Mocznik we krwi i moczu – badanie, normy, interpretacja

Mocznik to końcowy produkt przemiany białek. Syntetyzowany jest w wątrobie, natomiast za usuwanie mocznika z organizmu odpowiadają nerki. Poziom mocznika we krwi oraz mocznik w moczu dostarczają informacji o stanie nerek, funkcjonowaniu wątroby oraz gospodarce białkowej. Podwyższony mocznik może wskazywać na choroby nerek i wątroby, urazy, nowotwory, stany zapalne. Jak obniżyć wysoki mocznik i co oznacza zbyt niski poziom mocznika we krwi?

Mocznik – co to jest?

Mocznik to związek powstający w końcowym etapie metabolizmu białek. Synteza mocznika zachodzi w wątrobie w szeregu reakcji określanych mianem cyklu mocznikowego. Białka ulegają katabolizmowi do aminokwasów, a w wyniku rozkładu aminokwasów powstają ketokwasy oraz amoniak, który jest związkiem o działaniu toksycznym, zatem musi zostać zneutralizowany. Amoniak transportowany jest wraz z krwią do wątroby, gdzie podlega przekształceniu do mocznika. Powstały mocznik wydalany jest wraz z moczem. Średnio każdym trzem gramom białka spożytego wraz z dietą, odpowiada synteza jednego gramu mocznika. Oznacza to, że przy spożyciu białka zgodnym z rekomendacjami żywieniowymi, czyli w ilości 0,8 g/kg m. c., dobowa synteza mocznika wyniesie 17-18 g. Około 90 proc. mocznika zsyntetyzowanego w wątrobie wydalane jest wraz z moczem, pozostałe 10 proc. wydalane jest przez przewód pokarmowy oraz wraz z potem.

Badanie mocznika – kiedy warto je wykonać?

Mocznik w surowicy oraz mocznik w moczu mogą być badane w celu oceny czynności nerek. Takie badanie wskazane jest przy podejrzeniu chorób nerek, przy monitorowaniu skuteczności leczenia nerkozastępczego (dializ). Wskazaniem do badania poziomu mocznika jest także ocena czynności wątroby. Badanie poziomu mocznika sprawdza się także w przypadku konieczności kontrolowania procesów anabolicznych i katabolicznych organizmu. Do oznaczania mocznika we krwi i moczu może skłonić pojawienie się objawów sugerujących mocznicę, czyli przewlekłą chorobę nerek:

• wymiotów,
• świądu skóry,
• zaburzeń świadomości,
• zmęczenia,
• senności,
• braku łaknienia,
• drętwienia kończyn.

Badanie mocznika we krwi

Mocznik we krwi oznaczany jest w próbce krwi żylnej pobranej na czczo. Stężenie mocznika może być oznaczane jako bezpośredni poziom tego związku, a także jako azot mocznika. Poziom mocznika w krwi zależy od takich czynników jak funkcja wątroby, ilość białek dostarczanych wraz z dietą, a także stopień rozpadu białek. Parametry te wpływają na ilość mocznika syntetyzowaną w organizmie, a także ilość mocznika usuwanego z organizmu. Badanie mocznika w surowicy najczęściej przeprowadza się z jednoczesnym oznaczaniem poziomu kreatyniny. Kreatynina to – obok mocznika – kolejny ważny związek azotowy, pozwalający na monitorowanie czynności nerek. Ile kosztuje badanie, w którym oznaczany jest mocznik? Cena badania mocznika we krwi to około 8-10 zł.

Badanie mocznika w moczu

Mocznik w moczu oznaczany jest w porannej próbce moczu. W celu pobrania próbki moczu należy oddać mocz do czystego pojemniczka. Pierwszą objętość moczu należy oddać do toalety, a następnie pobrać próbkę moczu ze środkowego strumienia.  Jeszcze dokładniejsze jest oznaczanie poziomu mocznika w dobowej zbiórce moczu. Wówczas konieczne jest zebranie całej objętości moczu na przestrzeni całej doby, a następnie zmierzenie objętości moczu i pobranie do badania niewielkiej próbki. Poziom mocznika w moczu zależy przede wszystkim od funkcjonowania nerek. Mocznik może być oznaczany także jako azot mocznika BUN.

Mocznik – norma w moczu i we krwi

Prawidłowy poziom mocznika we krwi wynosi 2,5 – 6,7 mmol/l. W przypadku oznaczania azotu mocznika we krwi poziom prawidłowy tego parametru to 7-18 mg/ dl. W przypadku badania mocznika w moczu, norma wynosi 12-20 g/dobę.

