Zapalenie pęcherza moczowego – objawy, leki i domowe sposoby

Zapalenie pęcherza moczowego to najczęstsza forma infekcji układu moczowego, której objawy są dość charakterystyczne. Wynikają z obecności bakterii w pęcherzu moczowym. Nie zawsze jednak objawy zapalenia pęcherza moczowego są nasilone i odczuwalne przez chorego. Na co zwracać uwagę i jak leczyć to schorzenie?

Zapalenie pęcherza moczowego jest jednym z rodzajów zapalenia dróg moczowych.  Zapalenie dróg moczowych (inaczej zapalenia układu moczowego – ZUM) jest wywoływane najczęściej przez bakterie Escherichia coli. Najbardziej na nie narażone są kobiety między 20. a 30. rokiem życia, aktywne seksualnie. Ryzyko zapalenia pęcherza czy cewki moczowej rośnie również w ciąży oraz po menopauzie. Nie oznacza to jednak, że zapalenie dróg moczowych dotyka wyłącznie kobiet. Narażeni są na nie również mężczyźni, tyle tylko, że budowa anatomiczna kobiet sprzyja przedostawaniu się bakterii do organizmu.

Zapalenie dróg moczowych

Zapalenie dróg moczowych dotyka zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Najczęstsze dwie formy zapalenia układu moczowego to:

• zapalenie cewki moczowej,
• zapalenie pęcherza moczowego.

Zapalenie cewki moczowej dzieli się na rzeżączkowe (swoiste) i nierzeżączkowe (nieswoiste). W przypadku mężczyzn jest to bardzo bolesna dolegliwość, znacznie bardziej niż u kobiet. Niebezpieczną odmianą ZUM jest ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, do którego dochodzi, gdy bakterie moczowodami przenikają w górę układu moczowego.

Dlaczego zapalenie przewodu moczowego dotyka przede wszystkim kobiet?

Zapalenie pęcherza moczowego u mężczyzn zdarza się rzadziej ze względu na budowę anatomiczną. Cewka moczowa u kobiet jest znacznie krótsza (około 4–5 cm), a ponadto sąsiaduje bezpośrednio z ujściem pochwy i odbytu. Migracja pałeczek okrężnicy między odbytem a układem moczowym jest więc w przypadku kobiet znacznie łatwiejsza. Przekłada się to na kilkukrotnie wyższe ryzyko zakażenia układu moczowego.

Zapalenie pęcherza moczowego – objawy

Zasadnicze objawy zapalenia pęcherza moczowego to ból bądź pieczenie w cewce moczowej przy oddawaniu moczu, ból w podbrzuszu, naglące parcie na mocz i ból w okolicy podbrzusza. W przypadku nasilonego stanu zapalnego w obrębie błony śluzowej pęcherza moczowego może pojawić się również krew w moczu. Jeśli dodatkowo występują gorączka, bóle w okolicy lędźwiowej, nudności czy wymioty, istnieje podejrzenie, że zapalenie rozszerzyło się na dalsze odcinki układu moczowego, powodując odmiedniczkowe zapalenie nerek. Taki charakterystyczny obraz kliniczny może występować u osób dorosłych. Natomiast w przypadku dzieci, im młodsze, tym bardziej niecharakterystyczne są występujące objawy. U najmłodszych zapalenie pęcherza moczowego może od razu objawić się gorączką, utratą apetytu, intensywnym zapachem moczu, pieczeniem, bólem brzucha czy po prostu ogólnym rozdrażnieniem.

W ciąży objawy zapalenia pęcherza moczowego nie muszą być specyficzne. Jednak ze względu na ryzyko powikłań nieleczonego zapalenia pęcherza w ciąży konieczne jest regularne wykonywanie badań.

Co zrobić, gdy pojawiają się objawy zapalenia pęcherza moczowego?

Kiedy na podstawie objawów klinicznych podejrzewa się zapalenie pęcherza moczowego, konieczna jest konsultacja z lekarzem. Celem potwierdzenia zapalenia układu moczowego wykonuje się badania laboratoryjne, przede wszystkim badanie ogólne moczu wraz z posiewem, czyli mikrobiologicznym testem pozwalającym na identyfikację bakterii, jak również określenie ich antybiotykowrażliwości (antybiotyków, które będą skuteczne w terapii). Kiedy lekarz nie ma wątpliwości co do rozpoznania, najczęściej wdraża leczenie, jeszcze zanim uzyska wyniki badań. Jeśli antybiogram wykaże, że zastosowany środek jest nietrafiony, specjalista zawsze może zmodyfikować leczenie.

