Plamka ślepa – czym jest, wpływ na widzenie, test

Plamka ślepa to część siatkówki oka, która pozbawiona jest fotoreceptorów. Obszar ten jest całkowicie niewrażliwy na światło, więc w tym miejscu nie powstaje żaden obraz. Człowiek nie jest świadomy posiadania plamki ślepej, bo proces jego widzenia jest kompletny – plamka ślepa nie powoduje żadnego ubytku w widzeniu. Test na plamkę ślepą każdy z nas może wykonać w domu. Co odróżnia plamkę ślepą od plamki żółtej?

Ślepa plamka – co to jest?

Siatkówka jest strukturą oka odpowiedzialną za odbieranie bodźców wzrokowych. Siatkówka to błona znajdująca się we wnętrzu gałki ocznej i wyścielająca jej tylną powierzchnię. Siatkówka wyróżnia się wysoką zawartością światłoczułych receptorów – pręcików i czopków, a także występowaniem kilku warstw komórek nerwowych, połączonych z mózgiem za pośrednictwem nerwu wzrokowego. Na siatkówce obecne jest niewielkie pole pozbawione czopków i pręcików. To plamka ślepa, odpowiadająca tarczy nerwu wzrokowego. Jest to ten obszar siatkówki, w którym występuje skupisko włókien nerwowych, przechodzących w nerw wzrokowy docierający do mózgu.

Nie stwierdzono, jakie są właściwe dla plamki ślepej funkcje w oku – to po prostu struktura anatomiczna powstała w miejscu powstania nerwu wzrokowego. Odebrane przez siatkówkę impulsy świetlne przetwarzane są na impulsy nerwowe i przekazywane są za pośrednictwem nerwu wzrokowego do mózgu.

Plamka ślepa a widzenie

Plamka ślepa w oku jest obszarem siatkówki, w którym nie powstaje żaden obraz. Jednak nie oznacza to, że przekłada się to na jakość rejestrowanego przez oko obrazu. Nikt z nas nie doświadcza ubytku w obserwowanym obrazie, odpowiadającego lokalizacji plamki ślepej. Wszystko dzięki fenomenowi widzenia obuocznego, a także wyjątkowym zdolnościom naszego mózgu. Dzięki widzeniu obustronnemu, w które zaangażowana jest para oczu, bark obrazu z plamki ślepej rekompensowany jest przez drugie oko. Obrazy uzyskiwane przez każde z oczu nakładane są na siebie w mózgu, dając kompletny obraz ostateczny obserwowanego obiektu. A jak to możliwe, że patrząc tylko jednym okiem także nie doświadczamy ubytku w obserwowanym obrazie? Otóż nasz mózg, na podstawie zapamiętanych wcześniej obrazów jest w stanie „dopowiedzieć” sobie, co powinno być w obszarze, który mógłby być widziany przez plamkę ślepą.

Test na plamkę ślepą – na czym polega?

Aby przekonać się, że w oku naprawdę zlokalizowana jest plamka ślepa, test z krzyżykiem i czarnym punktem to ciekawy eksperyment. Wykonać może go każdy z nas, dysponując dostępnym w Internecie szablonem. Można go wydrukować lub skorzystać z obrazu widocznego na ekranie komputera. Na szablonie widoczny jest czarny krzyżyk oraz czarna kropka znajdująca się w odległości kilku centymetrów od niego. Test można przeprowadzić w bardzo prosty sposób – wystarczy ustawić szablon w odległości około 25 cm od oczu tak, aby krzyżyk znajdował się idealnie naprzeciwko oka, a kropka – nieco z boku. Należy skoncentrować wzrok na krzyżyku, powoli zbliżając szablon do twarzy. Gdy szablon znajdzie się w odległości około 15 cm, zniknie czarna kropka i widoczny będzie tylko krzyżyk.

Inną wersją testu na plamkę ślepą jest test z wykorzystaniem dwukolorowych szablonów. Jeden z nich wygląda tak, że połowa szablonu ma barwę zieloną i na tej połowie znajduje się krzyżyk. Druga połowa ma barwę żółtą i umieszczona jest na niej czarna kropka. Drugi szablon ma kolory umieszczone na odwrót. Test polega na tym, że należy skoncentrować wzrok na krzyżyku i zmieniać odległość, w jakiej znajduje się szablon względem oka. W pewnym momencie czarna kropka przestanie być widoczna, a miejsce po czarnej kropce wypełni się kolorem, jaki znajduje się wokół kropki. To samo można powtórzyć z drugim szablonem.

Plamka żółta i plamka ślepa – co je różni?

Zarówno plamka żółta, jak i plamka ślepa to struktury zlokalizowane w obrębie tej samej struktury oka – siatkówki. Na tym kończą się podobieństwa. Nie brakuje natomiast różnic między plamką ślepą a żółtą. Plamka żółta to miejsce, w którym występuje największa kumulacja fotoreceptorów. Oznacza to, że jest to obszar siatkówki oka najbardziej wrażliwy na światło i odpowiada za wyraźne widzenie. Z kolei plamka ślepa (tarcza nerwu wzrokowego) to miejsce całkowicie pozbawione czopków czy pręcików. Nie jest to obszar siatkówki wrażliwy na światło i nie odpowiada za powstanie obrazu.

W obrębie plamki żółtej może dojść do zaniku fotoreceptorów i nabłonka barwnikowego siatkówki lub wystąpienia nieprawidłowości w obrębie naczyń krwionośnych. Wówczas dochodzi do rozwoju zwyrodnienia plamki żółtej – schorzenia, którego występowanie powiązane jest głównie z wiekiem, a także występowaniem otyłości, chorób serca, palenia papierosów czy nadmiernej ekspozycji na słońce. Wówczas pojawiają się zaburzenia widzenia centralnego, a brak odpowiedniego leczenia może prowadzić do nieodwracalnej utraty wzroku.

Nieprawidłowości w obrębie plamki ślepej sprowadzają się do jej poszerzenia. Poszerzenie plamki ślepej wynika z obrzęku nerwu wzrokowego w przebiegu niektórych infekcji wirusowych lub jaskry. Do poszerzenia plamki ślepej i powiększenia obszaru martwego pola widzenia dochodzi także jeśli nastąpią zmiany zapalne naczyniówki czy siatkówki.

Bibliografia:

1. Śliwiak D., Ostre idiopatyczne poszerzenie plamy ślepej; Okulistyka po Dyplomie; 2018