Skąd się bierze podwyższony mocznik?

Zbyt wysoki poziom mocznika może wynikać z nadmiernej syntezy mocznika w organizmie, a także z zaburzonego procesu usuwania mocznika. Najczęstsze przyczyny wysokiego mocznika to:

• odwodnienie,
• stosowanie diety bogatobiałkowej,
• choroby nerek,
• urazy,
• nowotwory,
• nadczynność tarczycy,
• stosowanie glikokortykosteroidów,
• krwawienia do przewodu pokarmowego,
• niewydolność serca.

Nadmiar mocznika we krwi – objawy

Gdy we krwi zwiększa się poziom mocznika, mogą pojawić się takie objawy jak drętwienie i mrowienie kończyn oraz skurcze kończyn. Często odczuwalne są bóle i zawroty głowy, senność i rozdrażnienie, wymioty i nudności. Niekiedy pojawia się brak apetytu, świąd skóry; gdy przyczyną wysokiego mocznika są choroby nerek, mogą pojawić się ponadto takie objawy jak skąpomocz lub bezmocz, krwiomocz czy ból w okolicy lędźwiowej pleców.

Jak obniżyć mocznik we krwi?

Jednym z najskuteczniejszych sposobów na obniżenie znacznie podwyższonego mocznika są dializy. Jest to szybka metoda leczenia objawowego, pozwalająca na usuwanie azotu mocznikowego z organizmu. Ważniejsze jest jednak leczenie przyczynowe – zawsze, gdy jest to możliwe, należy zastosować leczenie eliminujące przyczynę wysokiego mocznika.

W celu unormalizowania poziomu mocznika we krwi pomocna okazuje się także odpowiednia dieta. Założeniem takiej diety jest ograniczenie podaży białka poniżej 20 g na dobę. Należy kontrolować produkty dostarczające sporych ilości białka. Mowa m. in. o mięsie, wędlinach, rybach, roślinach strączkowych, a także nabiale.

Przyczyny zbyt niskiego mocznika

Obniżenie poziomu mocznika poniżej normy może wskazywać na przewagę procesów anabolicznych nad procesami katabolicznymi. Fizjologicznie takie zjawisko zachodzi u dzieci w okresie wzrostu i rozwoju. To dlatego poziom mocznika u dzieci może być niższy niż u dorosłych. Obniżony mocznik może być konsekwencją przewodnienia organizmu. Kolejna przyczyna niskiego mocznika to wzmożone wydalanie moczu w uszkodzeniu nerek.

Ciężkiemu uszkodzeniu wątroby, przebiegającemu z upośledzeniem jej funkcji syntetyzujących, także może towarzyszyć spadek poziomu mocznika we krwi. Częstą przyczyną spadku poziomu mocznika może być niedożywienie i stosowanie diety ubogiej w błonnik.

Mocznik jako składnik kosmetyków

Mocznik jest cenionym składnikiem kosmetyków do twarzy i ciała. Krem z mocznikiem to kosmetyk o silnym działaniu nawilżającym. Mocznik wchodzi w skład naturalnego czynnika nawilżającego NMF – fizjologicznego kompleksu dbającego o nawilżenie skóry. Jako humektant, czyli substancja wykazująca wysoką zdolność do wiązania wody, mocznik sprzyja zatrzymaniu wody w skórze. Zapobiegając ucieczce wody ze skóry, mocznik dba o utrzymanie elastyczności skóry, jej zmiękczenia i wspomagania regeneracji. Krem do twarzy z mocznikiem i inne kosmetyki mogą zawierać mocznik w różnych stężeniach. Te najczęściej stosowane to:

• 2 proc. – nawilżenie skóry i wspomaganie jej regeneracji (kremy do twarzy, balsamy do ciała),
• 3 – 10 proc. – nawilżanie i zmiękczanie skóry (preparaty do stóp),
• 10 – 30 proc. – zmiękczanie skóry i ułatwienie penetracji innych składników kosmetyków w głąb skóry,
• 30 – 40 proc. – złuszczanie naskórka (peelingi),
• 40 – 50 proc. – złuszczanie skóry dotkniętej atopowym zapaleniem skóry czy łuszczycy (preparaty przepisywane przez lekarza).

Bibliografia:

1. Diagnostyka laboratoryjna pod red. B. Solnicy; PZWL 2019
2. Wallach J., Interpretacja badań laboratoryjnych; MediPage 2011