W wyjątkowych, wątpliwych przypadkach, szczególnie kiedy pojawiają się powikłania czy też zapalenie często nawraca, lekarz może zlecić wykonanie badania ultrasonograficznego (USG) nerek i dróg moczowych, urografię i badanie tomografii komputerowej. USG układu moczowego szczególnie jest zalecane u dzieci z nawracającymi zapaleniami pęcherza moczowego i przy ich powikłaniach, ponieważ może wykazać wrodzone wady anatomiczne układu moczowego, co sprzyja zakażeniom.

Przyczyny zapalenia pęcherza moczowego u kobiet w ciąży

W ciąży panują sprzyjające warunki do występowania, a także szerzenia się infekcji bakteryjnych. Przede wszystkim powiększająca się macica uciska na sąsiadujące struktury, powodując zastój moczu, co jest bardzo istotnym czynnikiem ryzyka zakażeń, szczególnie dalszych odcinków dróg moczowych, jak nerki. Ponadto w moczu ciężarnych może pojawić się glukoza, będąca doskonałą pożywką dla niechcianych drobnoustrojów. Hormony w ciąży powodują zmniejszenie napięcia zwieraczy, stąd przemieszczanie się bakterii jest ułatwione.

Powikłania zapalenia pęcherza moczowego u kobiet w ciąży

U kobiet w ciąży dużo łatwiej dochodzi do zakażenia dalszych odcinków dróg moczowych. Do zapalenia pęcherza może dojść w pierwszym trymestrze ciąży, kiedy występuje zastój moczu w nerkach, co stanowi doskonała pożywkę dla bakterii. Rozluźnienie zwieraczy powoduje, że drobnoustroje z łatwością z pęcherza moczowego mogą przedostawać się dalej przez moczowody. W efekcie istnieje ryzyko odmiedniczkowego zapalenia nerek. Ponadto powikłania zapalenia pęcherza moczowego u kobiet w ciąży, szczególnie jeśli infekcje były nieleczone i nawracające, mogą wpłynąć na małą masę urodzeniową dziecka czy poród przedwczesny.

Objawy zapalenia pęcherza moczowego u kobiet w ciąży

Bardzo często dochodzi do występowania w czasie ciąży bakteriomoczu bezobjawowego. Jeśli jednak pojawiają się objawy zapalenia pęcherza w ciąży, obejmują:

•  ból lub pieczenie przy oddawaniu moczu,
•  naglące parcie na pęcherz moczowy,
•  ból podbrzusza,
•  czerwone zabarwienie moczu,
•  częste oddawanie moczu.

Jak rozpoznać zapalenie pęcherza moczowego w ciąży?

Jeśli pojawiają się objawy kliniczne zapalenia pęcherza w ciąży, konieczne jest zgłoszenie się do lekarza i wykonanie badań, takich jak badanie ogólne moczu i posiew moczu. Oba testy wykonuje się z jednej próbki moczu (około 20 ml) pobranej do jałowego pojemnika z porannego moczu, ze środkowego strumienia. Ważne, by mocz został jak najszybciej dostarczony do laboratorium, ponieważ czas działa na korzyść namnażania się bakterii. Jeśli nie ma możliwości dostarczenia próbki w ciągu godziny od pobrania, należy przechować ją w lodówce.

Leczenie zapalenia pęcherza moczowego u kobiet w ciąży

Bez względu na to, czy zapalenie pęcherza w ciąży daje objawy czy też nie, konieczne jest leczenie. Istnieje bowiem zbyt duże ryzyko wystąpienia powikłań u dziecka czy szerzenia się bakterii przez moczowody do nerek, szczególnie w drugim czy trzecim trymestrze ciąży. Nie wszystkie leki mogą być bezpiecznie stosowane na zapalenie pęcherza w ciąży, dlatego właściwe leczenie powinien zawsze zlecić specjalista. W zapaleniu pęcherza moczowego u kobiet w ciąży można stosować takie antybiotyki, jak amoksycylina i cefaleksyna. W leczeniu wykorzystuje się też nitrofurantoinę, jednak wyłącznie w drugim trymestrze ciąży (jest przeciwwskazana w pierwszym i w trzecim trymestrze ciąży).

