uzależnia.
Melatonina zażyta wczesnym wieczorem przyspiesza czas zaśnięcia, zmniejsza latencję snu i latencję fazy REM snu, a zastosowana o różnych porach dnia daje, po upływie 2–4 godz., uczucie przejściowej senności i zwiększa skłonność do zasypiania. W przeciwieństwie do klasycznych leków nasennych, pochodnych benzodiazepiny, melatonina nie wywołuje zaburzeń czynności poznawczych oraz w nieznacznym stopniu wpływa na strukturę snu.
Czy melatonina szkodzi?
Stosowanie melatoniny, jak każdego innego suplementu diety, może wywołać skutki uboczne. Nie są one częste, ale zdarzają się. Są to m.in.:
- zwiększona nerwowość, niepokój, lęk,
- bezsenność (tak, przyjmowanie melatoniny może zaburzyć rytm dobowy),
- dziwaczne i koszmarne sny,
- bóle głowy, brzucha, kończyn, klatki piersiowej,
- brak energii,
- nadciśnienie tętnicze,
- nudności,
- suchość i owrzodzenia w jamie ustnej,
- cukromocz, białkomocz,
- podwyższone stężenie bilirubiny we krwi,
- spadek temperatury ciała,
- zwiększenie masy ciała,
- dermatozy.
Mogą też wystąpić bardziej poważne skutki uboczne, choć nie tak częste np. ginekomastia, półpasiec, omdlenia, zapalenie stawów, obrzęk twarzy czy przyspieszony rytm pracy serca.
Bibliografia:
- Bilski B., Perz S., Perz K., Czy egzogenna melatonina może być skuteczna w profilaktyce i leczeniu zaburzeń związanych z pracą zmianową i nocną?, Medycyna Pracy 2005, nr 56(3), s. 257-261.
- Szewczyk P., Dziuba A., Poniewierka E., Melatonina – metabolizm i rola hormonu szyszynki, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2018, nr 8(2), s. 135-139.
- Zawilska J., Melatonina – hormon o działaniu pro nasennym, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2008, nr 3, s. 224-228.