Przyczyny zapalenia pęcherza u mężczyzn

Zapalenie pęcherza moczowego częściej spotykane jest u kobiet niż u mężczyzn, przede wszystkim ze względu na warunki anatomiczne. U mężczyzn cewka moczowa jest dłuższa, a jej ujście jest bardziej oddalone od odbytu niż u kobiet, stąd trudniej o przeniesienie bakterii z okolic odbytu w okolice ujścia cewki moczowej. Ponadto wydzielina gruczołu krokowego u mężczyzn ma właściwości antyseptyczne, czyli niszczy drobnoustroje chorobotwórcze. Wśród czynników ryzyka wystąpienia zapalenia pęcherza moczowego u mężczyzn wymienia się:

•         starszy wiek,
•         cukrzycę,
•         brak higieny osobistej,
•         choroby przewlekłe,
•         kamicę moczową.

Bardzo istotnym czynnikiem ryzyka zapaleń pęcherza moczowego, jak i innych postaci zakażeń układu moczowego, szczególnie u młodych chłopców, są wady anatomiczne, jak zastawka cewki tylnej. U starszych mężczyzn do nawracających zapaleń pęcherza moczowego przyczynia się przede wszystkim przerost gruczołu krokowego, co z kolei utrudnia odpływ moczu, sprzyja jego zastojom i w efekcie infekcjom bakteryjnym.

Objawy zapalenia pęcherza moczowego u mężczyzn

Objawy niczym nie różnią się u mężczyzn i u kobiet. Rozpoznanie zapalenia pęcherza możliwe jest często na podstawie samych objawów klinicznych. Warto jednak zawsze wykonać badanie ogólne moczu i posiew, zanim wdroży się leczenie antybiotykiem. O tyle, o ile u kobiet można z dużym prawdopodobieństwem określić empirycznie czynnik etiologiczny zakażenia, to jednak u mężczyzn istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia innych bakterii niż Escherichia coli. Warto więc wykonać posiew pozwalający na identyfikację bakterii i określenie jej wrażliwości na antybiotyki. To z kolei przyczyni się do skutecznego, celowanego leczenia.

Zapalenie pęcherza moczowego u mężczyzn – leczenie

Domowe sposoby leczenia zapalenia pęcherza u mężczyzn jak najbardziej wydają się pomocne, jednak przede wszystkim jako metody wspomagające i profilaktyka nawracających zapaleń. Mowa tu o preparatach ziołowych czy ekstraktach z żurawiny, preparatach na bazie witaminy C. Dostępne są również leki bez recepty o działaniu antybakteryjnym na drogi moczowe. Jednak podstawą leczenia zapalenia pęcherza moczowego powinna być antybiotykoterapia trwająca  7–10 dni. Antybiotykiem pierwszego wyboru są fluorochinolony.

Konieczne jest zachowanie właściwej higieny osobistej, ponieważ mastka gromadząca się pod napletkiem stanowi doskonałą pożywkę dla bakterii. Warto po każdym stosunku seksualnym oddać mocz, by wypłukać z cewki moczowej bakterie, które mogły się tam dostać przy zbliżeniu. Szczególnie niebezpieczne są stosunki analne, kiedy bakterie kałowe z łatwością mogą przedostać się do cewki moczowej męskiej, a dalej do kolejnych części układu moczowego.

Leki na zapalenie pęcherza moczowego – leczenie dzieci i dorosłych

Ogólny proces leczenia zapalenia pęcherza polega na stosowaniu antybiotyków. W niepowikłanym zapaleniu pęcherza moczowego stosuje się antybiotyk według antybiogramu przez 3–7 dni. Należy pamiętać, że objawy ustępują zazwyczaj szybko, bo już nawet w drugiej dobie leczenia, jeśli antybiotyk jest właściwie dobrany. Jednak mimo ustania objawów konieczne jest utrzymanie leczenia przez czas zalecony przez lekarza. Teoretycznie nie ma potrzeby wykonywania badań kontrolnych po zakończonym leczeniu, chyba że dochodzi do nawrotowych zakażeń. Wtedy warto wykonać kontrolne posiewy moczu celem potwierdzenia skuteczności prowadzonego leczenia.

Źródła:

1. JO. Lundberg, S. Carlsson, L. Engstrand, E. Morcos i inni. Urinary nitrite: more than a marker of infection.. „Urology”. 50 (2), s. 189-91, Aug 1997.
2. KA. Head. Natural approaches to prevention and treatment of infections of the lower urinary tract.. „Altern Med Rev”. 13 (3), s. 227-44, Sep 2008